Τραγική η φυλετική ανισότητα στις συντάξεις – Παράδειγμα προς αποφυγή το Λουξεμβούργο

Προκαλούν προβληματισμό και σκεπτικισμό τα συμπεράσματα της πρόσφατης έρευνας της Eurostat για τις ανισότητες στις συντάξεις μεταξύ ανδρών και γυναικών (“Closing the gender pension gap”?, 3/2/2021), από την άποψη τόσο της διάρθρωσης των συνταξιοδοτικών συστημάτων, όσο και των χορηγούμενων άνισων συντάξεων μεταξύ των δύο φύλων στα κράτη-μέλη της ΕΕ.

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την έρευνα οι γυναίκες στην Ελλάδα άνω των 65 ετών λαμβάνουν σύνταξη κατά 24% μικρότερη από τους άνδρες της αντίστοιχης ηλικίας όταν η μέση διαφορά στην ΕΕ είναι 29%. Στις υψηλότερες θέσεις του χάσματος μεταξύ του συνταξιοδοτικού εισοδήματος των φύλων είναι το Λουξεμβούργο (43%), η Ολλανδία (40%), η Κύπρος (38% στην 4η θέση) η Αυστρία, η Γερμανία, η Ελβετία.

Ειδικότερα, από την ανάλυση των στοιχείων της Eurostat διαπιστώνεται ότι οι χώρες με το υψηλότερο χάσμα συνταξιοδοτικού εισοδήματος μεταξύ των φύλων είναι οι χώρες στις οποίες στα συνταξιοδοτικά τους συστήματα κυριαρχούν τα κεφαλαιοποιητικά στοιχεία των ατομικών λογαριασμών, όπως ακριβώς στην Ελλάδα έχει ανακοινωθεί από την κυβέρνηση η πρόθεση μετατροπής της επικουρικής κοινωνικής ασφάλισης σε κεφαλαιοποιητική επικουρική ασφάλιση.

Οι ανισότητες αυτές και το χάσμα μεταξύ των συνταξιοδοτικών παροχών των φύλων, προκαλούνται από δύο κυρίως αιτίες οι οποίες αποτελούν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κεφαλαιοποιητικού συστήματος: α) οι αμοιβές μεταξύ των φύλων, αφού στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα με ατομικούς λογαριασμούς ευνοούνται κυρίως αυτοί με υψηλές αμοιβές, αφού σε αυτή την περίπτωση η σύνταξη προκύπτει εξ ολοκλήρου από τις εισφορές, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα έτη ασφάλισης, και β) η κεφαλαιοποιητική σύνταξη προκύπτει σταθμίζοντας ένα συντελεστή που ενσωματώνει το προσδόκιμο ζωής (ράντα ζωής).

Έτσι, οι γυναίκες επειδή έχουν μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής από τους άνδρες (84,4 έτη για τις γυναίκες και 79,3 έτη για τους άνδρες) λαμβάνουν εξ ορισμού και συστηματικά κατά μέσο όρο μικρότερες συντάξεις από τους άνδρες. Δηλαδή, ένας άνδρας και μία γυναίκα που εργάστηκαν ακριβώς τα ίδια έτη και είχαν ακριβώς τις ίδιες αμοιβές (π.χ. μέσες αποδοχές 1000 για 40 έτη εργασίας), με την κεφαλαιοποίηση η γυναίκα θα λάβει μικρότερη επικουρική σύνταξη από το άνδρα κατά 15% επειδή ζει περισσότερο, δεδομένου ότι στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα των ατομικών λογαριασμών δεν ισχύει η αρχή της αλληλεγγύης και της αναδιανομής σε αντίθεση με τις αποφάσεις του ΣτΕ και του άρθρου 20 του Ν. 4670/2020 που αναφέρεται στις Γενικές Αρχές της κοινωνικής ασφάλισης.

Επίσης, σε άλλο παράδειγμα ένας ασφαλισμένος με 3.000 ευρώ μέσες αποδοχές για 17 έτη ασφάλισης θα μπορεί να λάβει την ίδια σύνταξη με έναν ασφαλισμένο που εργάστηκε για 40 έτη με 1.000 μέσες αποδοχές στον εργασιακό του βίο.

