80 χρόνια μετά την εποποιία η Ελλάδα σε παρακμή

«Στη φύση αρέσει να κρύβεται»
Ηράκλειτος

«Το Έπος της Αλβανίας, φαινόμενο ψυχολογικό και ιστορικό, απροσδόκητο, δημιούργημα μιας στιγμής ανεπανάληπτης, αδικήθηκε από τα μετέπειτα γεγονότα, την πλησμονή των βιωμάτων: Η κατοχή, η αντίσταση, το κίνημα του Δεκέμβρη, ο εμφύλιος, τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, το ξεκίνημα ενός νέου κόσμου, του κόσμου της πυρηνικής εποχής, ήρθανε να καλύψουν τη στιγμή της Αλβανίας. Το κεφάλαιο τούτο της ελληνικής ιστορίας, ένα από τα πιο σημαντικά, κλείστηκε, σφραγίστηκε, στο Αρχείο, προτού μνημειωθεί.» Άγγελος Τερζάκης Ελληνική Εποποιία 1940-41.

Ο Σεφέρης στον Ερωτικό Λόγο τελειώνει το ποίημα με το στίχο: «…Ο κόσμος είν’ απλός.»  Εγώ αντιθέτως υποστηρίζω πως τίποτα μα τίποτα δεν είναι απλό, γιατί η ίδια η έννοια της απλότητας είναι συγκεχυμένη. Περιμένουμε χρόνια μια θεωρία για την ενοποίηση της σχετικότητας με την κβαντική θεωρία. Φαίνεται πως θα περιμένουμε για πολύ ακόμη. Το ίδιο ισχύει για τις ανθρώπινες ζωές, την ιστορία και για την έμβια ύλη γενικά.

Η ανθρώπινη νόηση βέβαια κατασκευάζει υποθέσεις για να οδηγηθεί σε συλλογισμούς, οι οποίοι θα καταλήξουν σε κάποια απλή ερμηνεία ή σύλληψη των πάρα πάνω πολυσύνθετων διαδικασιών από τη γνωστική μας λειτουργία. Οι ιδιότητές μας αυτές, αν μπορούμε να τις ονομάσουμε ιδιότητες, διότι ίσως τους ταιριάζει περισσότερο ο όρος διαδικασίες, μπόρεσαν να στηρίξουν την επιβίωσή μας έως το σήμερα με πολλές παλινδρομήσεις και αμφιταλαντεύσεις.

Για την Ελλάδα, η 28η Οκτωβρίου 1940 αποτελεί ένα ορόσημο, το οποίο έχει ερμηνευθεί με διάφορους τρόπους. Έφτασε να τεθεί ως μέγα ζήτημα το ερώτημα ποιος είπε το ΟΧΙ μια και ο Μεταξάς, εξ ορισμού ο κακός, ως δικτάτωρ, δεν θα μπορούσε να προβεί σε μια τέτοιου είδους ηρωική πράξη. Το ΟΧΙ λοιπόν το είπε ο λαός, αυτό τουλάχιστον διατείνεται ένα μέρος της πολιτικής και πνευματικής ελίτ. Για την ιστορική ακρίβεια ο Μεταξάς χρησιμοποίησε την γλώσσα της διπλωματίας και απάντησε στον Γκράτσι, Alors c’ est la guerre.

Αφού λοιπόν ξεκαθαρίσαμε αυτό το τόσο ζωτικής σημασίας ερώτημα, ας προχωρήσουμε προς άλλες εξελίξεις εκείνου του θαύματος. Τι άρα οδήγησε τον απίστευτα υπερφίαλο και κομπλεξικό Μουσολίνι να κηρύξει τον πόλεμο στην Ελλάδα; Αλλά πιο σημαντικό ερώτημα: τι οδήγησε τον ψυχολογικά διεστραμμένο Χίτλερ να κηρύξει τον πόλεμο σε Γαλλία Αγγλία;

Και ακόμα πιο σημαντική ερώτηση: Τι οδήγησε τις δύο υπερδυνάμεις και την Αγγλία κυρίως, να είναι παντελώς ανέτοιμες για έναν πόλεμο, με ένα εμφανή επιθετικό εγκληματία, τόσο ανέτοιμες ώστε να προδώσουν την Τσεχοσλοβακία, να υπάρχουν απεργίες του Κομουνιστικού Κόμματος Γαλλίας, στα εργοστάσια πολεμοφοδίων της Γαλλίας και να κυβερνούν Άγγλοι πολιτικοί, οι οποίοι θα συζητούσαν μια συνθήκη με τον Χίτλερ!

