Covid-19 vs corona buster – Αδύναμες ηγεσίες και υπερήρωες

Η άσκηση ηγεσίας κατά τη διάρκεια μιας κρίσης δεν είναι απλή δουλειά. Κυρίως γιατί πρέπει να στρέψει κανείς την κοινωνία απέναντι στην ανθρώπινη φύση των πολιτών, κάτι σαν να οδηγείς αυτοκίνητο στο πεζοδρόμιο, ούτε καν στο αντίθετο ρεύμα του δρόμου. Όμως, είτε είσαι ο Κλίντον ή ο Τραμπ, ο Ντε Γκολ ή ο Μακρόν, ο Τσώρτσιλ ή ο Κάμερον, ο Κολ ή η Μέρκελ, πρέπει να πεις στον κόσμο την αλήθεια.

Βέβαια, όσο εύκολο, αυτονόητο και κοινότοπο και αν ακούγεται κάτι τέτοιο, τόσο δύσκολο είναι να εφαρμοστεί στην πράξη. Αν τα πράγματα είναι πολύ άσχημα, πρέπει να τους εξηγήσεις γιατί. Ο Τσώρτσιλ στην ιστορική ομιλία του (διά ραδιοφώνου) κήρυξης του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, υποσχέθηκε στους Βρετανούς «αίμα, ιδρώτα και δάκρυα» και όχι μεγάλες νίκες και θριάμβους.

Η ευθύτητα και η ειλικρίνεια δίνουν στον εκάστοτε φορέα εξουσίας αξιοπιστία και τον αναβαθμίζουν πρώτα σε “αρχηγό” και στη συνέχεια σε “ηγέτη”, αλλά σε βάθος χρόνου. Οι ηγέτες σε κρίσεις αυτού του μεγέθους δεν φτιάχνονται από τις δημοσκοπήσεις και τα κατευθυνόμενα πρωτοσέλιδα, αλλά από το body count. Το πολιτικό κεφάλαιο έχει ως “σκληρό νόμισμα” την αξιοπιστία η οποία καθορίζεται από το που τοποθετείς τον πήχη στην αρχή κάθε κρίσης. Δηλαδή, πόσο ειλικρινής είσαι για το μέγεθος του προβλήματος και τις δυνατότητες της χώρας σου.

Οι πολίτες θα σε πάρουν σοβαρά μόνο αν είσαι δίκαιος ρεαλιστής. Μόνο τότε θα κάνουν θυσίες, έξω από τις νόρμες και τις συνήθειές τους και θα συνεχίσουν να σε ακούνε και να πειθαρχούν σε βάθος χρόνου. Ακόμη και αν το ζητούμενο είναι κάτι φαινομενικά απλό, όπως το να μένουν στο σπίτι τους, ή να κρατάνε αποστάσεις από συγγενείς και φίλους μέσα σ’ αυτό, θα το κρατάνε μόνο όσο φοβούνται. Όταν, όμως, σε μερικές εβδομάδες η φάση του φόβου ξεπεραστεί, πρέπει οι πολίτες να έχουν πειστεί για να παραμείνουν συνεπείς.

Η επικοινωνία, λοιπόν, είναι σημαντική, αλλά είναι ένα μέρος των στοιχείων που συνθέτουν το προφίλ ενός αληθινού ηγέτη. Οι πράξεις είναι αυτές που θα καθορίσουν το πολιτικό του μέλλον. Και βέβαια κάτι πολύ πιο σημαντικό από την εφήμερη εξουσία, είναι η μοίρα του λαού που έφερε τον ηγέτη η τύχη (ή η ατυχία) να κυβερνά σε μια τόσο κρίσιμη καμπή της ιστορίας.

Μία ομιλία ή ένα τηλεοπτικό μήνυμα, όσο καλογραμμένα και αν είναι, αποτελούν απειροελάχιστο κλάσμα της συνολικής λύσης του προβλήματος. Ειδικά όταν μια κρίση, όπως αυτή του κορωνοϊού, ξεδιπλώνεται σε πραγματικό χρόνο με απρόβλεπτη διάρκεια και τεράστιες, άνισες και απροσδιόριστες επιπτώσεις.

