Αντίλογος στις διακηρύξεις των εγχώριων και Ευρωπαίων “ανοίξτε τα σύνορα”

Ήδη από την αρχαία ελληνική γραμματεία σε αναλυτικά ή και πολιτειακά σχήματα οι φιλόσοφοι-διανοούμενοι συγκροτούν μια διακριτή κατηγορία. Στη νεωτερικότητα και ως αποτέλεσμα ευρύτερων μετασχηματισμών, από την εποχή της υπόθεσης Ντρέιφους, η κοινωνική κατηγορία των διανοουμένων εμφανίζεται στη δημόσια σφαίρα. Μορφές όπως ο Ζολά ή ο Ζωρές διακρίνονται. Στη θεώρηση του Λένιν, η επαναστατημένη διανόηση, μέσα από τη μορφή του κόμματος-επαγγελματιών επαναστατών αποτελεί βασικό τμήμα του επαναστατικού μπλοκ.

Είναι μια μετεξέλιξη με στοιχεία τομής αλλά και συνέχειας με την παράδοση της ριζοσπαστικής ιντελιγκέντσιας του ναροντνικού κινήματος. Ο Γκράμσι θα κάνει λόγο για τους οργανικούς διανοουμένους. Στα κινήματα του 1968, η ριζοσπαστική διανόηση θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στα ρεπερτόρια και στην ανανέωση της κοινωνικής θεωρίας. Στη μετεμφυλιακή Ελλάδα η εγχώρια αριστερή-προοδευτική διανόηση θα δώσει μεγάλες μάχες στον αγώνα για δημοκρατία, εθνική ανεξαρτησία και κοινωνική προκοπή.

Ένας κοινός τόπος στις παρεμβάσεις των αριστερών διανοουμένων διεθνώς –ειδικότερα στις συλλογικές μορφές παρέμβασης– ήταν η εναντίωσή τους στην εξουσία, η εθνική-διεθνιστική, αλλά και κοινωνική-λαϊκή γείωση. Η παγκόσμια τομή του 1989 άλλαξε βασικά δεδομένα. Στην Ελλάδα, εκείνη την περίοδο, εμφανίζονται συλλογικές παρεμβάσεις διανοουμένων από το χώρο της Δεξιάς αλλά και του ενιαίου τότε Συνασπισμού ενάντια στο ΠΑΣΟΚ και τον Ανδρέα Παπανδρέου, διαμορφώνοντας το κλίμα για την αριστεροδεξιά συγκυβέρνηση Τζαννετάκη και το “βρώμικο ’89”.

Σε διάφορες στιγμές της περιόδου Σημίτη πραγματοποιούνται δημόσιες συλλογικές παρεμβάσεις αριστερών διανοουμένων που δηλώνουν την υποστήριξή τους στην εξουσία με πλέον χαρακτηριστική την υπόθεση Οτζαλάν (1999). Τα επόμενα χρόνια θα υπάρξουν υπό τη μορφή δημόσιων συλλογικών παρεμβάσεων, διακηρύξεις αριστερών διανοουμένων που υποστηρίζουν το Σχέδιο Ανάν (2004), το βιβλίο Ιστορίας της Στ’ Δημοτικού (2007) και το Μνημόνιο (2010-2012).

Αριστεροί διανοούμενοι υπέρ της εξουσίας

Σε όλες τις περιπτώσεις υπήρχαν και αντίθετες δημόσιες παρεμβάσεις αριστερών διανοουμένων που αντιστέκονταν στις κατευθύνσεις της εξουσίας. Ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά των αριστερών διανοούμενων που υποστήριξαν δημόσια την εξουσία από τη δεκαετία του ’90 και μετά είναι:

• Η θεώρηση του εθνικού φαινομένου αποκλειστικά και δογματικά στη βάση των μοντερνιστικών θεωριών (Γκέλλνερ, Μπ. Άντερσον, Χόμπσμπαουμ, Κεντούρι) και η συναφής εχθρότητα στο εθνικό υπέρ ενός μεταεθνικού υπαρκτού ευρωπαϊσμού.
• Η απόρριψη του ελληνικού λαού με σάρκα και οστά, ιστορικές μνήμες, αγωνιστικές παραδόσεις, πολιτισμική ατμόσφαιρα, υπέρ ενός α-εθνικού πλήθους.
• Η εισαγωγή θεωρητικών σχημάτων, χωρίς τη συνάρθρωσή τους με τις εθνικολαϊκές εμπειρίες και εγχώριες κοινωνικές πραγματικότητες, η αδυναμία-άρνηση διαμόρφωσης μιας αυτόχθονης θεωρίας για τον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό.
• Ο διαχωρισμός του εθνικού από το κοινωνικό και η αντιθετική παρουσίασή τους, στις θεωρητικές προσεγγίσεις και στην πολιτική.
• Η αποσιώπηση ή διαστρέβλωση του χαρακτήρα και της ιστορικής διαμόρφωσης του τουρκικού κοινωνικού σχηματισμού, του ρόλου και της φύσης του σύγχρονου τουρκικού κράτους, των κυρίαρχων ιδεολογιών και επεκτατικών πολιτικών του.
• Η άρνηση της αντιιμπεριαλιστικής διάστασης του πολιτικού-θεωρητικού αγώνα και η εμμονή σε μια πούρα αντικαπιταλιστική θεώρηση, η οποία μετεξελίσσεται σε έναν δικαιωματισμό φιλελεύθερης κοπής ή σ’ έναν στενό συνδικαλιστικό αγώνα.
• Η πρόσδεση –στις περισσότερες περιπτώσεις– σε ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους ή σε υπερεθνικούς θεσμούς.

Ο Δημήτρης Μπελαντής σε δύο εκτενή κείμενά του με απόσταση μιας 20ετίας (1997 και 2017) αναλύει την εξέλιξη της κοινωνικής κατηγορίας των διανοουμένων στη σύγχρονη ελληνική πολιτική εμπειρία. Η ιδιαίτερη μορφή του προσφυγικού-μεταναστευτικού, μέσα από την εργαλειοποίησή του από την Τουρκία, προκάλεσε δύο δημόσιες συλλογικές παρεμβάσεις αριστερών διανοουμένων.

Τα σύνορα και οι Πανεπιστημιακοί μπροστά

Το πρώτο κείμενο-διακήρυξη των 85 Ελλήνων πανεπιστημιακών κυκλοφόρησε στις 9 Μαρτίου 2020 με τίτλο το “Πρόβλημα του ελληνικού λαού δεν ήταν ποτέ οι πρόσφυγες“. Το δεύτερο κείμενο-διακήρυξη 70 Ευρωπαίων διανοουμένων (και Ελλήνων) που δημοσιεύτηκε στη γαλλική Le Monde (10 Μαρτίου 2020) με τίτλο “Χωρίς δικαίωμα ασύλου δεν υπάρχει πια Ευρώπη“.

Το πρώτο κείμενο (αρκετοί είχαν αντιμνημονιακή τοποθέτηση) απομονώνει το προσφυγικό-μεταναστευτικό από την απροκάλυπτη εργαλειοποίησή του από το τουρκικό κράτος για το οποίο δεν αναφέρει τίποτα. Υπερμεγεθύνει, όμως, τις υπαρκτές εκδοχές ενός ακροδεξιού λόγου. Ενώ ορθά διακηρύσσει ότι «εχθροί του ελληνικού λαού δεν ήταν ποτέ οι πρόσφυγες», ότι οι πρόσφυγες δεν προκάλεσαν την παγκόσμια κρίση και ότι είναι θύματα των επεμβάσεων του δυτικού ιμπεριαλισμού, δεν αναφέρουν απολύτως τίποτα για το ρόλο τουρκικού κράτους. Αποσιωπούν την κίνηση της Τουρκίας ως ιμπεριαλιστικής-περιφερειακής δύναμης στην περιοχή, την υποκίνηση από εκείνη αντιδραστικών δυνάμεων, εμφυλίου πολέμου και τελικά την ανοιχτή εισβολή της στη Συρία.