80 χρόνια μετά

Αυτές και άλλες πολλές ερωτήσεις μπορούν να τεθούν, που κάνουν το πρωινό της 28ης Οκτωβρίου τόσο πολυσύνθετο, ώστε να μην είναι καθόλου εύκολο να απαντηθεί η αρχική ερώτηση, τι έκανε τον Μουσολίνι να επιτεθεί στην Ελλάδα και τον Μεταξά με γαλλική ορολογία να πει ΟΧΙ στον Γκράτσι;

80 χρόνια έχουν περάσει από τότε. Όλοι οι πρωταγωνιστές είναι νεκροί. Ακόμα δεν έχουν περισυλλεγεί τα περισσότερα οστά των νεκρών της εκστρατείας της Αλβανίας. Η Ελλάδα είναι σε μια τραγική και αβυσσαλέα κρίση, την οποίαν σχεδόν κανείς δεν θέλει ούτε να σκεφτεί, ούτε να αντιμετωπίσει. Η άρνηση της πραγματικότητας είναι η πρώτη και τελευταία γραμμή άμυνας του κάθε υποτιθέμενου ορθολογιστή, που υπέκυψε στο κάλεσμα των συναισθημάτων του, έχοντας αποδεχθεί ως αληθή ιδεολογήματα ανυπολόγιστης αναντιστοιχίας, με το γίγνεσθαι που τον έφεραν στο σημείο.

Πρώτον, να πτωχεύσει τη χώρα η οποία αντιμετωπίζει την επέλαση μιας καταστροφικής πανδημίας, μιας φυσικής καταστροφής, μεγαλώνοντας το χρέος της. Δεύτερον, τη χώρα σε αδυναμία να αντιμετωπίζει μια υπαρξιακή εθνική κρίση με την γειτονική Τουρκία. Τη χώρα που επιζητά τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, την ΑΟΖ της Ελλάδος και της Κύπρου και την αναγνώριση της Τουρκίας ως τον επιδιαιτητή για κάθε πρόβλημα στη Μεσόγειο, στον Καύκασο και στον Ισλαμικό κόσμο.

Τρίτον, να μην μπορεί να αντιμετωπίζει μια δημογραφική καταστροφή, η οποία βέβαια ξεκίνησε από τις δραματικές απώλειες ζωής επί κατοχής, εμφυλίου και στη συνέχεια με τη μεγάλη φυγή των Ελλήνων προς κάθε γωνιά της γης, για την εύρεση μιας πιο ανθρώπινης ζωής από την φτώχια και δυστυχία του τόπου. Μια φυγή που συνεχίζεται μετά την πτώχευση και που έχει αφήσει τον τόπο σχεδόν γυμνό από ικανούς νέους ανθρώπους, να αντιμετωπίσουν την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, την κοινωνική διάλυση και την ηθική και πολιτιστική κατάρρευση.

Τέταρτον, να μην είναι σε θέση να αντιμετωπίζει ένα κύμα παράνομων μεταναστών από Ασία και Αφρική, το οποίο δεν πρόκειται να σταματήσει, αλλά θα συνεχίσει να διογκώνεται γιατί απλούστατα η Ασία και η Αφρική αυξάνονται σε πληθυσμό και δεν βελτιώνονται ανάλογα οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά. Τα ανθρώπινα αυτά κύματα που ήδη έχουν αλλοιώσει το χαρακτήρα και το έθνος της χώρας, σταδιακά θα διαφοροποιήσουν τον “Δήμο” και θα συμπαρασύρουν μαζί τους τον τρόπο που ο “Δήμος κρατεί”,  δηλαδή την  Ελληνική Δημοκρατία.

