Από το “Πανοπτικόν” στο Predator – Ποιος παρακολουθεί ποιον;

Η πρωτότυπη ιδέα ανήκει στον Τζέρεμι Μπένθαμ, (τον πρώτο νεοφιλελεύθερο, 200 χρόνια πριν επινοηθεί ο όρος) και είναι το “Πανοπτικόν”: Η σχεδίαση μίας φυλακής όπου θα υπάρχει ένας πύργος ελέγχου που θα παρακολουθεί 24 ώρες το εικοσιτετράωρο όλους τους τρόφιμους. Την διαχείριση θα έχει ένας (τι άλλο;) ιδιώτης που θα πληρώνεται από την εργασία των φυλακισμένων, που θα εργάζονται 16 ώρες το εικοσιτετράωρο.

Τώρα πια ο μισός πλανήτης είναι υπό διαρκή παρακολούθηση από τις πέντε μεγάλες παγκόσμιες εταιρείες και δουλεύει για να ξεπληρώνει μέσω του κόστους των διαφημίσεων την διαρκή παρακολούθηση στην οποία υποβάλλεται. Ο άλλος μισός δεν έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο, αλλά και αυτό σύντομα θα λυθεί. Η ιδέα ήταν πολύ μπροστά από το “Εμείς” του Ζαμιάτιν που σε σημαντικό βαθμό ενέπνευσε το “1984” του Όργουελ. Αμφότεροι την περιόρισαν σε ένα αυταρχικό κράτος (την Σοβιετική Ένωση της εποχής) που παρακολουθεί με φυσικούς τρόπους, πρωτόγονους με τα σημερινά δεδομένα, όλους τους πολίτες του.

Στην φιλοσοφική της διάσταση την ανέπτυξε ο Μισέλ Φουκώ, μιλώντας για την κοινωνία της επιτήρησης και έχει πολιτικό αποτέλεσμα: Μία κοινωνία υπό παρακολούθηση προσαρμόζει την συμπεριφορά της στα κελεύσματα των επιτηρητών, μία κοινωνία που ξέρει ότι επιτηρείται διαρκώς πολύ γρήγορα γίνεται πειθήνια και δειλή. Αν και εκ πρώτης μοιάζει να αφορά την τότε σοβιετική κοινωνία και όχι την φιλελεύθερη καπιταλιστική, έχει κοινό παρονομαστή τον ρόλο των διευθυντών που είναι η διευθύνουσα ελίτ σε κάθε σύστημα, όπως περιέγραψε περίπου έναν αιώνα πριν ο Τζέρεμι Μπένθαμ.

Οι παρακολουθήσεις σήμερα

Το θέμα στην σύγχρονη παγκόσμια πραγματικότητα ανέπτυξε πλήρως ο Ιγνάσιο Ραμονέ στο βιβλίο του “Αυτοκρατορία της Επιτήρηση” που σε σημαντικό βαθμό βασίζεται στα στοιχεία των WikiLeakes του Τζούλιαν Ασάνζ και του Έντουαρν Σνόουντεν (δεν είναι τυχαίο ότι οι δύο θεωρούνται για τις αμερικανικές αρχές πιο επικίνδυνοι από τους πιο επικίνδυνους τρομοκράτες).

‘Όπως περιγράφει στο βιβλίο του ο Ραμονέ, το “Πανοπτικόν” σε επίπεδο παγκόσμιας κοινωνίας πια, έγινε εφικτό χάρη στην παρακολούθηση μέσω του διαδικτύου όλων των επικοινωνιών, αλλά και των φυσικών δραστηριοτήτων από τις πέντε μεγάλες παγκόσμιες εταιρείες (Google, Apple, Facebook, Amazon, Microsoft), στην πλήρη και αγαστή συνεργασία τους με τις υπηρεσίες των ΗΠΑ, την περιβόητη NSA και δευτερευόντως άλλων χωρών. Τώρα πια είμαστε υπό παρακολούθηση όλοι.

Στις αμερικανικές υπηρεσίες (ορισμένες απόρρητες και άγνωστες στους Αμερικανούς) εργάζονται περί τους 160.000 πράκτορες, διασκορπισμένοι σε όλο τον κόσμο. Στην μεγαλύτερη που είναι η NSA απασχολούνται 30.000 άτομα και άλλα 60.000 είναι διασυνδεδεμένα με ιδιωτικές εταιρείες που συνεργάζονται. Περισσότεροι από 70.000 πράκτορες είναι διασκορπισμένοι στις πρεσβείες των ΗΠΑ ανά τον κόσμο.

