Βάφτισαν τις μνημονιακές περικοπές μεταρρυθμίσεις και ιδού τα αποτελέσματα

Τα συμπεράσματα και η εμπειρία από την εφαρμογή των μνημονίων και των μεταρρυθμίσεων αποτελούν μια πολύ καλή παρακαταθήκη που μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά την διάρκεια του σχεδιασμού της μεταμνημονιακής πολιτικής. Στα προηγούμενα χρόνια τα μνημόνια εξειδικεύτηκαν με την εφαρμογή 320 διαφορετικών παρεμβάσεων στην οικονομική οργάνωση της χώρας.

Αυτές οι παρεμβάσεις αφορούσαν κατά κύριο λόγο την οργάνωση της γενικής κυβέρνησης, την ρύθμιση των εργασιακών σχέσεων στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, τον χρηματοπιστωτικό τομέα και την λειτουργία των δημόσιων επιχειρήσεων και την διαδικασία ιδιωτικοποιήσεων. Η αξιολόγηση αυτής της μεταρρυθμιστικής προσπάθειας αποτελεί μια εργασία που πρέπει κάποια στιγμή να γίνει. Περιληπτικά, όμως, μπορούν να αναφερθούν δύο διαπιστώσεις.

Η πρώτη έχει να κάνει με το γεγονός ότι η ποιότητα της δημόσιας διοίκησης μειώθηκε. Σύμφωνα με την Διεθνή Τράπεζα και τον δείκτη που εξετάζει την ποιότητα της διακυβέρνησης (Governance Effectiveness Indicator) η ποιότητα της δημόσιας διοίκησης μεταξύ 2010 και 2016 μειώθηκε στην Ελλάδα και στην Κύπρο, ενώ βελτιώθηκε στην Ιρλανδία και σημαντικά στην Πορτογαλία.

Η δεύτερη έχει να κάνει με την αδυναμία των υιοθετούμενων μεταρρυθμίσεων να προκαλέσουν ανάπτυξη. Σε πολλές περιπτώσεις ερμηνεύτηκαν ως μέρος μιας τιμωρητικής διαδικασίας, ή ενός σχεδίου που μοναδική σκοπιμότητα ήταν η δημοσιονομική σταθεροποίηση. Το αποτέλεσμα ήταν μια διαρκής κοινωνική ένταση που υπονόμευσε την απαιτούμενη κοινωνική και πολιτική συναίνεση για την εφαρμογή του προγράμματος στο σύνολό του.

Πόσο πιο εύκολα θα ήταν, όμως, τα πράγματα αν το συνολικό πακέτο των μεταρρυθμίσεων παρήγαγε για συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, εκτός των άλλων, πλούτο και θέσεις απασχόλησης σε βραχυχρόνιο επίπεδο; Αν οι απαιτούμενες αλλαγές και μεταρρυθμίσεις δεν συνδέονταν με μείωση των θέσεων απασχόλησης και εμφανή αποτελέσματα στο ελληνικό βιοτικό επίπεδο;

Αν οι μεταρρυθμίσεις συνοδεύονταν από την αναβάθμιση της δημόσιας διοίκησης; Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Πορτογαλία και στην Ιρλανδία η μεταρρυθμιστική πολιτική εστίασε καταρχήν σε παρεμβάσεις που μπορούν να έχουν αυξητικές επιδράσεις στο ΑΕΠ άμεσα και στην συνέχεια σε πολιτικές που είναι επώδυνες, αλλά τα αποτελέσματά τους προσδιορίζονται στο απώτατο μέλλον.

Χωρίς αναπτυξιακό πρόσημο

Καθόλη την διάρκεια των μνημονίων σε πολλές περιπτώσεις βαφτίσαμε μεταρρυθμίσεις τις δημοσιονομικές περιστολές, ή το ανεξέλεγκτο άνοιγμα των αγορών. Ονομάσαμε εκσυγχρονισμό την ουσιαστική εξάλειψη της ελληνικής παραγωγικής μηχανής και αναζητούσαμε τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της ελληνικής οικονομίας στα διαπιστευτήρια που δίνονταν από την ΕΕ και την γερμανική κυβέρνηση. Δέκα σχεδόν χρόνια, όμως, είναι πολλά για μια οικονομία. Δεν αποτελούν βραχυχρόνια περίοδο, αλλά μάλλον μακροχρόνια.

Σε μακροχρόνιο ορίζοντα ακόμα και η πιο απαιτητική μεταρρύθμιση αποδίδει καρπούς. Έτσι θα περίμενε κανείς να δει μια λίστα παραγόμενων αποτελεσμάτων που προήλθαν από τις μεταρρυθμίσεις. Και αυτά τα αποτελέσματα θα πρέπει να αποτυπώνονται στις εξαγωγές, στην απασχόληση, στις ξένες άμεσες επενδύσεις, στην ανταγωνιστικότητα και γενικότερα σε μια σειρά μακροοικονομικών μεταβλητών που εμφανίζουν την λειτουργία της οικονομίας.

Με άλλα λόγια χρειάζεται να γίνει ένας μεταρρυθμιστικός απολογισμός των εκατοντάδων νόμων, υπουργικών αποφάσεων και προεδρικών διαταγμάτων που επέφεραν τόσες αλλαγές. Με αυτό τον τρόπο θα πειστεί η ελληνική κοινωνία για την συνέχιση των μεταρρυθμίσεων και για την περαιτέρω στήριξή τους. Με αυτό τον τρόπο θα διευκολυνθεί και ο σχεδιασμός της οικονομικής πολιτικής από εδώ και πέρα.

Ας μην ξεχνάμε όταν το 2003 στην Γερμανία αποφάσισαν να υιοθετήσουν ένα σκληρό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας με την επωνυμία Agenda 2010, συνόδευσαν το πακέτο των μεταρρυθμίσεων με σοβαρά αναπτυξιακά μέτρα, προκειμένου να υλοποιηθούν αυτές με μεγαλύτερη ευκολία.

Η γερμανική κοινωνία στήριξε τις μεταρρυθμίσεις, ενώ ευημερούσε έχοντας μέσο ρυθμό μεγέθυνσης του ΑΕΠ 4%. Οι μεταρρυθμίσεις είναι αναγκαίες, αλλά χρειάζεται σωστό μείγμα, προτεραιότητες και αναπτυξιακά αποτελέσματα. Ανάπτυξη με μεταρρυθμίσεις δεν μπορεί να γίνει και αυτό φαίνεται ότι αρχίζει και γίνεται κατανοητό πλέον και στην ΕΕ. Αυτό που μένει είναι να εξειδικευτούν συγκεκριμένες πολιτικές με καθαρό αναπτυξιακό πρόσημο και μετά ας ακολουθήσουν οι μεταρρυθμίσεις και ο εκσυγχρονισμός.