Η ρωσική στρατηγική κουλτούρα και το “λάθος” του Χάντιγκτον

 

«Η Ρωσία είναι μία δύναμη ισχυρή και καλότυχη διπλωματικά· δεν θα απειλήσει ποτέ τους γείτονές της ή την Ευρώπη. Όμως η αμυντική θέση της πρέπει να είναι τόσο εντυπωσιακή, ώστε να καθιστά αδύνατη κάθε εναντίον της επίθεση» έλεγε ο Τσάρος Νικόλαος Α’.

Είναι πλέον προφανές πως διάγουμε την πρώτη (στην μετα-ψυχροπολεμική εποχή) χρονική περίοδο, στην οποία αμφισβητείται εντόνως η μορφή του διεθνούς status quo, το οποίο εδραιώθηκε με την επιβολή του στρατηγικού μονοπωλίου των ΗΠΑ. Συντελείται η μετάβαση στην επονομαζόμενη μετα-δυτική εποχή.

Η επικείμενη πτώση της αμερικανικής “αυτοκρατορίας” ενδέχεται να συνοδευτεί από την κορύφωση της κοινωνικής αστάθειας και της πολιτικής βίας στις ΗΠΑ και στην Δυτική Ευρώπη. Είναι πιθανόν, μάλιστα, να πυροδοτήσει μία αλυσιδωτή αντίδραση δυσμενών εξελίξεων σε παγκόσμιο επίπεδο, με αντικειμενικό σκοπό την αναχαίτιση του πολυπολικού συστήματος που αναδύεται και των δυνάμεων που το υποστηρίζουν.

Η εκ των πραγμάτων αποτυχημένη –βασισμένη σε μία απαρχαιωμένη ψυχροπολεμική νοοτροπία– ευρωατλαντική αρχιτεκτονική φαίνεται πως εξυπηρετεί τις ανορθολογικές μεθοδεύσεις μίας διεθνούς ελίτ. Αυτή χειραγωγεί την πολιτική βούληση του “φιλελεύθερου” και καθ’ όλα τεχνοκρατικού Δυτικού Κόσμου, με αυτοσκοπό την εξασφάλιση προνομίων που εναντιώνονται στην παγκόσμια ευημερία, ελευθερία, ασφάλεια και ειρήνη.

Η δυναμική ανάκαμψη της Ρωσικής Ομοσπονδίας στο διεθνές στερέωμα αποτελεί μία εκ των κυριοτέρων απειλών στην διαιώνιση των συγκεκριμένων προνομίων. Δεν αποτελεί έκπληξη, συνεπώς, η έκταση της αντιρωσικής υστερίας που έχει καταλάβει την δυτική δημοσιογραφική και πολιτική διανόηση, με πυρήνα την αντίληψη πως η Ρωσία του Πούτιν αποτελεί εχθρό του ευρωπαϊκού συστήματος αξιών και του δυτικού πολιτισμού.

Η ρωσική στρατηγική κουλτούρα

Είναι, όμως, πράγματι έτσι; Για να απαντήσουμε απαιτείται μία εξέταση-κατανόηση της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής και της ρωσικής στρατηγικής κουλτούρας εν γένει. Προκειμένου να εξάγουμε ένα ασφαλές συμπέρασμα και κυρίως να κατανοήσουμε τους διαφορετικούς τρόπους, με τους οποίους ανταποκρίνεται η Ρωσία στα ζητήματα που απασχολούν την διεθνή επικαιρότητα, ας εξετάσουμε μερικές από τις προτεραιότητες της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, όπως αυτές έχουν προσδιοριστεί από το Κρεμλίνο.

Πρώτον, η ανάπτυξη των σχέσεων με τα υπόλοιπα ηγετικά κράτη, τους διεθνείς οργανισμούς και τις λοιπές οργανώσεις.

Δεύτερον, η εδραίωση της θέσης της Ρωσίας στον σημερινό κόσμο ως κέντρο επιρροής και ως ηγέτιδα παγκόσμια δύναμη, οι ενέργειες της οποίας αποσκοπούν στην διατήρηση της στρατηγικής σταθερότητας και των αμοιβαίως επωφελών συνεργασιών εντός ενός πολυκεντρικού κόσμου.

