Το come back του μαύρου χρυσού

Αν και τον τελευταίο καιρό η σημασία του πετρελαίου έχει παραγκωνισθεί λόγω του πυρετού διαθεσιμότητας και τιμών του φυσικού αερίου και των ευρωπαϊκών κυρώσεων, τo πετρέλαιο παραμένει ακόμα σήμερα ο σημαντικότερος ενεργειακός συντελεστής σε παγκόσμιο επίπεδο. Για τον λόγο αυτό οι επόμενες γραμμές αφιερώνονται ιδιαίτερα στην διαθεσιμότητα πετρελαίου, τις τιμές και την συμβολή των αγροκαυσίμων.

Οι ενεργειακοί πόροι ήταν και είναι ένα πολύτιμο αγαθό, ιδιαίτερα τα ορυκτά καύσιμα, τα οποία παρέχουν ακόμα το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειας στην υδρόγειο. Η ηλιακή και αιολική ενέργεια παράγουν ηλεκτρισμό μόνο -και όχι συνεχώς, αλλά τα υπάρχοντα συστήματα μεταφορών, τα συστήματα τροφίμων, τα συστήματα θέρμανσης κτιρίων, τα συστήματα εξόρυξης πόρων και οι διαδικασίες δημιουργίας παραγώγων εξαρτώνται ακόμη από το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και τον άνθρακα.

Το πετρέλαιο, και σήμερα μαζί με το φυσικό αέριο, θα συνεχίσουν να χρησιμοποιούνται στο βαθμό που οι άνθρωποι μπορούν να αντέξουν οικονομικά να αγοράσουν προϊόντα διύλισης και παράγωγα υδρογονανθράκων στις τιμές που χρειάζονται οι παραγωγοί για να συνεχίσουν να τα παράγουν, δηλαδή με την προϋπόθεση ότι η βιομηχανία υδρογονανθράκων ανταπεξέρχεται στην δημιουργούμενη έλλειψη οικονομιών κλίμακας. Έτσι, γίνεται πάλι επίκαιρη η φράση του Antoine de Saint-Exupéry: «Ένας στόχος χωρίς σχέδιο είναι απλά μια ευχή».

Η συνεχιζόμενη ενεργειακή κρίση έχει οδηγήσει σήμερα σε ένα αποσυντονισμό της αγοράς ενέργειας και προαναγγέλλει έλλειψη διαρθρωτικών επενδύσεων σε μεσοπρόθεσμο τουλάχιστον ορίζοντα. Ο τρόπος εφοδιασμού της Ευρώπης σε φυσικό αέριο συνέβαλε τα μέγιστα σε αυτή την κατάσταση. Η εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο (περισσότερο από 40 %), μέσω Γερμανίας, αλλά και μέσω Ουκρανίας για περισσότερο από μια δεκαετία, ήταν συνυφασμένη με το ιδεολογικό οικοδόμημα των μη-καινοτόμων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Έτσι διαμορφώθηκε ένα διπλό εξαγωγικό οικονομικό μοντέλο της Γερμανίας, τεχνολογίας και υλικών φωτοβολταϊκών και ανεμογεννητριών προς όλη την ΕΕ, συνοδευόμενο από τον έλεγχο διέλευσης μέρους του ρωσικού φυσικού αερίου προς την ΕΕ μέσω Γερμανίας.

(Επι)στροφή στο πετρέλαιο

Με τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις ευρωπαϊκές κυρώσεις στην Ρωσία η τιμή του φυσικού αερίου είναι πλέον εντελώς αποσυνδεδεμένη από την τιμή του πετρελαίου. Οι δίοδοι από Γερμάνια και από Ουκρανία έχουν περιοριστεί στο ελάχιστο προς μη-υπαρκτό και το φυσικό αέριο πωλείται τώρα τέσσερεις έως πέντε φορές πιο ακριβά από το πετρέλαιο, παρόλο ότι η ενεργειακή απόδοση και των δύο είναι της ιδίας κλίμακας.