Εισβολή που προκάλεσε κύματα προσφύγων-μεταναστών και την μετέπειτα συστηματική πολιτική εποικισμού στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου. Αυτό το μεθόδευσε μέσω της ενίσχυσης δικτύων δουλεμπορικού χαρακτήρα διακίνησης ανθρώπων. Η Κοινή Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας και η επικρατούσα ερμηνεία που δίνουν και τα δύο μέρη επ’ ωφελεία τους είναι εις βάρος της Ελλάδας και των προσφύγων-μεταναστών.

Εκτός πραγματικότητας

Το κείμενο, ωστόσο, δεν αναφέρει τίποτα για την ανοιχτή και ευθεία εμπλοκή της τουρκικής στρατοχωροφυλακής στην προσπάθεια μαζικής παραβίασης των ελληνικών συνόρων στον Έβρο. Το κείμενο μιλάει για ολιγαρχία πλούτου σε Ελλάδα και Τουρκία και πολιτικών υπηρετών αυτής, σε μια λανθάνουσα θεώρηση ίσης κατανομής ισχύος και ευθύνης, απόρροια του σχήματος ότι κυρίαρχη αιτία της ελληνοτουρκικής διαμάχης είναι ο ανταγωνισμός των αστικών τάξεων.

Αυτή την άποψη ο Νίκος Πουλαντζάς από τη δεκαετία του ’70 είχε χαρακτηρίσει εκτός πραγματικότητας. Αποσιωπώντας το ρόλο του τουρκικού κράτους, δηλαδή μιας κυρίαρχης διάστασης του ζητήματος, η διακήρυξη μοιάζει με το συλλογικό κείμενο αριστερών διανοουμένων για υποστήριξη της Συμφωνίας των Πρεσπών. Σ’ εκείνο παραλειπόταν ο καταλυτικός ρόλος του διεθνούς παράγοντα και η αντιδημοκρατική επιβολή της στους Έλληνες.

Τέλος το κείμενο δεν λέει τίποτα για τις συνθήκες εμφάνισης ενός ακροδεξιού λόγου και πώς αυτός ανατρέπεται, ειδικά μετά την εμπειρία των τελευταίων 10 χρόνων. Δεν αναφέρει τίποτα για το ζήτημα αν υπό τις δεδομένες συνθήκες τα σύνορα πρέπει ή όχι να παραμείνουν κλειστά, δεν αναφέρει τίποτα για την ανάγκη διεθνοποίησης του προσφυγικού-μεταναστευτικού, ενός ζητήματος που από τη φύση του είναι διεθνές και ανθρωπιστικό. Ούτε προτείνει κάτι.

Διαστρέβλωση πραγματικότητας από Le Monde

Το δεύτερο κείμενο των 70 Ευρωπαίων διανοουμένων είναι πολύ χειρότερο από το προηγούμενο. Διαστρεβλώνει ευθέως την πραγματικότητα, αποκρύπτοντας βασικές διαστάσεις. Είναι βαθύτατα υποκριτικό, αναπαράγει αποικιακές ψυχώσεις και είναι απολογητικό του ρόλου της ΕΕ. Συγκεκριμένα, ο ιμπεριαλιστικός και απάνθρωπος ρόλος της Τουρκίας απλά εξαφανίζεται, απεναντίας κατ’ ουσίαν αθωώνεται. Η Συρία χαρακτηρίζεται εγκληματικό κράτος, όταν η προσπάθεια ανατροπής της κυβέρνησης Άσαντ που προκάλεσε τον πόλεμο, ήταν ενεργητική επιλογή όχι μόνον του τουρκικού, αλλά και του δυτικού ιμπεριαλισμού για λόγους γεωπολιτικού ελέγχου.

