Τί εξηγεί τον “κίτρινο πυρετό” στις αγορές

Από την εποχή των χρυσοθήρων στην Άγρια Δύση, μέχρι τους χρηματιστηριακούς δείκτες, ο χρυσός πάντα γοητεύει την ανθρωπότητα, εδώ και χιλιετίες. Δεν αποτελεί μόνο ένα σύμβολο πλούτου, αλλά και έναν ακρογωνιαίο λίθο του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Η κατανόηση των παραγόντων που επηρεάζουν τις τιμές του χρυσού είναι ζωτικής σημασίας για τους επενδυτές, τους οικονομολόγους και όποιον ενδιαφέρεται για την αξία αυτού του πολύτιμου μετάλλου. Οι παράγοντες που επηρεάζουν την τιμή του χρυσού είναι πολλοί: Από τα αποθεματικά των Κεντρικών Τραπεζών και τις αγοραστικές τους τάσεις, μέχρι την ζήτηση στους τομείς της τεχνολογίας, αλλά και των κοσμημάτων.

Επιπλέον, οι παγκόσμιες προκλήσεις στην παραγωγή και την εξόρυξη η χρυσού επηρεάζουν την προσφορά και την τιμή του (όπως συμβαίνει και με το πετρέλαιο) ενώ πάντοτε αποτελεί ένα ασφαλές “καταφύγιο” σε περιόδους οικονομικής και πολιτικής αστάθειας, κάτι που βεβαίως έχει συνέπειες στην τιμή του. Ο χρυσός διατηρεί υψηλή ρευστότητα στις παγκόσμιες αγορές και αναγνωρίζεται παγκοσμίως ως πολύτιμος, ανεξάρτητα από τις όποιες πολιτικές ή οικονομικές συνθήκες και τις κατά καιρούς κρίσεις, όπως για παράδειγμα την οικονομική κρίση του 2008, όπου μετοχές άλλοτε τραπεζικών “γιγάντων” αποδείχτηκαν “φούσκες”.

Η αξία του συνηθίζει να αυξάνεται όταν μειώνεται η εμπιστοσύνη σε άλλα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία, όπως ομόλογα ή μετοχές, κάτι που συμβαίνει σε περιόδους υψηλού πληθωρισμού, οικονομικής αβεβαιότητας και γεωπολιτικής αστάθειας. Βλέπετε, είναι απτός! Γι αυτό και παραμένει ελκυστικός και στα μάτια των κάθε λογής επενδυτικών χαρτοφυλακίων. Να σημειωθεί ότι χρυσός που εξορίστηκε με σύγχρονο τρόπο μπορεί να ταυτοποιηθεί, κάτι που δεν ισχύει για χρυσό από παλαιότερες μεθόδους χύτευσης, που μπορεί να είναι από λεηλασία… κάποιου τάφου ενός Φαραώ, ή τα δόντια κάποιου δολοφονημένου στο Άουσβιτς!

Χρυσός: Η διακύμανση της τιμής

Η σύγχρονη εποχή της τιμολόγησης του χρυσού ξεκίνησε ουσιαστικά το 1971, μετά το τέλος του καθεστώτος Bretton Woods, που προηγουμένως καθόριζε μια σταθερή τιμή του χρυσού έναντι του δολαρίου. Να σημειωθεί πως το καθεστώς αυτό έληξε με μονομερή απόφαση του προέδρου των ΗΠΑ Ρίτσαρντ Νίξον, απόφαση που πολλοί παρομοιάζουν με τον “πόλεμο των δασμών” που ξεκίνησε ο Τραμπ. Έκτοτε, οι τιμές του χρυσού κυμαίνονται ελεύθερα. Η δεκαετία που 1970 που σημαδεύτηκε από τον στασιμοπληθωρισμό οδήγησε τους επενδυτές σε ασφαλή οικονομικά καταφύγια, μεταξύ αυτών, τον χρυσό. Τον Ιανουάριο του 1980, ο χρυσός έφτασε στο ανώτατο όριο των περίπου 3.300 δολαρίων, σε σημερινά δολάρια. Αργότερα, κατά τις δεκαετίες του ’80 και του ’90, η τιμή του έπεσε, φτάνοντας στο κατώτατο σημείο των μόλις 253 δολαρίων ανά ουγγιά το 1999, λόγω των καλών συνθηκών που επικρατούσαν τότε στην παγκόσμια οικονομία.

Ο 21ος αιώνας εγκαινίασε ένα νέο κεφάλαιο για τις τιμές του χρυσού, που χαρακτηρίστηκε από αρκετές δραματικές ανόδους, λόγω των μεγάλων οικονομικών κρίσεων. Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 είδε τον χρυσό να αυξάνεται από 730 δολάρια σε 1.300 δολάρια (μεταξύ 2008-2010). Η δε ευρωπαϊκή κρίση δημόσιου χρέους ώθησε τις τιμές στα 1.825 δολάρια, μέχρι τα μέσα του 2011. Πιο πρόσφατα, η πανδημία πυροδότησε μια άλλη σημαντική άνοδο στην τιμή του.