Στο εγγύς μέλλον πολλές εταιρείες, και όχι μόνο ευρωπαϊκές, θα περάσουν για αυτό τον λόγο από το φυσικό αέριο στο πετρέλαιο που παρέχει ένα δίκτυο προσφοράς διεθνές, ανεξάρτητο και ευέλικτο. Αυτή η στροφή θα μπορούσε να οδηγήσει σε αύξηση της κατανάλωσης κατά 500.000 βαρέλια την ημέρα στην Ευρώπη και 1,5 εκατομμύριο σε παγκόσμια κλίμακα, φτάνοντας σε νέο υψηλό όλων των εποχών το 2023.

Πάντως, οι τιμές spot θα παραμείνουν υψηλότερες από τις προθεσμιακές τιμές. Οι αγοραστές που φοβούνται ότι δεν θα είναι σε θέση να καλύψουν τις ανάγκες τους θα είναι πρόθυμοι να πληρώσουν περισσότερα άμεσα για να βεβαιωθούν ότι οι ποσότητες θα παραδοθούν. Η διαφορά μεταξύ προθεσμιακών τιμών και σποτ έχει μειωθεί τον τελευταίο καιρό, αλλά παραμένει μεγάλη (περίπου 10 δολάρια σε διάστημα ενός έτους).

Λίγα τα επενδυτικά κεφάλαια

Παρόλη την ενδεχόμενη αύξηση της ζήτησης πετρελαίου, οι φορείς εκμετάλλευσης πετρελαίου αντιμετωπίζουν σήμερα το πρόβλημα χαμηλών διαθέσιμων κεφαλαίων, ένα εχθρικό ρυθμιστικό περιβάλλον και ελλείψεις εργατικού δυναμικού και υλικών, όλα σημαντικά εμπόδια για την έναρξη νέων γεωτρήσεων μεγάλης κλίμακας. Οι τράπεζες, ευρωπαϊκές και αμερικανικές, είναι απρόθυμες να απελευθερώσουν τα πιστωτικά όρια για το πετρέλαιο όπως και για το φυσικό αέριο πρόσφατα.

Ένας πρώτος βασικός λόγος είναι ότι περισσότερες από εκατό τράπεζες παγκοσμίως, (περίπου το 40% του παγκόσμιου τραπεζικού ενεργητικού), αποφάσισαν να εφαρμόσουν κριτήρια ESG (περιβαλλοντικά, κοινωνικά και διακυβέρνησης). Για το σκοπό αυτό, υπέγραψαν τη Δήλωση Δέσμευσης της Συμμαχίας Καθαρών Μηδενικών Τραπεζών των Ηνωμένων Εθνών (Net Zero Bank Allience) και δεσμεύονται να τροποποιήσουν τα δανειακά τους χαρτοφυλάκια για να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και να επιτύχουν μηδενικές καθαρές εκπομπές το αργότερο έως το 2050.

Ένας δεύτερος παράγοντας είναι ότι οι αμερικανική βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου βγαίνει σήμερα από μια φάση υπερεπένδυσης του σχιστολιθικού αερίου και πετρελαίου ωθώντας τους επενδυτές να είναι πολύ προσεκτικοί. Ένας τρίτος παράγοντας είναι το εχθρικό ρυθμιστικό περιβάλλον στις ΗΠΑ.

Σύμφωνα με πρόσφατη αξιολόγηση της δεξαμενής σκέψης Washington Heritage Foundation τα ενεργειακά μέτρα της κυβέρνησης Μπάιντεν είναι ριζοσπαστικά και βασίζονται σε μια μυθοπλασία κατά των ορυκτών καυσίμων, με αποτέλεσμα περιττές και δαπανηρές επιπλοκές για τους καταναλωτές. Συμπερασματικά, τα κεφάλαια στον τομέα των εξορύξεων δεν θα εισρέουν για τον ιδιωτικό τομέα τόσο εύκολα, όπως το 2012 και το σκήπτρο θα περάσει στις εθνικές εταιρείες και τον ΟΠΕΚ+ .