Τρίτον, οι προσπάθειες για ενδυνάμωση της διεθνούς ειρήνης και της διασφάλισης της διεθνούς ασφαλείας και σταθερότητας. Τόσο ο επικεφαλής της ρωσικής διπλωματίας Σεργκέι Λαβρόφ, όσο και ο πρόεδρος Πούτιν έχουν τονίσει πως η εγκαθίδρυση ενός τέτοιου συστήματος προϋποθέτει την εξισορρόπηση μεταξύ των επιμέρους εθνικών συμφερόντων, τον αμοιβαίο σεβασμό στην ιστορία, στον πολιτισμό και στην εθνική ταυτότητα του κάθε κράτους και στην διασφάλιση της ευημερίας για όλους τους εταίρους.

Τέταρτον, η υλοποίηση μίας στρατιωτικής πολιτικής με πυρήνα την στρατηγική αποτροπή, την πρόληψη των ενόπλων συγκρούσεων και την βελτίωση της στρατιωτικής οργάνωσης του κράτους, καθώς και των μορφών και μεθόδων ανάπτυξης των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων, με σκοπό την αποτροπή της χρήσης στρατιωτικών δυνάμεων εναντίον της Ρωσίας.

Πέμπτον, η συγκρότηση μίας ευρείας διεθνούς αντιτρομοκρατικής συμμαχίας με συμπαγή νομική θεμελίωση, η οποία θα επικεντρωθεί στην καταπολέμηση της διεθνούς τρομοκρατίας, στην εξάλειψη των πηγών και των καναλιών χρηματοδότησής της, καθώς και στον εντοπισμό των κρατών και των φυσικών/νομικών προσώπων που διατηρούν οικονομικούς δεσμούς με τρομοκρατικές οργανώ­σεις.

Οι ορίζουσες του Πούτιν

Στο πνεύμα των ανωτέρω επιδιώξεων, ο Ρώσος Πρόεδρος σε μία όχι ιδιαιτέρως προβεβλημένη ομιλία του, εξέθεσε τους κανόνες του διεθνούς παιγνίου, βάσει των αντιλήψεων της Ρωσίας:

• Η Ρωσία είναι διατεθειμένη να συμμετέχει σε συνομιλίες και συμφωνίες, οι οποίες θα συμβάλουν στην συλλογική ασφάλεια, θα βασίζονται στην δικαιοσύνη και θα λαμβάνουν υπ’ όψιν τα συμφέροντα κάθε πλευράς.
• Όλα τα συστήματα παγκόσμιας συλλογικής ασφαλείας έχουν αποτύχει. Και το κράτος που χρεώνεται αυτή την αποτυχία είναι οι ΗΠΑ.
• Οι δυνάμεις που επιδίωξαν την εγκαθίδρυση της “Νέας Τάξης Πραγμάτων” απέτυχαν. Το αν αυτή η “Νέα Τάξη” θα αντικατασταθεί ή όχι από μία νέα παγκόσμια τάξη δεν είναι μία απόφαση που επαφίεται αποκλειστικά στη Ρωσία, αλλά θα είναι μία απόφαση που δεν θα ληφθεί, χωρίς να συνυπολογίζεται η Ρωσία.
• Η Ρωσία δεν έχει πρόθεση ούτε συμφέρον να εγκαθιδρύσει μία δική της αυτοκρατορία, ούτε είναι διατεθειμένη να ενεργήσει σαν “σωτήρας του κόσμου”, όπως είχε πράξει στο παρελθόν.
• Η Ρωσία δεν θα επιχειρήσει να αναδιαμορφώσει τον κόσμο, βάσει των δικών της αντιλήψεων, αλλά δεν θα επιτρέψει σε κανέναν να τον αναδιαμορφώσει βάσει των δικών του.
• Η Ρωσία δεν επιθυμεί την εξάπλωση του χάους, δεν επιδιώκει τον πόλεμο και δεν σκοπεύει να τον ξεκινήσει. Παρόλα αυτά, θεωρεί ότι η έναρξη ενός παγκοσμίου πολέμου είναι σχεδόν αναπόφευκτη, συνεπώς προετοιμάζεται γι’ αυτόν και θα συνεχίσει να προετοιμάζεται.
• Τόσο στην εξωτερική, όσο και στην εσωτερική της πολιτική, η εξουσία στην Ρωσία δεν θα καθορίζεται από τις ελίτ και τις παρασκηνιακές τους διαβουλεύσεις, αλλά από την βούληση του ρωσικού λαού.