Το 2015 αποκαλύφθηκε, από τα WikiLeaks, ότι οι υπηρεσίες των ΗΠΑ παρακολουθούσαν τους ηγέτες της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ιαπωνίας και έναν χρόνο αργότερα ότι οι γερμανικές μυστικές υπηρεσίες κατασκόπευαν τους Γάλλους, για λογαριασμό των συμμάχων Αμερικανών! Μέσα σε αυτό το εφιαλτικό πλαίσιο είναι σαφές ότι, από τον πρωθυπουργό μέχρι τον τελευταίο πολίτη της Ελλάδας που μπορεί να παρουσιάζει ενδιαφέρον, είναι υπό παρακολούθηση.

Φταίνε τα θύματα

Στα καθ’ ημάς το ζήτημα που προέκυψε με την παρακολούθηση του Νίκου Ανδρουλάκη είναι ελαφρώς διαφορετικό…Κατ’ αρχήν αποκαλύφθηκε ότι ήταν υπό παρακολούθηση ο δημοσιογράφος Θανάσης Κουκάκης. Το παραδέχθηκε στην βουλή ο (παραιτηθείς πλέον) διοικητής της ΕΥΠ, λέγοντας ότι γινόταν για λογαριασμό ξένων υπηρεσιών. Η παρακολούθηση γινόταν μέσω του συστήματος Predator και είναι το ίδιο λογισμικό που έκανε και την απόπειρα παρακολούθησης του Νίκου Ανδρουλάκη. Πάντως ακόμη και το Predator θεωρείται τεχνολογικά πίσω σε σχέση με τις τελευταίες δυνατότητες.

Κάπως έτσι προκύπτουν τα ερωτήματα: Το λογισμικό το έχει η ΕΥΠ; Ή το έχει προμηθευτεί Έλληνας ιδιώτης που συνεργάζεται με την ΕΥΠ; Ο ιδιώτης που ενδεχομένως το έχει προμηθευτεί, τί παρακολουθήσεις κάνει για λογαριασμό του με την ανοχή της ΕΥΠ ή και για άλλους κρατικούς αξιωματούχους όπως φημολογείται; Είναι ένα το λογισμικό εντός της χώρας ή το έχουν περισσότεροι μεγαλοπαράγοντες; Οι απαντήσεις που έχει δώσει μέχρι στιγμής η κυβέρνηση αποπνέουν αν όχι ενοχή σε κάθε περίπτωση ανοχή, εμπλοκή και συνενοχή.

Είναι ενδεικτικό ότι ο βουλευτής του κυβερνώντος κόμματος Μπάμπης Παπαδημητρίου, όπως και ο Βαγγέλης Παπακωνσταντίνου, στέλεχος της ΝΔ που είχε διατελέσει αναπληρωματικό μέλος της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, δήλωσαν δημοσίως grosso modo ότι φταίνε τα θύματα που δεν πρόσεχαν! Εν ολίγοις με περισσό κυνισμό υπαινίχθησαν ότι είναι δικαίωμα της κυβέρνησης ή κάποιου ιδιώτη να τους παρακολουθεί (φυσικά για να τους εκβιάσει) και δική τους ατομική ευθύνη να το αποτρέψουν.

Προφανώς ο Μπάμπης Παπαδημητρίου εννοεί ότι ο Νίκος Ανδρουλάκης μπορεί να επικοινωνεί με μηνύματα καπνού ή με ταχυδρομικά περιστέρια για να αποφύγει το Predator! Τείνει να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι ένα διαπλεκόμενος μεγαλοπαράγοντας (ή περισσότεροι), διαθέτει σύστημα παρακολούθησης, με την ανοχή των κυβερνητικών υπηρεσιών ή και μοιράζοντας δεδομένα. Είναι θέμα που ρίχνει κυβερνήσεις και μαζί και το σύστημα διαπλοκής τους.  Βλέπουμε ήδη τις πρώτες παρενέργειες στο Μαξίμου, με τις παραιτήσεις του Γενικού Γραμματέα του πρωθυπουργού και του ίδιου του επικεφαλής της ΕΥΠ.

---

ΥΓ. Η υπόθεση Ανδρουλάκη, που υπερψήφισε την τροπολογία της κυβέρνησης να μην υποχρεούται η ΕΥΠ να απολογείται για τους λόγους για τους οποίους παρακολουθεί έναν πολίτη , δείχνει τον κυνισμό και την αφέλεια του κόμματος: Κυνισμό γιατί αδιαφόρησε για τους πολίτες που ενδεχομένως τεθούν υπό παρακολούθηση και για τα δικαιώματά τους. Αφέλεια γιατί με τον μικρομεγαλισμό του θεώρησε ότι εξαιρείται από τις εγχώριες παρακολουθήσεις. Και συνάμα αντιδημοκρατικότητα γιατί η δημοκρατία και η προστασία των δικαιωμάτων δεν είναι αλά καρτ ή προς ίδιον όφελος και ούτε περιορίζεται στους ισχυρούς. Τότε δεν είναι δημοκρατία.