Το φέρνουν και στην Ελλάδα

Δηλαδή, με τη κεφαλαιοποίηση της επικουρικής κοινωνικής ασφάλισης θα κυριαρχεί όχι ο χρόνος εργασίας αλλά το επίπεδο των μισθών. Το γεγονός αυτό αποκαλύπτεται και επιστημονικά και είναι φυσικά είναι ήδη γνωστό μεταξύ των ειδικών της κοινωνικής ασφάλισης: Με την κεφαλαιοποίηση, δηλαδή, της επικουρικής ασφάλισης ευνοούνται, κατά βάση, οι αμειβόμενοι με υψηλά εισοδήματα!

Έτσι, σύμφωνα με τους υπολογισμούς μας η κεφαλαιοποίηση της επικουρικής κοινωνικής ασφάλισης στην Ελλάδα θα συμβάλλει στην αύξηση του χάσματος του συνταξιοδοτικού εισοδήματος ανδρών και γυναικών κατά 4 ποσοστιαίες μονάδες τα επόμενα έτη μέχρι το 2025. Επιπλέον, εάν ληφθούν υπόψη οι σχετικές αναφορές της Έκθεσης Πισσαρίδη ότι «πρέπει να γίνει αναπροσαρμογή των κανόνων υπολογισμού της ανταποδοτικής σύνταξης με τρόπο που να είναι αναλογιστικά και ουσιαστικά περισσότερο ανταποδοτική και συνδεδεμένη με την ηλικία συνταξιοδότησης», τότε το χάσμα και οι ανισότητες στο εισόδημα ανδρών και γυναικών στην χώρα μας θα αυξηθεί επιπλέον κατά περίπου 8 ποσοστιαίες μονάδες, πλησιάζοντας το επίπεδο της Κύπρου (38%) που είναι στην 4η θέση σύμφωνα με την έκθεση της Eurostat.

Η διαπίστωση αυτή σημαίνει, μεταξύ των άλλων, ότι η διεύρυνση του χάσματος του συνταξιοδοτικού εισοδήματος ανδρών και γυναικών συντελείται τόσο με την κεφαλαιοποίηση της επικουρικής κοινωνικής ασφάλισης, όσο και με τις σχετικές προτάσεις της Έκθεσης Πισσαρίδη. Επιπλέον αποκαλύπτεται με τον πιο εύληπτο τρόπο η εννοιολογική σύγχυση μεταξύ της έννοιας της αναλογικότητας και της έννοιας της ανταποδοτικότητας των εισφορών ως γενικής αρχής της κοινωνικής ασφάλισης (κύριας και επικουρικής). Αυτή η σύγχυση καταδεικνύεται από τις αποφάσεις του ΣτΕ και του άρθρου 20 του Ν. 4670/2020, στο οποίο αναφέρεται ότι «το ασφαλιστικό σύστημα διέπεται από τις αρχές της κοινωνικής δικαιοσύνης, της ισότητας, της αλληλεγγύης, της αναδιανομής, της ανταποδοτικότητας, της ενότητας και της βιωσιμότητας».

Ανταποδοτικότητα και αναλογικότητα

Στις συνθήκες αυτές, η έννοια της ανταποδοτικότητας εμπεριέχει το γεγονός ότι με την καταβολή των υποχρεωτικών εισφορών κοινωνικής ασφάλισης θεμελιώνεται αυτόματα ένα νομικό δικαίωμα για την ανταπόδοση των εισφορών αυτών στο μέλλον με την μορφή της σύνταξης. Η ανταπόδοση όμως αυτή δεν σημαίνει αυτομάτως και την πλήρη αναλογικότητα των εισφορών, αφού εξ ορισμού ένα σύστημα κοινωνικής ασφάλισης περικλείει τις αρχές της αλληλεγγύης και της αναδιανομής, προκειμένου να αντιμετωπίζονται συλλογικά και οι κίνδυνοι της χηρείας (του θανάτου του εργαζομένου), της αναπηρίας, της ανεργίας (κενά διαστήματα εργασίας) και της ακραίας φτώχειας και ένδειας.

Ακριβώς αυτές οι αρχές που χαρακτηρίζουν το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης δεν χαρακτηρίζουν εξ ορισμού το κεφαλαιοποιητικό σύστημα των ατομικών λογαριασμών, το οποίο προτίθεται η κυβέρνηση να εισάγει στην Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι αντιτίθεται στο άρθρο 22 παράγρ. 4 του Συντάγματος και στις αποφάσεις 2287/2015 και 1889/2019 του Συμβουλίου Επικρατείας.