Ο Ομπάμα μας θύμισε το colpo grosso του ευρωιερατείου κατά της Ελλάδας

Από το 2010 είχα χαρακτηρίσει colpo grosso την επιβολή των Μνημονίων στην Ελλάδα με σκοπό να διασωθούν οι γερμανικές και γαλλικές τράπεζες, οι οποίες θα είχαν μαύρη τρύπα, εάν η Ελλάδα ακολουθούσε τον δρόμο της κανονικής χρεοκοπίας. Γιατί θυμήθηκα ξεχασμένες ιστορίες εν μέσω πανδημίας; Επειδή μας τις θύμισε με το βιβλίο του ο Ομπάμα.

Γράφει, λοιπόν: «Παρατήρησα πως σπάνια ανέφεραν ότι οι γερμανικές και οι γαλλικές τράπεζες ήταν από τους μεγαλύτερους δανειστές της Ελλάδας ή ότι μεγάλο μέρος του χρέους των Ελλήνων είχε συσσωρευτεί αγοράζοντας γερμανικές και γαλλικές εξαγωγές – δεδομένα που θα μπορούσαν να έχουν καταστήσει σαφές στους ψηφοφόρους τους γιατί διασώζουν τους Έλληνες».

Αναφερόμενος στην επιβολή των Μνημονίων προσθέτει ότι «ισοδυναμούσε με τη διάσωση των δικών τους (γερμανικών και γαλλικών) τραπεζών και βιομηχανιών και ίσως ανησυχούσαν ότι μια τέτοια παραδοχή θα έστρεφε την προσοχή των ψηφοφόρων από τις αποτυχίες διαδοχικών ελληνικών κυβερνήσεων, στις αποτυχίες εκείνων των Γερμανών ή Γάλλων αξιωματούχων που είναι επιφορτισμένοι με την εποπτεία των πρακτικών τραπεζικού δανεισμού».

Ο Ομπάμα, παρότι είχε και έχει άριστες σχέσεις με τη Μέρκελ, είπε την αλήθεια, έστω και “κομψά”. Ας αρχίσω, λοιπόν, από τα στοιχειώδη που στην περίπτωσή της Ελλάδας παρακάμφθηκαν για να μην βρεθούν με “μαύρες τρύπες” οι γερμανικές και γαλλικές τράπεζες που είχαν στα χαρτοφυλάκιά τους ελληνικά ομόλογα, όπως εκ των υστέρων ομολόγησε και το Bloomberg.

Ευθύνη έχει και ο δανειστής

Στον καπιταλισμό είναι κανόνας ότι μία χώρα που δεν μπορεί να πληρώσει τους δανειστές της χρεοκοπεί. Το ΔΝΤ της επιβάλλει ένα σκληρό πρόγραμμα λιτότητας, συνδυασμένο με αλλαγές νεοφιλελεύθερης κατεύθυνσης. Ταυτοχρόνως, όμως, επιβάλει στους δανειστές και το κούρεμα του χρέους στο ποσοστό που είναι αναγκαίο για να καταστεί το χρέος βιώσιμο. Δηλαδή για μπορέσει η χρεοκοπημένη χώρα να ξανασταθεί στα πόδια της και να πληρώνει το εναπομείναν χρέος.

Στον καπιταλισμό ευθύνη δεν έχει μόνο ο δανειζόμενος, έχει και ο δανειστής, όπως αναφέρει και ο Ομπάμα. Εάν ήταν σίγουρο ότι κάθε κράτος θα πληρώνει το χρέος του, δεν θα υπήρχε διαφοροποίηση στο επιτόκιο δανεισμού. Η διαφορά στα επιτόκια δανεισμού αντανακλά τη διαφορά ρίσκου. Το κούρεμα, λοιπόν, ενός μη βιώσιμου δημόσιου χρέους είναι η τιμωρία του δανειστή, ο οποίος δεν υπολόγισε σωστά το ρίσκο, ή ρισκάρισε και έχασε.

Όσον αφορά το ελληνικό χρέος το 2009-10, δεν υπάρχει οικονομολόγος στην υφήλιο που να υποστηρίζει ότι ήταν βιώσιμο. Η Ελλάδα, άλλωστε, την άνοιξη 2010 είχε αποκλεισθεί από τις αγορές. Οι γερμανικές και οι γαλλικές τράπεζες που τότε είχαν στα χέρια τους τον μεγάλο όγκο των ελληνικών ομολόγων δεν ήθελαν να υποστούν το αναγκαίο κούρεμα. Ούτε οι κυβερνήσεις σε Βερολίνο και Παρίσι το ήθελαν, επειδή θα έπρεπε να καλύψουν την τρύπα που θα δημιουργούσε το κούρεμα. Θα υποχρεώνονταν να ανακεφαλαιοποιήσουν τις τράπεζές τους με χρήματα από τον γερμανικό και τον γαλλικό προϋπολογισμό.

