Μπορεί ο Τραμπ να “τα αλλάξει όλα” στις ΗΠΑ;

Αξίζει όμως να δούμε, από κάποιες ενδεικτικές πτυχές, εάν έχουν προοπτική οι μεγαλεπίβολες υποσχέσεις του εκλεγμένου προέδρου των ΗΠΑ, ιδίως μετά την ανακοίνωση της τοποθέτησης κάποιων προσώπων που έχουν πρώτα-πρώτα απογοητεύσει τον ίδιο των πυρήνα των Αμερικανών τραμπιστών. Το τραμπικό σύνθημα “drain the swamp”, «αποστράγγιση του βούρκου», προοριζόταν να υποδηλώσει την απαλλαγή της Ουάσιγκτον από τη διαφθορά, το υπερβολικό lobbying και την αναποτελεσματική γραφειοκρατία – ενώ το σύνθημα πάει χέρι με χέρι με την υπόσχεση οικονομικής νεκρανάστασης της Αμερικής και, κυρίως, των Αμερικανών.

Ωστόσο, παρά τις υποσχέσεις του Ντόναλντ Τραμπ να αναμορφώσει το σύστημα και ανεξαρτήτως του εάν οι προθέσεις αυτές είναι ειλικρινείς ή όχι, η πρακτική δυνατότητά του να επιτύχει έναν τέτοιο μετασχηματισμό περιορίζεται από διάφορα υποκείμενα οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα που έχουν εδραιωθεί στο σύστημα των ΗΠΑ.

Επανεκβιομηχάνιση

Η επανεκβιομηχάνιση της αμερικανικής οικονομίας είναι ένα μνημειώδες έργο που θα απαιτούσε μισθούς ανταγωνιστικούς με χώρες όπως η Κίνα. Για να επιτευχθεί αυτό, οι ΗΠΑ θα έπρεπε ουσιαστικά να διαλύσουν το σημερινό χρηματοπιστωτικό τους σύστημα, διακινδυνεύοντας την κατάρρευση της οικονομίας και μια σοβαρή υποτίμηση του δολαρίου. Ακόμη και με σημαντικούς δασμούς, τα αμερικανικής κατασκευής προϊόντα παραμένουν πολύ πιο ακριβά από τις κινεζικές εισαγωγές, με αποτέλεσμα τον πληθωρισμό των τιμών και τις περιορισμένες επιλογές των καταναλωτών.

Επιπλέον, η υποδομή των Ηνωμένων Πολιτειών δεν είναι έτοιμη να υποστηρίξει μια αναγέννηση της μεταποίησης: θα απαιτούνταν επενδύσεις τρισεκατομμυρίων δολαρίων, οι οποίες, αν χρηματοδοτηθούν με την εκτύπωση περισσότερου χρήματος, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε πληθωρισμό ή και υπερπληθωρισμό.

Ένταση κεντρικής κυβέρνησης και Πολιτειών

Το ομοσπονδιακό σύστημα των ΗΠΑ, με 50 Πολιτείες που λειτουργούν υπό τις δικές τους πολιτικές, δημιουργεί πρόσθετες επιπλοκές. Οι εθνικές πολιτικές συχνά αποδυναμώνονται από τοπικές ενέργειες που έρχονται σε σύγκρουση με τους ομοσπονδιακούς στόχους. Πολιτείες όπως η Καλιφόρνια, με τις ανεξάρτητες πολιτικές της, έχουν αντιμετωπίσει απώλειες πληθυσμού και επιχειρήσεων λόγω αποφάσεων της τοπικής διακυβέρνησης.

Η ιστορική συγκρότηση της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, με αυτόνομες περιφερειακές τράπεζες, υπογραμμίζει την αποκεντρωμένη φύση του αμερικανικού συστήματος. Οποιεσδήποτε σημαντικές αλλαγές μπορεί να επιδιώξει ο Τραμπ συχνά θα καθίστανται αναποτελεσματικές σε επίπεδο πολιτείας, καθιστώντας δύσκολη την ομοιόμορφη επιβολή ευρέων ομοσπονδιακών πολιτικών.

Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα

Ιστορικά, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, όπως η Ομοσπονδιακή Τράπεζα και η Wall Street, είχαν δεσμευτεί να στηρίξουν την οικονομική ανάπτυξη και την επέκταση των επιχειρήσεων. Τις τελευταίες δεκαετίες, ωστόσο, τα ιδρύματα αυτά έχουν μετατοπιστεί προς την κατεύθυνση της χρηματιστικοποίησης, δίνοντας προτεραιότητα στην κερδοσκοπία έναντι της απτής οικονομικής ανάπτυξης.

Οι πολυεθνικές εταιρείες, σε αντίθεση με τις κρατικές εταιρείες σε χώρες όπως η Κίνα, λειτουργούν με ελάχιστη αφοσίωση στις ΗΠΑ. Αυτή η εστίαση στα κέρδη και τις παγκόσμιες αγορές σημαίνει ότι αυτές οι οντότητες έχουν ελάχιστα κίνητρα να συμβάλουν στις προσπάθειες οικονομικής ανοικοδόμησης των Ηνωμένων Πολιτειών, υπονομεύοντας κάθε πολιτική που αποσκοπεί στην ενθάρρυνση επανεπενδύσεων στην εγχώρια βιομηχανία.

Η άνοδος και η πτώση του τραμπικού μερκαντιλισμού

Οι πολιτικές του Τραμπ μοιάζουν με μια μορφή νεομερκαντιλισμού, επιχειρώντας να προστατεύσει τις βιομηχανίες των ΗΠΑ και να προωθήσει την αυτάρκεια μέσω δασμών και εμπορικών περιορισμών. Όμως αυτή η προσέγγιση είναι μάλλον ξεπερασμένη σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο όπου η οικονομική ισχύς εξισορροπείται μέσω διεθνών συνεργασιών και συμμαχιών. Όπως έχουν σημειώσει οι ηγεσίες Κίνας και Ρωσίας δίνοντας τον τόνο των BRICS+, ο κόσμος κινείται προς ένα μοντέλο ισότιμης εταιρικής σχέσης μεταξύ κυρίαρχων εθνών. Σε αυτό το νέο υπόδειγμα, οι απομονωτικές πολιτικές του Τραμπ δύσκολα θα λειτουργήσουν, καθώς αγνοούν την αλληλεξάρτηση που χαρακτηρίζει πλέον τις παγκόσμιες οικονομίες.

Η κρίση χρέους και η δημοσιονομική ανισορροπία

Το βάρος του χρέους των ΗΠΑ είναι αστρονομικό και αυξάνεται. Κατά την τελευταία δεκαετία, οι ξένοι επενδυτές έχουν γίνει όλο και πιο διστακτικοί στο να αγοράσουν αμερικανικό χρέος, γεγονός που περιορίζει τις επιλογές της κυβέρνησης για χρηματοδότηση. Κι επειδή το λεφτόδεντρο φυσικά και όντως υπάρχει, απλώς έχει κάποια απώτατα όρια κατάχρησης και παράχρησης, η εκτύπωση περισσότερων δολαρίων για τη διαχείριση του χρέους τροφοδοτεί μόνο τον πληθωρισμό και η υποτίμηση του νομίσματος έχει σοβαρές επιπτώσεις στο κόστος των εισαγωγών και στη συνολική οικονομική σταθερότητα.

Οι προτάσεις του Τραμπ για μείωση της φορολογίας επιδεινώνουν περαιτέρω το έλλειμμα και ο πληθωρισμός κατά τα χρόνια της πανδημίας επιδείνωσε την κατάσταση του χρέους, αναδεικνύοντας την ανεπάρκεια των σημερινών δημοσιονομικών στρατηγικών για τη διαχείριση των οικονομικών προκλήσεων της χώρας.

Αντιμετώπιση της συστημικής διαφθοράς 

Ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια για τη μεταρρύθμιση είναι η διάχυτη διαφθορά και η επιρροή των λόμπι στην Ουάσιγκτον: Από το “ένας πολίτης, μία ψήφος” οι ΗΠΑ έχουν πρωτοστατήσει θεσμικά στην επίσημη μετάβαση στο “ένα δολάριο, μία ψήφος”. Οι λομπίστες και οι ομάδες ειδικών συμφερόντων ασκούν κανονικά και με το νόμο γιγαντιαίο έλεγχο στις πολιτικές αποφάσεις και έχουν οιονεί τίτλους κτήσης των πολιτικών προσώπων που έχουν προωθήσει, καθιστώντας την ουσιαστική μεταρρύθμιση οριακά ανέφικτη.

