Ζοφερό μέλλον για την ελληνική οικονομία – Διέξοδος με φυγή προς τα εμπρός

Ως Ελληνίδα, μου αρέσει να βαυκαλίζομαι με τη σκέψη ότι η αισιοδοξία της κυβέρνησής μας, αλλά σε κάποιο βαθμό και της ΕΕ, θα αποδειχθεί, τελικώς, σωστή, και όλοι εμείς οι υπόλοιποι απαισιόδοξοι, θα γιορτάσουμε, ακριβώς γιατί πέσαμε έξω στις προβλέψεις μας. Να διευκρινίσω, αν και αυτονόητο, ότι οι προβλέψεις για τις εξελίξεις στην ελληνική οικονομία το 2020 και το 2021 αναφέρονται σε κινούμενη άμμο, αφού τα πάντα είναι ακόμη ρευστά.

Σχετικά με την οικονομία μας, οι μοναδικές μέχρι στιγμής βεβαιότητες είναι ότι βρίσκεται στη χειρότερη δυνατή θέση, συγκριτικά με τις λοιπές ευρωπαϊκές. Καταρχάς, επειδή οι αντιστάσεις της έχουν διαβρωθεί από την εφαρμογή των δεκάχρονων μνημονίων, επειδή έχει υπερβολική εξάρτηση από τομείς και κλάδους δραστηριότητας, που αναμένεται να χτυπηθούν αλύπητα από την κρίση, αλλά και επειδή είναι ανεπαρκέστατη η ρευστότητα που διαθέτει για την αντιμετώπιση της καταιγίδας.

Οι τελευταίες εκτιμήσεις της ΕΕ, σχετικά με την αναμενόμενη ύφεση, την φέρουν κατά μέσο όρο στο 7,4%, δηλαδή σημαντικά μεγαλύτερη από την αντίστοιχη του 2009, που ήταν 4.5%. Εκτιμάται, εξάλλου, από την Κομισιόν, ότι έστω και αν εξαφανιστεί η επιδημία (που ωστόσο κινδυνεύει να επανεμφανιστεί το φθινόπωρο), η παγκόσμια οικονομία θα χρειασθεί μήνες ή και χρόνια για να ξαναβρεί τον κανονικό της ρυθμό. Ας μείνουμε, όμως, στην Ελλάδα.

Ο τουρισμός αποτελεί σχεδόν τη “μονοκαλλιέργεια”, στην οποία κατέληξε η χώρα μας, αφού η ΚΑΠ μάς υποχρέωσε να καταργήσουμε τις περισσότερες από τις παραδοσιακές μας καλλιέργειες, προκειμένου να μη μειωθούν οι διεθνείς τιμές των προϊόντων. Έτσι, η συμμετοχή του τουρισμού άμεση και έμμεση, εξασφαλίζει περίπου το 25% με 30% του ελληνικού ΑΕΠ, δηλαδή περίπου 60 δισ. ευρώ (ΑΕΠ το 2019: 193 δισ.).

Ας προσπαθήσουμε να εκτιμήσουμε τη μείωση που θα υποστεί η τουριστική δραστηριότητα, ως το τέλος του 2020. Με, πράγματι, άφθονη αισιοδοξία, ας δεχθούμε ότι η μείωση δεν θα υπερβεί το 60%. Που σημαίνει απώλεια εισοδήματος, περίπου 34 δισ. Στην τουριστική περίοδο, η απασχόληση, άμεση και έμμεση, του τουρισμού υπολογίζεται, με βάση σχετικές μελέτες, στο 44% της συνολικής, δηλαδή πάνω από ενάμισι εκατομμύριο. Πόσοι από αυτούς θα μπορέσουν να απασχοληθούν φέτος σε ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα δωμάτια, εστιατόρια, αερομεταφορές, θαλάσσιες και οδικές μεταφορές, είδη δώρων και ένδυσης-υπόδησης;

Επιδείνωση της ανεργίας από τα “λουκέτα”

Με τις πιο αισιόδοξες προβλέψεις, να δεχθούμε ότι θα εξασφαλίσουν κάποιο είδος ανασφαλούς απασχόλησης οι 500.000 από αυτούς. Αλλά, το ένα περίπου εκατομμύριο νέων ανέργων θα προστεθεί στο ήδη υπάρχον 17% για να ξεπεράσει το 28%. Κάτω από τις συνθήκες αυτές, πόση μείωση της καταναλωτικής δαπάνης θα πρέπει να αναμένεται; Προφανώς, αβυσσαλέα! Και αυτή θα ανακυκλώνει την ύφεση.