Δανειακές συμβάσεις για να πληρώνουμε τους δανειστές

Αντί γι’ αυτό κι αφού βρήκαν τους αναγκαίους πρόθυμους στο ελληνικό πολιτικό σύστημα, εφάρμοσαν το colpo grosso. Έβαλαν όλες οι χώρες-μέλη της Ευρωζώνης, ακόμα και τις πιο φτωχές, να δανείσουν την Ελλάδα (ανάλογα με το ποσοστό τους στο ΑΕΠ της Ευρωζώνης) για να πληρώσει στο άρτιο (στην ονομαστική τιμή τους) όλα τα ομόλογα που έληγαν μέχρι τις αρχές του 2012, όταν έγινε το PSI.

Οι γερμανικές και γαλλικές τράπεζες είχαν εσωτερική πληροφόρηση από τις κυβερνήσεις τους, οι οποίες και αποφάσιζαν. Όπως αποδεικνύεται από τις συναλλαγές στη δευτερογενή αγορά, κράτησαν τα ελληνικά ομόλογα που έληγαν μέχρι τις αρχές του 2012, ξέροντας ότι θα τα πληρωθούν στο ακέραιο. Τα υπόλοιπα, που έληγαν αργότερα, τα “έσπρωξαν” στην αγορά. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μην πληρώσουν το τίμημα της επιπολαιότητάς του να δανείσουν στην Ελλάδα ποσά που ουσιαστικά δεν μπορούσε να αποπληρώσει.

Με το πρώτο Μνημόνιο, λοιπόν, η Ελλάδα βρέθηκε σε τριπλά χειρότερη θέση:

• Το χρέος της πέρασε από το ευνοϊκό ελληνικό δίκαιο στο δυσμενές για τον οφειλέτη αγγλικό δίκαιο.
• Το χρέος ως ποσοστό εκτοξεύθηκε, παρά το PIS, λόγω της δραστικής συρρίκνωσης του ΑΕΠ.
• Ο κορμός του εναπομείναντος χρέους έπαψε να είναι χρέος προς ιδιώτες και έγινε χρέος προς κράτη. Η αλλαγή αυτή κατέστησε –από πολιτικής απόψεως– δύσκολο το μελλοντικό κούρεμά του.

Ο Ομπάμα και το colpo grosso

Η ειρωνεία της υπόθεσης είναι πως αυτοί που έστησαν το colpo grosso επικαλούνταν στη συνέχεια το αποτέλεσμα της δικής τους μεθόδευσης (το γεγονός ότι η Ελλάδα μετά την ψήφιση του πρώτου Μνημονίου και της πρώτης δανειακής σύμβασης χρώσταγε κατά κανόνα σε κράτη, δηλαδή σε φορολογούμενους) για να αρνηθούν την ελάφρυνση. Πρώτοι οι Μέρκελ και Σόιμπλε.

Γι’ αυτούς, το ελληνικό χρέος δεν ήταν ένα πρόβλημα που έπρεπε να επιλυθεί όχι μόνο για να μπορέσει η Ελλάδα να σταθεί στα πόδια της, αλλά και για να αντιμετωπισθεί ένας παράγοντας αστάθειας στην Ευρωζώνη. Γι’ αυτούς το ελληνικό χρέος χρησιμοποιήθηκε σαν όπλο για τη μετατροπή του αδύναμου κρίκου της ευρωπαϊκής αλυσίδας (Ελλάδα) σε μεταμοντέρνα αποικία, στην οποία έχουν πάψει να ισχύουν οι κανόνες και οι ποικίλες οικονομικές-κοινωνικές προδιαγραφές που ισχύουν ως κοινοτικό δίκαιο στην υπόλοιπη ΕΕ.

Με το colpo grosso ουσιαστικά παρακάμφθηκαν οι κανόνες του καπιταλισμού. Γιατί η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου αποδέχθηκε τη μεθόδευση του ευρωιερατείου; Είχε δίκιο πως κληρονόμησε μία δημοσιονομική βόμβα. Αν και είχε προειδοποιηθεί, όμως, δεν προσπάθησε να την απενεργοποιήσει. Αντιθέτως, προκάλεσε την έκρηξή της, αυξάνοντας το κόστος για τη χώρα.