Αν οι ήρωες που σταμάτησαν τα ιταλικά στρατεύματα στα αλβανικά βουνά ερχόντουσαν στη ζωή, θα αναρωτιόντουσαν τι έκαναν λάθος. Ίσως και γιατί σκοτώθηκαν, αντί να είχαν αφήσει τους Ιταλούς να περάσουν και να δημιουργήσουν βάσεις για τις εκστρατείες τους στη Β. Αφρική. Αυτή η τελευταία σκέψη ακούγεται ακραία, αλλά από όσους είχα γνωρίσει που είχαν βρεθεί στα βουνά της Αλβανίας, αν ζούσαν σήμερα θα έκαναν οπωσδήποτε τέτοιες θλιβερές σκέψεις.

Υποθέσεις και ερμηνείες

Δεν υπάρχει απλή ερμηνεία αυτής της σημερινής ιστορικής αποτυχίας του ελληνικού έθνους, μιας αποτυχίας η οποία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μνημειώδους σημασίας. Μάλιστα θα έπρεπε να διδάσκεται στις πανεπιστημιακές αίθουσες, ως παράδειγμα για το πόσο σύνθετη και δυσεξήγητη μπορεί να είναι η ανθρώπινη δράση και πόσα απρόσμενα τα αποτελέσματά της.

Για δέκα χρόνια από την εποποιία του ΌΧΙ έρευσε πολύ αίμα, κύλησαν πολλά δάκρυα, ακούστηκαν στεντόρειοι γόγγοι, υπέφεραν πολλοί και χάθηκαν ακόμη περισσότεροι είτε δίκαια είτε άδικα. Τίποτα δεν εκφράζει περισσότερο την εποχή εκείνη, από την ποίηση και κυρίως από το Άξιον Εστί του Ελύτη. Το πρόβλημα όμως που διακρίνει κανείς ευχερώς, είναι πως η κληρονομιά της εποποιίας, αφού αναλύθηκε με εργαλεία τις γνωστές ιδεολογικές ηλιθιότητες, καλύφθηκε, απορροφήθηκε, εξοντώθηκε, απεκρύβει, και τελικά έγινε μια ιστορία ανάμεσα σε πολλές άλλες, που δεν έχει κανένα πια συναισθηματικό η συγκινησιακό περιεχόμενο.

Είναι ένα γεγονός που κάποιοι πρόγονοί μας πρωταγωνίστησαν σαν ένα θεατρικό που ανεβάζουν τα παιδιά του Λυκείου, για να δείξουν πως έχουν και εξωσχολικά ενδιαφέροντα.
Η 28η Οκτωβρίου θα έρθει και θα ξανάρθει. Θα είναι όμως ζητούμενο το αν θα υπάρχουν Έλληνες για να θυμόνται κάτι που γι’ αυτούς, δεν θα έχει πια κανένα αντίκτυπο. Σκληρές σκέψεις που θα τις αποτύπωνε πολύ πιο κομψά και παραστατικά ο μεγάλος είρων της ιστορίας μας ο Κωνσταντίνος Καβάφης. «Αποχαιρέτα την Αλεξάνδρεια που χάνεις.»

Αν ακόμα και αυτός δεν θα ήταν εύκολο να αντέξει συναισθηματικά την άνοδο και την πτώση που ζήσαμε τα 80 αυτά χρόνια. Το μόνο που μπορεί να μας παρηγορήσει, είναι αν διδαχτούμε και πιστέψουμε πως τίποτα δεν είναι κατοχυρωμένο ως ιδιοκτησία μας και ως δίκαιο μερίδιο από την ιστορία, αν δεν έχουμε την ορμή και το πάθος που είχαν όσοι πολέμησαν εκεί πάνω, να το διατηρήσουμε ζωντανό και δικό μας ιερό και απαραβίαστο κατόρθωμα.