Η Ελλάδα καταγγέλλεται για την επιλογή της να αναστείλει τις διαδικασίες υποβολής ασύλου και να κλείσει τα σύνορα χωρίς να αναφέρει γιατί συνέβη αυτό. Οι πολίτες της Λέσβου καθυβρίζονται, όταν η ΕΕ και η Τουρκία –ο καθένας για τους δικούς του λόγους– επιχειρούν να μετατρέψουν τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου σε απάνθρωπα κέντρα κράτησης.

Η ευρωκεντρική-αποικιακού χαρακτήρα θεώρηση του κειμένου των 70 Ευρωπαίων διανοουμένων προτείνει ουσιαστικά τη μετατροπή ολόκληρης της ελληνικής επικράτειας σε κέντρο κράτησης προσφύγων-μεταναστών. Δεν αναφέρει τίποτα για διαμοιρασμό των προσφύγων-μεταναστών στα κράτη-μέλη της ΕΕ, για άνοιγμα συνόρων των κρατών-μελών της ΕΕ, ούτε κάνει μνεία στη ανάγκη υποβολής αιτήσεων ασύλου στα προξενεία των κρατών-μελών της ΕΕ στην Τουρκία.

Επιπρόσθετα, δεν ζητά τη διεθνοποίηση του προσφυγικού-μεταναστευτικού ζητήματος στο επίπεδο του ΟΗΕ, ούτε κάνει λόγο για την ανάγκη οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης των χωρών προέλευσης. Τέλος δεν θέτει το κεντρικό πρόβλημα της περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου, το Τουρκικό Πρόβλημα, όπως το είχε θέσει ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης το 1996 ή ακόμα παλαιότερα τη δεκαετία του 1980.

Τσιμουδιά για Οτσαλάν

Το κείμενο στη Le Monde δεν έχει σχέση με τη διεθνιστική γραμμή και αγωνιστική κληρονομιά για την Ανατολική Μεσόγειο σπουδαίων μορφών όπως της Ρόζας Λούξεμπουργκ, του Πιέτρο Ινγκράο, του Χάρολντ Πίντερ. Η χρησιμοποίηση στο κείμενο μιας ορολογίας του Ζαν Ζιγκλέρ έχει τα στοιχεία της ιστορικής αλλοίωσης της διαδρομής ενός προσώπου. Η υποκρισία των 70 Ευρωπαίων διανοουμένων καταγράφεται ήδη στον τίτλο της διακήρυξης.

Τα κράτη-μέλη της ΕΕ αρνήθηκαν να χορηγήσουν άσυλο σε έναν άνθρωπο, τον ορισμό του πολιτικού πρόσφυγα της περιοχής, του Αμπντουλάχ Οτσαλάν. Μέχρι σήμερα δεν έχουμε δει καμία κινητοποίηση Ευρωπαίων αριστερών διανοουμένων για την απελευθέρωσή του από τις φυλακές του Ιμραλί. Οι ευθύνες των Βαρουφάκη, Δουζίνα, Μπαλτά, Χριστόπουλου κ.α. που υπογράφουν το κείμενο είναι μεγάλες.

Η ελληνική διανόηση οφείλει να αναδεικνύει το τουρκικό πρόβλημα σε όλες του τις διαστάσεις για να έχει σχέση με το διεθνισμό και τον ανθρωπισμό. Επίσης να αναδεικνύει την ανάγκη η Ευρώπη να απαλλαγεί από τις αποικιακές της ψυχώσεις. Και όχι να νομιμοποιεί την τουρκική βαρβαρότητα. Τέλος, η αναφορά περί “εθνολαϊκισμού” απλά επιβεβαιώνει τους λόγους ιστορικής υποχώρησης της Αριστεράς στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, την αποσύνδεσή της από την εργατική τάξη και τα κυριαρχούμενα κοινωνικά στρώματα, με πλέον πρόσφατο παράδειγμα το Brexit.