Σύμφωνα με τις διεθνείς προβλέψεις, οι επιχειρήσεις που θα χτυπηθούν περισσότερο από την κρίση, είναι οι μικρομεσαίες. Όπως είναι γνωστό, στην Ελλάδα είναι κοντά στο 99,9% του συνολικού αριθμού. Περίπου το 50% από τις ελληνικές μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις δεν είναι καινοτόμες και προφανώς θα είναι οι πρώτες που θα κλείσουν. Με βάση τις προβλέψεις της ΓΣΕΒΕΕ, 100.000 επιχειρήσεις δεν πρόκειται να ξανανοίξουν μετά το τέλος της κρίσης, ενώ οι άνεργοι ανέρχονται ήδη σε 250.000.

Σημαντικό ποσοστό από τις επιχειρήσεις που παραμένουν ακόμη ανοικτές προγραμματίζουν μείωση του προσωπικού τους. Τα 800 ευρώ, που θα δοθούν σε καθένα εργαζόμενο που χάνει την εργασία του είναι ποσό δυσβάστακτο για το χρεοκοπημένο μας κράτος, αλλά ασήμαντο για όσους έχασαν τη δουλειά τους και θα αντιμετωπίσουν φτώχεια και πείνα. Πόση μείωση της καταναλωτικής δαπάνης θα προκύψει και από την πρόσθετη αυτή ανεργία; Η προβλεπόμενη, μέχρι τώρα, κρατική στήριξη επιχειρηματιών και εργαζομένων, μισθών και κερδών, ζήτησης και προσφοράς, υπολογίζεται σε πέντε δισ. το μήνα και σίγουρα δεν μπορεί να διαρκέσει για πολύ.

Καθυστερεί η επιστροφή στην κανονικότητα

Ο πρωτογενής τομέας, ουσιαστικά, κατέρρευσε με την είσοδό μας στην ΕΕ και ήδη καλύπτει ποσοστό μικρότερο από το 3% του ΑΕΠ, ενώ καλύπτει το 13% της συνολικής απασχόλησης. Ήδη και πριν από την κρίση η Ελλάδα ήταν αναγκασμένη να εισάγει μεγάλες ποσότητες γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων, τα περισσότερα από τα οποία παρήγαγε η ίδια στο παρελθόν.

Η εξάρτηση βασικών ειδών διατροφής από εισαγωγές κινδυνεύει να αποβεί, με την κρίση, τραγική, καθώς οι χώρες προγραμματίζουν περιορισμό των εξαγωγών ευαίσθητων για την επιβίωσή τους προϊόντων, ενισχύοντας έτσι το ποσοστό αυτάρκειάς τους. Θα είναι αδύνατον, με τις συνθήκες αυτές, να αποφευχθούν ελλείψεις και άνοδος της τιμής των εισαγόμενων προϊόντων στην ελληνική αγορά.

Ο γιγαντιαίος τομέας των υπηρεσιών (συμμετέχει πάνω από 80% στο ΑΕΠ) περιλαμβάνει τον τουρισμό, το εμπόριο, τις μεταφορές, την υγεία, την εκπαίδευση, τις τραπεζικές υπηρεσίες, τις επικοινωνίες κ.ά. Για το σύνολο των υπηρεσιών αναγνωρίζεται ότι σε περίοδο κρίσης, αβεβαιότητας και περιορισμού των εισοδημάτων, το ποσοστό ζήτησής τους μειώνεται αναλογικά περισσότερο σε σύγκριση με το αντίστοιχο για είδη διατροφής.