Εκτός από την πολιτική διαφθορά, οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν κρίσεις στο νομικό τους σύστημα, την υγειονομική περίθαλψη, την εκπαίδευση και τις υποδομές τους. Τα ζητήματα αυτά απαιτούν μακροπρόθεσμη, συνεπή μεταρρύθμιση, αλλά το κατακερματισμένο αμερικανικό πολιτικό σύστημα και οι ολοένα και περισσότερο οξείς ιδεολογικοί πόλεμοι εμποδίζουν την πρόοδο αυτή. Οι ΗΠΑ θα ωφεληθούν από την υιοθέτηση μακροπρόθεσμου οικονομικού και κοινωνικού σχεδιασμού, παρόμοιου με τα πενταετή και δεκαετή σχέδια της Κίνας, για να αντιμετωπίσουν τα συστημικά τους ζητήματα με βιώσιμο και εστιασμένο τρόπο.

Μετάβαση σε μια πραγματική οικονομία

Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα ήταν εύλογο να απομακρυνθούν από μια χρηματιστικοποιημένη οικονομία “αέρα” και, εν τέλει, “Ακάλυπτου” σε μια οικονομία που παράγει πραγματικό πλούτο για τους πολίτες της. Από το real estate και το χρηματιστήριο μέχρι τα αρχιπελάγη των derivatives, η αμερικανική οικονομία κινδυνεύει ολοένα και περισσότερο από ένα “σκάσιμο της φούσκας” – και το 2025 δεν είναι 2008, ούτε θα ξαναέρθει ο Κινέζος να σε σώσει – την ώρα που οι οικονομίες του αντιπάλου δέους, των BRICS+ και του ευρύτερου κοινού τους δηλαδή του 57% του πληθυσμού του πλανήτη, θέλουν να βασίζονται πρωτίστως στην πραγματική παραγωγή και οικονομία.

Οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν μια πρόκληση πολλών δεκαετιών για την ανοικοδόμηση της οικονομίας, των υποδομών και της κοινωνίας τους – εάν δηλαδή όλα πάνε και καλά στην πορεία. Οι ΗΠΑ πρέπει να αντιμετωπίσουν το εμπορικό τους έλλειμμα, να επανεξετάσουν το ρόλο του δολαρίου και να επικεντρωθούν εκ νέου στην οικονομική ισότητα και βιωσιμότητα. Ενώ η ρητορική και ενδεχομένως οι προθέσεις του Τραμπ μπορεί να ευθυγραμμίζονται με την επιθυμία να “αποστραγγιστεί ο βούρκος”, η πραγματικότητα της εφαρμογής αυτών των αλλαγών είναι πολύ πιο περίπλοκη και προϋποθέτει άλλο προσωπικό από αυτό που σιγά-σιγά ανακοινώνεται προς διορισμό.

Και οι ανακοινώσεις των πρώτων κυβερνητικών και παρα-κυβερνητικών διορισμών (σ.σ. η Ελλάδα ακούει “ΥΠΕΞ ΗΠΑ Marco Rubio” – τα ύστερα του κόσμου, πρωτίστως δε του τραμπικού κόσμου – και ξέρει μόνο να συζητεί μήπως και της ξινίζει λίγο της Άγκυρας, διότι μέχρις εκεί φτάνουμε: Πρόκειται για τον άνθρωπο που ο ίδιος ο Τραμπ έγραφε πως δεν κάνει ούτε για διοίκηση περιπτέρου), γεμάτες με ιέρακες και του λόμπι το ανάγνωσμα, συν ελάχιστες εξαιρέσεις για ξεκάρφωμα και γαρνιτούρα, μόνο με ενθουσιασμό δεν έχουν γεμίσει τους κατ’ εξοχήν ιδεολογικά τραμπικούς των Αμερικανών, που έχουν αρχίσει να σιγοψιθυρίζουν “Make Trump MAGA Again!