Ο υψηλός πληθωρισμός συνέχισε αυτή την άνοδο, η οποία διατηρήθηκε ακόμα και όταν ο πληθωρισμός υποχώρησε, στις αρχές του 2020. Η άνοδος στην τιμή του είχε περισσότερο να κάνει με την πολιτική αστάθεια εκείνη την περίοδο (πχ γεγονότα, όπως η εισβολή στο Καπιτώλιο). Ο χρυσός έφτασε τελικώς σε ένα νέο ονομαστικό ρεκόρ: Πάνω από 2.900 δολάρια, τον Φεβρουάριο του 2025!

Ας δούμε ένα παράδειγμα: Αν επενδύαμε 100 δολάρια σε χρυσό το 1972, η επένδυση θα είχε φτάσει μέχρι το 2024 στα 4.500 δολάρια, αναμφισβήτητα μία εντυπωσιακή απόδοση. Όχι όμως αν τον συγκρίνουμε με επένδυση 100 δολαρίων στον χρηματιστηριακό δείκτη S&P 500, που είδε αύξηση πάνω από 18.500 δολάρια! Αυτή ακριβώς είναι η διττή φύση του χρυσού: Από την μία αποτελεί ένα ασφαλές καταφύγιο σε συνθήκες αβεβαιότητας και υψηλού πληθωρισμού, όμως μπορεί τελικώς να υπο-αποδίδει, σε σχέση με άλλα περιουσιακά στοιχεία σε περιόδους σταθερότητας και ανάπτυξης. Θα εξετάσουμε διεξοδικά τους παράγοντες που επηρεάζουν την τιμή του χρυσού.

Παραγωγή και προσφορά

Όπως συμβαίνει με κάθε εμπόρευμα, η τιμή του χρυσού καθορίζεται και από τον νόμο της προσφοράς-ζήτησης. Ωστόσο, ο χρυσός αποτελεί μία ειδική περίπτωση, καθώς η ετήσια προσφορά είναι μικρή, σε σύγκριση με το συνολικό υπάρχον απόθεμα. Αυτό στην πράξη καθιστά τις τιμές περισσότερο ευαίσθητες στις διακυμάνσεις της ζήτησης, παρά στα επίπεδα παραγωγής. Να σημειωθεί ότι η ετήσια παραγωγή εξόρυξης προσθέτει μόλις ένα 2-3% στο απόθεμα χρυσού.

Πάντως, οι αλλαγές στην παραγωγή (για παράδειγμα, λόγω τεχνολογικών εξελίξεων ή περιβαλλοντικών περιορισμών) εξακολουθούν να επηρεάζουν τις τιμές, πχ περιβαλλοντικοί κανονισμοί ανεβάζουν το κόστος εξόρυξης, επηρεάζοντας την μελλοντική προσφορά. Κίνα, Νότια Αφρική, ΗΠΑ, Αυστραλία, Ρωσία, Περού, Ινδονησία, Γκάνα, είναι οι κύριες χώρες παραγωγής χρυσού. Βέβαια, έχουμε και στην χώρα μας ορυχεία: Η δραστηριότητα της “Ελληνικός Χρυσός” θα ενισχύσει το ΑΕΠ με περισσότερα από 550 εκατ. ευρώ ετησίως (στα έτη 2024-2044) όπως προκύπτει από μελέτη που εκπόνησε ο ΙΟΒΕ.

Αποθεματικά Κεντρικών Τραπεζών

Οι Κεντρικές Τράπεζες επηρεάζουν τις τιμές του χρυσού, μέσω της διαχείρισης αποθεματικών τους, καθώς διαθέτουν το 1/5 της συνολικής εξόρυξής του. Οι Κεντρικές Τράπεζες αγοράζουν χρυσό για να διατηρούν τη σταθερότητα και την αξιοπιστία των νομισματικών τους συστημάτων, έναντι των διάφορων οικονομικών κινδύνων. Όταν πραγματοποιούν δε μεγάλες αγορές χρυσού, μπορούν να αυξήσουν την τιμή του παγκοσμίως, τόσο μειώνοντας τη διαθέσιμη προσφορά του, όσο και ενισχύοντας την εμπιστοσύνη στον χρυσό, ως στρατηγικό περιουσιακό στοιχείο.

Ακόμα και πριν τις τελευταίες παγκόσμιες κρίσεις, Κεντρικές Τράπεζες αγόραζαν μαζικά χρυσό, κυρίως αναδυόμενων οικονομιών, στα πλαίσια της απεξάρτησης των αποθεματικών τους από το δολάριο. Ο δε “πόλεμος δασμών του Τραμπ” οδήγησε σε όξυνση του φαινομένου, λόγω της αντίδρασης των αγορών.

