Ένα νομοσχέδιο κομμένο και ραμμένο στα μέτρα του law shopping

Το θέμα της ανάπτυξης είναι το κεντρικό ζήτημα της χώρας, νοουμένης ως ενιαίου συστήματος οικονομίας, θεσμών, παραγωγικών δυνάμεων-παραγωγικών σχέσεων, κράτους, αγοράς, εργαζομένων, κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων. Τα τελευταία 30 χρόνια, άρχισε να επιταχύνεται η θεσμοποίηση της παγκοσμιοποίησης, της υπερ-ιμπεριαλιστικής διαδικασίας, ως αποτέλεσμα της ήδη κυρίαρχης τάσης της διεθνοποίησης του καπιταλισμού. Είναι μια διαδικασία που ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1970 το αργότερο και εντάθηκε με τις διεθνοπολιτικές ανατροπές του 1989-1990. Το τί, πώς και για ποιόν παράγεται, καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τις απελευθερωμένες αγορές κεφαλαίου, εργασίας, αγαθών, υπηρεσιών και λιγότερο από την εσωτερική ζήτηση.

Στη σύγχρονη αυτή φάση του καπιταλισμού της εποχής μας, η Ελλάδα εισερχόταν με πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα, ως αποτέλεσμα του εγχώριου, αλλά και του διεθνοπολιτικού συσχετισμού στην κοινή τους συνισταμένη.

Ήταν η πιο αναπτυγμένη οικονομία για την περιοχή των Βαλκανίων, ενταγμένη στις περιφερειακές ολοκληρώσεις που είχαν βγει νικήτριες στον Ψυχρό Πόλεμο, έχοντας θεραπεύσει τα ιστορικά της ελλείμματα στο ζήτημα της δημοκρατίας, κάνοντας άλματα υπέρβασης της υπανάπτυξής της στο επίπεδο του κοινωνικού κράτους με όλα του τα υποσυστήματα και έχοντας αυξήσει έναν σχετικά βαθμό αυτονομίας της στις διεθνείς σχέσεις.

Ταυτόχρονα όμως ο πληθυσμός της είχε υποστεί διπλή συρρίκνωση σε δύο επίπεδα. Αποδιάρθρωση των εθνικών κοινοτήτων-μειονοτήτων εκτός συνόρων και τάση δημογραφικής γήρανσης του εγχώριου πληθυσμού. Επίσης έλαβε χώρα μια χωροταξική ανωμαλία τριτοκοσμικού τύπου με βαθμό υπερσυγκέντρωσης πρωτοφανή για ευρωπαϊκή χώρα στο αθηναϊκό λεκανοπέδιο.

Στα εθνικά, έμεινε ανοιχτή η πληγή του Κυπριακού και η αμφισβήτηση της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας δημιουργώντας μια υποχρέωση διάθεσης σημαντικού μέρους του εγχώριου προϋπολογισμού για διατήρηση αμυντικής ικανότητας. Αρνητικές διαφαινόμενες τάσεις στα δημόσια οικονομικά, οι διεθνώς επιβαλλόμενοι νέοι όροι διαχείρισης των οποίων, διαμόρφωναν προοπτικά συνθήκες ωρολογιακής βόμβας.

Το αναπτυξιακό παράδειγμα που ακολουθήθηκε, ιδίως από το 1996 και μετά, παρ’ όλο που προπαγανδίστηκε ως εκσυγχρονιστικό, χρεοκόπησε το 2010, καθώς όξυνε όλες τις μακράς διάρκειας παθογένειες, μέσα σε συνθήκες οικονομικής και πνευματικής “φούσκας”. Η μνημονιακή υπαγωγή οδήγησε σε μεγάλη υποχώρηση και των επιτευγμάτων της πρώτης φάσης της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, όπως ακύρωση του σχετικού βαθμού αυτονομίας στα διεθνοπολιτκά, παρακμή της λειτουργίας των θεσμών, ραγδαία συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους.

Το law shopping έρχεται

Η τελευταία κυβέρνηση της τυπικής μνημονιακής περιόδου, ο ΣΥΡΙΖΑ, ενώ προχώρησε σε σημαντικά μέτρα ανάταξης της εργατικής νομοθεσίας, ακυρώνοντας ρυθμίσεις της μνημονιακής περιόδου, απέτυχε να δώσει ένα σχέδιο ή δείγματα αναπτυξιακής πολιτικής, πέραν των δημοσιονομικών. Κενά όμως στην πολιτική δεν υπάρχουν. Καλύπτονται από τους κοινωνικούς και πολιτικούς ανταγωνιστές.