“Μνημόνιο ή χρεοκοπία;”

Το πολιτικό όπλο της τότε κυβέρνησης ήταν το εκβιαστικό δίλημμα “Μνημόνιο ή χρεοκοπία”. Με αυτό το όπλο εφαρμόστηκε η τακτική του σοκ. Σκοπός να ακινητοποιήσουν την κοινωνία, ώστε να μην αντιδράσει στη μνημονιακή “θεραπεία”. Πρόβαλαν, λοιπόν, εκβιαστικά διλήμματα, τα οποία επιδέχονταν μονοσήμαντη απάντηση. Με άλλα λόγια, έβαλαν την κοινωνία να διαλέξει ανάμεσα στην υποτιθέμενη καταστροφή και στην επώδυνη θεραπεία που της πρότειναν. Υπό το κράτος αυτού του εκβιαστικού διλήμματος, η ελληνική Βουλή ψήφισε το πρώτο Μνημόνιο και τα δύο επόμενα που ακολούθησαν.

Γιατί, όμως, η χρεοκοπία θα ήταν περισσότερο καταστροφή από αυτό που συνετελέσθη στα μνημονιακά χρόνια; Προφανώς, σε περίπτωση άμεσης χρεοκοπίας θα είχε επιβληθεί μία βίαιη δημοσιονομική προσαρμογή. Αυτή, όμως, επιβλήθηκε και με τα Μνημόνια. Πιθανότατα θα είχε επιβληθεί με ταχύτερο ρυθμό. Με τη χρεοκοπία, όμως, θα είχε κουρευτεί δραστικά το χρέος, προκειμένου να καταστεί βιώσιμο.

Η απειλή του ευρωιερατείου για να μη συμβεί αυτό ήταν πως εάν η Ελλάδα επέλεγε να κηρύξει χρεοκοπία, θα την έδιωχνε από το ευρώ. Επρόκειτο μάλλον για μπλόφα όχι μόνο επειδή δεν υπήρχε νομικός τρόπος, αλλά και επειδή το 2010 θα ήταν μείζων συστημικός κίνδυνος για την Ευρωζώνη. Ακόμα και εάν υποθέσουμε, όμως, ότι θα την έδιωχναν δεν υπήρξε αξιόπιστη μελέτη για τα συν και πλην των δύο δρόμων. Και δεν υπήρξε, επειδή το ελληνικό πολιτικό σύστημα ήταν ιδεολογικά-πολιτικά σε μονόδρομο. Το ίδιο και η ελληνική κοινή γνώμη, η οποία ήθελε να πιστέψει τις διαβεβαιώσεις για σύντομη έξοδο από την κρίση. Χρειάσθηκε να υποστεί όσα υπέστη για να κάνει δεύτερες σκέψεις και όχι πάντα.

Και στα γόνατα και σε ομηρία

Το μόνο σίγουρο είναι πως Γερμανοί και Γάλλοι διέσωσαν τις τράπεζές τους, φορτώνοντας όλο το βάρος στον ελληνικό λαό και σε όσους απροειδοποίητους τρίτους υπέστησαν το κούρεμα του PSI στις αρχές του 2012. Έτσι φθάσαμε στο τέλος των Μνημονίων με την ελληνική οικονομία-κοινωνία, όμως, να έχει υποστεί καταστροφές. Και βεβαίως έχοντας αναλάβει επώδυνες δεσμεύσεις για πολλά-πολλά χρόνια.

Υπογραμμίζω πως το ελληνικό χρέος και μετά την έξοδο από τα Μνημόνια παρέμενε μη βιώσιμο. Με τη βούλα του Eurogroup και την ελληνική υπογραφή, μάλιστα, είχε αποκλεισθεί το ενδεχόμενο κουρέματος. Τα μέτρα αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους ήταν δειλά, γεγονός που αντί να λύσει το πρόβλημα το μετέθετε. Αυτός είναι ο λόγος, που το ΔΝΤ αρνιόταν να συμμετάσχει χρηματοδοτικά στο ελληνικό πρόγραμμα και η ΕΚΤ αρνιόταν να εντάξει την Ελλάδα στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης.

Το αποτέλεσμα είναι η ελληνική οικονομία να παραμένει και στα γόνατα και σε ιδιότυπη ομηρία. Με την πανδημία, μάλιστα, η κατάσταση έχει καταστεί πιο δραματική από δραματική, έστω κι αν αυτό θα φανεί μόλις περάσει η υγειονομική μπόρα.