Αποτελεί, εξάλλου την κύρια εξήγηση τού γιατί η Κίνα, της οποίας οι υπηρεσίες συμβάλλουν πολύ λιγότερο στο ΑΕΠ της από τις αντίστοιχες στις ΗΠΑ, αναμένεται να επανέλθει γρηγορότερα και πιο ανώδυνα στην κανονικότητα. Η πρόωρη τριτογενοποίηση της ελληνικής οικονομίας, πριν ολοκληρωθεί η προσπάθεια εκβιομηχάνισής της, με επίφαση στον τουρισμό, καθώς και η πρόωρη ελαχιστοποίηση της συμβολής του πρωτογενούς, εμπέδωσε συνθήκες υπερβολικών δομικών προβλημάτων. Προβλημάτων που δεν επιτρέπουν αισιοδοξία ως προς τον τρόπο επανόδου της οικονομίας μας στην κανονικότητα.

Διαπιστώσεις για την ελληνική οικονομία

• Έρευνα σε 1.779 ξενοδοχεία της χώρας (18% του συνόλου) προβλέπει πτώση του τζίρου τους, πάνω από 50% σε ετήσια βάση και μείωση του προσωπικού τους κατά 40%. Το 65% των ερωτηθέντων ξενοδόχων προβλέπει πολύ πιθανή ή πιθανή την χρεοκοπία τη επιχείρησής τους.
• Τα μέτρα περιορισμού των απολύσεων στις ΗΠΑ, σε πείσμα των εξαιρετικά υψηλών ποσών που δαπανήθηκαν για τον σκοπό αυτό, δεν είχαν τα αναμενόμενα αποτελέσματα.
• Στην Κίνα, μετά το τέλος της καραντίνας, είναι ελάχιστοι οι πελάτες σε εστιατόρια, κονσέρτα, θέατρα, ξενοδοχεία κ.λπ., διότι τους αποθαρρύνει ο φόβος της επαφής. Γενικότερα, οι εξελίξεις εκεί δείχνουν ότι η ψυχολογία μεταβάλλεται και οι αλλαγές της κινδυνεύουν να διατηρηθούν για καιρό.
• Για τις διακοπές τους οι Ευρωπαίοι φαίνεται να προτιμούν την παραμονή στη χώρα τους.
• Το κλείσιμο εστιατορίων και ξενοδοχείων δημιουργεί σοβαρό πρόβλημα για τη διάθεση ευάλωτων προϊόντων του πρωτογενούς, όπως του φρέσκου γάλακτος, που δεν μπορεί να διατηρηθεί.
• Οι καταναλωτές εμφανίζουν αποστροφή προς τη δαπάνη και αντιθέτως στρέφονται προς αυξημένη αποταμίευση-αποθησαύριση, εξαιτίας της αβεβαιότητάς τους για το τι τους περιμένει. Για την χώρα μας οι φόβοι αυτοί επιβεβαιώνονται ήδη με την πληροφορία ότι τον Μάρτιο αυξήθηκαν οι καταθέσεις, στις ελληνικές τράπεζες, στα 145 δισ. ευρώ, που με τις παρούσες συνθήκες προαναγγέλλει βαθιά ύφεση.

Η κατάσταση των ευρωπαϊκών οικονομιών, στα τέλη του 2021 προβλέπεται ότι θα είναι χειρότερη σε σύγκριση με αυτήν πριν την εισβολή του κορονοϊού, σύμφωνα με πρόσφατη δήλωση του επιτρόπου Πάολο Τζεντιλόνι. Για την Ελλάδα προβλέπεται από την ΕΕ πτώση του ΑΕΠ της ίση με 9,7% για το 2020. Φοβούμαι ότι θα είναι πολύ μεγαλύτερη. Όμως, έστω και έτσι, το 2020, το βιοτικό μας επίπεδο θα είναι κατά περίπου 36% χαμηλότερο από αυτό του 2009.

Και πόση επιπλέον θα είναι η πτώση για το 2021; Σίγουρα, αυτά που έρχονται, παρότι δύσκολο να μετρηθούν επακριβώς, είναι εντελώς ασυμβίβαστα με αισιοδοξία. Όταν, ωστόσο, οι προοπτικές είναι τόσο πολύ μαύρες, είναι, ταυτόχρονα, και η στιγμή των τολμηρών αποφάσεων για ανατρεπτικές αλλαγές, με την ελπίδα ότι θα αποτρέψουν τον, άλλως, αφανισμό της πατρίδας μας.