Οι τιμές του πετρελαίου το 2022

Με βάσει τα ανωτέρω, οι τιμές του πετρελαίου έχουν μειωθεί πρόσφατα, αλλά αυτή η τάση θα μπορούσε να αντιστραφεί. Οι λόγοι της μείωσης είναι πολλοί :

• Η απόφαση της αμερικανικής κυβέρνησης να απελευθερώσει ορισμένα από τα στρατηγικά αποθέματά της για να ανακουφίσει την αγορά προσέθεσε ένα εκατομμύριο βαρέλια την ημέρα προσφοράς στην αγορά, γεγονός που συνέβαλε στην αποκατάσταση της ισορροπίας μεταξύ προσφοράς και ζήτησης.
• Η παραγωγή των ΗΠΑ έχει σχεδόν επιστρέψει στα προ πανδημίας επίπεδα.
• Παρά τους περιορισμούς, φαίνεται ότι το ρωσικό πετρέλαιο βρίσκει το δρόμο του προς την αγορά, χορηγώντας χαμηλές εκπτώσεις στους αγοραστές.
• Οι φόβοι για ύφεση στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, με τη σύσφιξη της νομισματικής πολιτικής επηρέασαν αρνητικά τις τιμές.
• Η πολιτική αντι-Covid της Κίνας έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των εισαγωγών πετρελαίου και αυτό ανησυχεί τον ΟΠΕΚ+, αλλά ανέβασε την παραγωγή κατά 100 χιλιάδες βαρέλια την ημέρα.
• Λιγότερο σημαντικό, η κατανάλωση βενζίνης στις ΗΠΑ δεν παρουσίασε μεγάλη αύξηση στην καλοκαιρινή περίοδο διακοπών.
• Η επανέναρξη των διαπραγματεύσεων, αν και εύθραυστες, μεταξύ της Δύσης και του Ιράν αυξάνει τις ελπίδες για πιθανή επιστροφή του ιρανικού πετρελαίου στην αγορά τους επόμενους μήνες. Θα μπορούσε να προσθέσει περίπου 1 έως 1,3 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα, ή περίπου το 1,3% της παγκόσμιας κατανάλωσης.
• Οι τροπικές καταιγίδες στον Κόλπο του Μεξικού την εποχή των τυφώνων διακόπτει την άντληση πετρελαίου και φυσικού αερίου για λίγες ημέρες έως μερικές εβδομάδες, αλλά δεν έχει προς το παρόν αρνητικές επιπτώσεις.

Σχέδια για μείωση των ρύπων

Η αναπαραγωγή από πολλές ευρωπαϊκές χώρες ενεργειακών προγραμμάτων απεξάρτησης από τους υδρογονάνθρακες βασίζεται στο φυσικό περιβάλλον άλλων χωρών. Κατά συνέπεια δεν είναι βιώσιμη, διότι δεν λαμβάνει υπόψιν τις οικονομικές δυνατότητες και γεωγραφικές ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας. Το παράδειγμα της Ελλάδας είναι χαρακτηριστικό με την βιασύνη να κλείσει τους λιγνίτες 15 χρόνια πριν από την Γερμανία και άλλες βόρειας χώρες και όχι σταδιακά.

Οι κυβερνήσεις δικαιολογούν την κλιματική έκτακτη ανάγκη (πρώην κλιματική αλλαγή, μετέπειτα κρίση και τώρα αποκαλούμενη ανάγκη) λαμβάνοντας ως σημείο αναφοράς τους καλύτερους Ευρωπαίους στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, όπως τη Σουηδία και η Ισπανία, ξεχνώντας ότι το μερίδιο των ΑΠΕ στη Σουηδία οφείλεται στο εξαιρετικό υδροηλεκτρικό δυναμικό των ποταμών και ότι στην περίπτωση της Ισπανίας, οφείλεται στο ισχυρό αιολικό και ηλιακό δυναμικό της Αραγονίας, μιας πολύ αραιοκατοικημένης περιοχής, που επέτρεψε τις μαζικές εγκαταστάσεις ανεμογεννητριών και ηλιακών συλλεκτών, στα τέλη της δεκαετίας του 2000.

Συχνά τίθεται το ερώτημα εάν από περιβαλλοντικής πλευράς, τα μεγάλα σχέδια αιολικής ενέργειας συνδεδεμένα με τα ηλεκτρικά δίκτυα δεν θα αυξήσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Xώρες όπως η Δανία, που έχουν επενδύσει σε μεγάλο βαθμό στην αιολική ενέργεια, δεν έχουν μεταλλάξει πολύ τη δομή του ενεργειακού εφοδιασμού, ούτε τις ποσότητες εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