Η άλλη αναδυόμενη σύγκρουση

Το μήνυμα του Πούτιν ήταν σαφές και δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνειών. Θεωρεί πως «η Ρωσία καλείται να αντιμετωπίσει την απειλή κατά της ύπαρξής της μόνη, για άλλη μία φορά κατά την μακραίωνη ιστορία της». Ίσως, επιδιώκει και την ριζική αναθεώρηση των διεθνώς εδραιωμένων δυτικών κοσμοθεωριών, βάσει των οποίων ερμηνεύονται και αναλύονται οι διεθνείς σχέσεις και συγκρούσεις.

Πόσο δίκιο είχε τελικά ο καθηγητής Χάντιγκτον, όταν μιλούσε για επερχόμενη σύγκρουση μεταξύ δυτικού και ισλαμικού πολιτισμού; Μήπως παραλλήλως βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη μία διαφορετική και μεγαλύτερη σύγκρουση, με ένα βαθύτερο γεωπολιτισμικό, γεωψυχολογικό και γεωθεολογικό υπόβαθρο;

Ο πυρήνας αυτής της σύγκρουσης εντοπίζεται στην αναβίωση της διαμάχης μεταξύ δύο εκ διαμέτρου αντίθετων κοσμοαντιλήψεων, η σύγκρουση των οποίων επέφερε αφ’ ενός τον νομοτελειακό διχασμό του χριστιανικού κόσμου, αφ’ ετέρου την αποδόμηση της πάλαι ποτέ Ελληνικής Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινουπόλεως.

Από τη μία πλευρά, λοιπόν, είναι η προτεσταντική κοσμοαντίληψη, η οποία βασίζεται στη νοοτροπία του μηδενικού αθροίσματος. Αυτή έχει διαμορφώσει την ψυχοσύνθεση του Δυτικού Κόσμου και έχει καθορίσει την πολιτική κατεύθυνση και ταυτότητα των δυτικών δυνάμεων. Από την άλλη είναι η ορθόδοξη κοσμοαντίληψη, η οποία συνιστά διαχρονικό χαρακτηριστικό τόσο της ελληνικής όσο και της ρωσικής στρατηγικής κουλτούρας και ψυχοσύνθεσης εν γένει.

Η μετα-δυτική διεθνής τάξη πραγμάτων

Υπάρχουν άραγε ακόμα περιθώρια οικοδόμησης μίας νέας παγκόσμιας τάξης που θα εγγυάται την διεθνή ειρήνη, την σταθερότητα και την ασφάλεια; Εκτιμούμε πως υπάρχουν, αρκεί η ηγεσία και πρωτίστως το βαθύ κράτος των ΗΠΑ να συμβιβαστεί με την ιδέα πως οι όροι του παιγνίου έχουν πλέον αλλάξει.

Πιο συγκεκριμένα, εάν αναγνωρίσει πως δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί στις προκλήσεις του υπό διαμόρφωση κόσμου, αν επιμείνει στην ανορθολογική νοοτροπία των μονομερών ενεργειών, στην καταστρατήγηση του διεθνούς δικαίου και στην κυνική εργαλειοποίηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Στην απευκταία περίπτωση αποτυχίας, η σταδιακή αποδόμηση του στρατηγικού μονοπωλίου των ΗΠΑ και η μετάβαση του κόσμου στην μετα-δυτική τάξη πραγμάτων, θα φέρει την παγκόσμια κοινότητα αντιμέτωπη με τον κίνδυνο ανάφλεξης εκτεταμένων περιφερειακών συγκρούσεων, οι οποίες θα οδηγήσουν πιθανότατα σε ένα νέο παγκόσμιο πόλεμο.