Η σημερινή κυβέρνηση, με το σχέδιο νόμου “Επενδύω στην Ελλάδα και άλλες διατάξεις”, που συζητιέται σήμερα στη Βουλή, ξεδιπλώνει τις κεντρικές της κατευθύνσεις στο ζήτημα της ανάπτυξης. Πρόκειται για μια αρκετά επεξεργασμένη θεώρηση του ζητήματος της ανάπτυξης, μια ακροφιλελεύθερη εγχειριδιακή επιτομή του doing business της Παγκόσμιας Τράπεζας. Είναι επίσης η επεξεργασμένη θεώρηση της υποβάθμισης/εργαλειοποίησης κυρίως της εργατικής και περιβαλλοντικής νομοθεσίας.

Με άλλα λόγια, δηλαδή, μιλάμε για την αντικατάσταση του “rule of law” από το “rule by law” και την έκπτωση στην υπηρεσία του “law shopping”. Είναι αυτό ακριβώς που επιβάλουν οι βέλτιστες πρακτικές του ολοκληρωτικού ανταγωνισμού της αγοράς, ιδιαίτερα σε μια χώρα που εμφανίζεται παραδομένη.

Η κυβέρνηση ως προς αυτό είναι συνεπής, όπως προκύπτει τόσο από τις προτεινόμενες διατάξεις, όσο και από την αιτιολογική έκθεση. Ακολουθεί μια επιμέρους και συγκεκριμένη παρουσίαση βασικών διατάξεων του αναπτυξιακού νομοσχεδίου, προφανώς ενδεικτική, καθώς η ολική παρουσίαση εκφεύγει των δυνατοτήτων του παρόντος άρθρου.

Όλα στο μητροπολιτικό κέντρο

Η “επένδυση” του Ελληνικού, η οποία χαρακτηρίζεται “εμβληματική” από τον δημόσιο κυβερνητικό λόγο, πέραν των τσιμεντένιων τεράτων που προγραμματίζεται να υψωθούν στον Αττικό ορίζοντα, συμπυκνώνει τη ρητώς επιδιωκόμενη συγκέντρωση νέων βιομηχανικών δραστηριοτήτων στην Αττική (αρ. 11).

Πρόκειται για την επανάληψη και αναπαραγωγή του μοντέλου κράτους-πρωτεύουσα, δομικού στοιχείου του μηχανισμού ανάπτυξης της υπανάπτυξης του συστήματος-χώρα από τη δεκαετία του ’50 και μετά, είτε της περιόδου αύξησης του δευτερογενούς τομέα της οικονομίας, είτε της περιόδου υποχώρησής του. Υπανάπτυξη της χώρας με περαιτέρω επιβάρυνση της Αττικής γης και καταστροφή του αττικού τοπίου.

Μια στρεβλή αντίληψη της –ρικαρντιανής προέλευσης– έννοιας του συγκριτικού πλεονεκτήματος και ενός μητροπολιτικού χώρου με (υποτιθέμενο) ρόλο στο διεθνές σύστημα, που προφανώς καταγράφει ταξικά συμφέροντα και συγκεκριμένης κατεύθυνσης τεχνοκρατικές αναγνώσεις. Όλοι οι υπόλοιποι αναπτυξιακοί σχεδιασμοί του νομοσχεδίου καθορίζονται από τη συγκεκριμένη κομβική επιλογή.

Επόμενη δηλωτική κατεύθυνση είναι η εισαγωγή τεκμηρίου υπέρ της ελεύθερης άσκησης οικονομικής δραστηριότητας, προκειμένου να επιτυγχάνεται η πλήρης απελευθέρωση στην άσκηση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, έτσι ώστε ο έλεγχος υπέρ ιδιαίτερων λόγων δημοσίου συμφέροντος να συνιστά εφεξής την εξαίρεση (αρ. 14), όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην αιτιολογική έκθεση (σελ. 15).

Η ρητορεία περί κλιματικής αλλαγής, πράσινης ανάπτυξης, περιβαλλοντικής νομοθεσίας, καθίσταται προφανώς κενή περιεχομένου ή σε κάθε περίπτωση αποτελεί την εξαίρεση και όχι τον κανόνα. Πρόκειται για τη διαδικασία εργαλειοποίησης του δικαίου στην υπηρεσία του ολοκληρωτισμού της αγοράς. Στο επόμενο άρθρο θα ασχοληθούμε με τα εργασιακά που θίγει το νομοσχέδιο… μια πονεμένη ιστορία.