Όπως τονίζει η δεξαμενή σκέψης The Shift Project: θα έπρεπε να περάσουν χρόνια για να επιτευχθεί 1% μείωσης των εκπομπών, ενώ ένα δραστικό πρόγραμμα εξοικονόμησης ενέργειας, όπως η μόνωση των κατοικιών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, δεν θα απαιτούσε περισσότερα δημόσια χρήματα και θα μπορούσε εύκολα να μειώσει την κατανάλωση ενέργειας κατά 10%, δηλαδή 10 φορές περισσότερο. Η σημερινή γενικότερη κατάσταση μοιάζει με ένα μεγάλο δώρο προς το κινεζικό καθεστώς, το οποίο παραλαμβάνει τα χρήματα φορολογίας των Ευρωπαίων πολιτών. Υπενθυμίζεται ότι η βιομηχανία των ανεμογεννητριών και των φωτοβολταικών, θα εξαρτάται τα επόμενα χρόνια όλο και περισσότερο από την Κίνα.

Συν και πλην των βιοκαυσίμων

Σε προηγούμενη αρθρογραφία μου έχουν διερευνηθεί οι δυνατότητες που προσφέρουν διάφορες εναλλακτικές πηγές και μορφές ενέργειας όπως η περιφρονημένη πυρηνική σχάση και μελλοντικά η σύντηξη, η απομόνωση του υδρογόνου με ηλεκτρόλυση του νερού ή η διάσπαση του μεθανίου, η βαθιά γεωθερμία και ιδιαίτερα οι διαλείπουσες αιολική και ηλιακή ενέργεια. Στις επόμενες γραμμές θα παρουσιασθεί, όχι εκτενώς, η περιβαλλοντική πλευρά των αγροκαυσίμων στο μείγμα των καυσίμων και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις στις χερσαίες επιφάνειες.

Από την εποχή των γεωργικών πλεονασμάτων που συμπίεζαν τις τιμές δεν έχουν θεσπιστεί πολιτικές για την προώθηση των αγροκαυσίμων. Παλαιότερα, λόγω των γεωργικών πλεονασμάτων δεν δημιουργείτο περιβαλλοντικό θέμα. Όμως σήμερα ένα μέρος σιταριού, ηλίανθου, ελαιοκράμβης, φοίνικα ή ζαχαροκάλαμου και ζαχαρότευτλων χρησιμοποιείται για την παραγωγή βιοκαυσίμων με αποτέλεσμα να μην χρησιμοποιείται για άλλους σκοπούς, όπως για παράδειγμα επισιτιστικού χαρακτήρα.

Αυτό δημιουργεί μεταξύ άλλων μεθοδολογικά προβλήματα για τον υπολογισμό της περιεκτικότητας αυτών των αγροκαυσίμων σε αέρια θερμοκηπίου κατά την καύση τους. Επιπλέον, σε έναν πλανήτη που συνεχίζει να αποψιλώνεται, ενώ το καλύτερο μέτρο καταπολέμησης των αερίων θερμοκηπίου είναι η δασική ανάπτυξη για την κατακράτηση του διοξειδίου του άνθρακα, θα πρέπει να συνυπολογισθεί το κόστος αποψίλωση των δασών για αυτές τις ενεργειακές καλλιέργειες.

Αν και σε τοπικό επίπεδο, ορισμένες χρήσεις προφανώς είναι θετικές (π.χ. γεωργία ή δασοκομία και βιοποικιλότητα), επίσημα δεδομένα δείχνουν ότι 40% του αμερικανικού καλαμποκιού (13% του παγκόσμιου καλαμποκιού) τερματίζει τη ζωή του σε ένα ρεζερβουάρ αυτοκινήτου και αυτό ισχύει επίσης για ένα μέρος σιταριού και ελαιούχων σπόρων. Δεν υπάρχουν ανάλογα στοιχεία για την Ευρώπη αλλά ο προγραμματισμός της ΕΕ στόχευε το 2020 σε συμμετοχή των βιοκαυσίμων στο ενεργειακό μείγμα των καυσίμων το 2050 κατά περίπου 25%, δηλαδή όσο η συμμετοχή του πετρελαίου. Εάν, αντί να βάζουμε στην αντλία 10% βιοκαυσίμων, τα αυτοκίνητα κατανάλωναν 10% λιγότερο, θα μπορούσε να αποφευχθεί η αποψίλωση μεγάλων επιφανειών στο όνομα της “πράσινης ανάπτυξης”.