Ο χρυσός ως “καταφύγιο”

Η αστάθεια της αγοράς, οι γεωπολιτικές εντάσεις και οι οικονομικές κρίσεις ωθούν επενδυτές προς τον χρυσό, ως ασφαλές περιουσιακό στοιχείο σε περιόδους αβεβαιότητας. Ο χρυσός αποτελεί ένα είδος εξασφάλισης έναντι ακραίων συνεπειών των αγορών και άλλων συστημικών κινδύνων που μπορεί να επηρεάζουν παραδοσιακά επενδυτικά χαρτοφυλάκια, όπως μετοχές, ομόλογα κτλ. Το αρχέγονο ένστικτο αναζήτησης ασφάλειας σε ταραγμένες εποχές, στο οικονομικό πεδίο αντικατοπτρίζεται στον χρυσό. Η υλική φύση-αξία και η ιστορία του στις παγκόσμιες συναλλαγές, που φτάνει τα 5.000 έτη, αρκούν.

Για αυτό, σε περιόδους οικονομικών κρίσεων, όπου επενδυτές ξεφορτώνονται ομόλογα και μετοχές σε κλίμα πανικού, υπάρχει αυξημένη ζήτηση για χρυσό. Το τί συνέβη στην χώρα μας κατά την Κατοχή και τα χρόνια που ακολούθησαν, είναι χαρακτηριστικό. Μάλιστα, θυμόμαστε πως χρειάστηκε η οικονομική κρίση του 2012 προκειμένου τα μικρομεσαία νοικοκυριά να “ξεφορτωθούν” χρυσές λίρες που είχαν από την εποχή των παππούδων τους, όπως έδειχναν τα ενεχυροδανειστήρια που ξεφύτρωναν εκείνη την εποχή σαν τα μανιτάρια…

Τα κοσμήματα

Η αγορά των κοσμημάτων κυριαρχεί παραδοσιακά στη ζήτηση χρυσού, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 50% της ετήσιας κατανάλωσης. Η αγορά ενός χρυσού κοσμήματος δεν έχει να κάνει τόσο με τον σύγχρονο καταναλωτισμό, αλλά πρόκειται για βαθιά ριζωμένη παράδοση, κάτι που είναι πολύ εμφανές σε χώρες, όπως η Ινδία και η Κίνα. Στις χώρες αυτές, η ζήτηση χρυσού αυξάνεται σε γάμους ή γιορτές, για παράδειγμα κατά την κινεζική Πρωτοχρονιά.

Είναι χαρακτηριστικό ότι τα ινδικά νοικοκυριά κατέχουν από το 2025 περίπου 25.000 τόνους χρυσού στο σύνολό τους, καθιστώντας τα τους μεγαλύτερους ιδιώτες κατόχους του πολύτιμου μετάλλου παγκοσμίως, σε σημείο ώστε να ξεπερνούν τα αποθέματα των 10 κορυφαίων Κεντρικών Τραπεζών του κόσμου, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, της Γερμανίας και της Κίνας, συνδιαστικά!

Όμως ο χρυσός είναι περιζήτητος και στην βιομηχανία – έστω και αν η κατανάλωσή του είναι εκεί σε μικρότερο επίπεδο – κυρίως λόγω των μοναδικών φυσικών ιδιοτήτων του που καθιστούν δύσκολη την υποκατάστασή του. Η βιομηχανία ηλεκτρονικών ειδών χρησιμοποιεί τον χρυσό για την εξαιρετική ηλεκτρική αγωγιμότητά του και την αντοχή του στη διάβρωση, καθιστώντας τον σημαντικό για την κατασκευή εξελιγμένων συσκευών, από smartphones έως ιατρικό εξοπλισμό. Ευτυχώς, έπαψε η οδοντιατρική χρήση και η συνεπακόλουθη τυμβωρυχία!

Οπότε;

Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις το μεγαλύτερο μέρος του χρυσού είναι άμεσα ανακτήσιμο. Ελάχιστες ποσότητες μετάλλου διαφεύγουν από την βιομηχανία. Περισσότερος χρυσός χάνεται όταν κάποιοι, ακόμη και στις μέρες μας, τον θάβουν. Μετά αυτοί πεθαίνουν και αυτός ο χρυσός μένει στα αζήτητα…

Το σίγουρο είναι ότι η επένδυση στο κίτρινο μέταλλο μπορεί να βοηθήσει σε χαλεπούς καιρούς, αλλά σε καιρούς οικονομικής ανάπτυξης δεν έχει τόσο αξία, καθώς δεν αποδίδει καρπούς: Δεν δίνει μερίσματα, ούτε αυξάνεται σε αξία, όπως κάποια μετοχή. Όμως, σε περιόδους ισχνών αγελάδων και κρίσεων, το σίγουρο είναι ότι ο χρυσός κυβερνά…