Πίστεψαν ότι είναι άτρωτοι

Μέχρι την Πρωτοχρονιά του 2020 όταν έκανε στην Κίνα(;) δειλά και ύπουλα την πρώτη εμφάνισή της η ασθένεια, είχαμε πέσει για άλλη μια φορά σε μια παγίδα. Όχι μόνο εμείς, οι συνήθως αυτοαναφορικοί, εθνοκεντρικοί και υπερφίαλοι νεοέλληνες. Το σύνολο των κοινωνιών του Δυτικού Κόσμου και των Τίγρεων της Ασίας, είχε αρχίσει να πιστεύει πως είναι άτρωτο.

Κοίταζε την ιστορία γραμμικά, ως ένα άθροισμα θετικών γεγονότων με κάποια προβληματικά διαλείμματα, όπως η κρίση του 2008/9 και απότοκό της η υπερδεκαετής κρίση στην Ελλάδα. Ακόμη κι αυτή, όμως, η “ταλαιπωρία” δεν μας έβαλε μυαλό. Την αντιμετωπίσαμε σαν ένα μεμονωμένο γεγονός, ένα σταθμό χωρίς επιστροφή, σε μια νομοτελειακή πορεία ευμάρειας. Και αν αυτό το πιστεύαμε στη χώρα των 10ετών Μνημονίων, φαντάζεστε πως σκεπτόντουσαν οι μέσοι Ευρωπαίοι και Αμερικανοί, που βρισκόντουσαν ούτως ή άλλως σε σαφώς καλύτερη μοίρα από εμάς, τους ουραγούς των PIGS.

Η πλάνη δεν ήταν μόνο συλλογική, ήταν και ατομική. Οι περισσότεροι –ώριμοι πια– συνομήλικοί μου, διακατεχόμαστε από “προβληματισμούς πολυτελείας”, ειδικά όσοι πλησιάζουμε τα 50 και μας περικυκλώνουν σαν “γκρίζα συννεφάκια” η κρίση ηλικίας (midlife crisis) και η υπαρξιακή αγωνία, το πως θα υπερβούμε τα 77 (προ Covid-19 ήταν ο μέσος όρος ηλικίας των ανδρών, 82 των γυναικών), το πώς θα φτάσουμε τα 100, όσο πιο κοτσονάτοι γίνεται, ακολουθώντας τις συμβουλές γηριάτρων και personal trainers.

Σαν να ζηλέψαμε όλοι ξαφνικά τον “αιώνιο έφηβο” Λάμπρο Κωνσταντάρα και την αιωνόβια Ζωζώ Σαπουντζάκη, που όσο πιο πολύ μεγάλωναν τόσο πιο γοητευτικοί γινόντουσαν (γι’ αυτό ίσως ο παμπόνηρος και πολύπειρος Νίκος Χατζηνικολάου της αφιέρωσε το πρώτο “Ενώπιος Ενωπίω” εν μέσω πανδημίας). Δεν αποτελούσε, όμως, αυτή η φαινομενικά φυσιολογική επιθυμία έναν συνδυασμό υγιούς φιλοδοξίας, αλλά και ύβρεως; Δεν είναι στην ανθρώπινη φύση έμφυτη η επιθυμία να αγαπάει τη ζωή και να αποστρέφεται το θάνατο;

Η ακατανίκητη αρρώστια

Η αναπάντεχη άφιξη της ακατανίκητης αρρώστιας το συμβολικό 2020 είναι ένα μοιραίο ραντεβού με τη δυστοπία. Η προσγείωση του “βασιλιά των ιώσεων” στον Πλανήτη Γη, μοιάζει όλο και πιο πολύ με παραβίαση ενός άγραφου κοινωνικού συμβολαίου, που νομίζαμε ότι είχε συναφθεί μεταξύ του κράτους, της επιστήμης και ημών. Συμβολαίου που εγγυάτο την απρόσκοπτη σχέση μας με τη ζωή, μέχρι τα βαθιά γεράματα…

Ο Covid-19 πήρε τα σκήπτρα από τους ηγέτες των υπερδυνάμεων, έριξε ήδη μερικούς απ’ αυτούς στο καναβάτσο της εντατικής (με τον “αγελαίο” Άγγλο Πρωθυπουργό Boris Johnson πρώτο-πρώτο από τους μεγάλους του αντιπάλους) λες και υπήρχε σεναριογράφος που κατηύθυνε το φονικό διάβα του, λες και γνώριζε ποιος αμφισβητούσε πιο εμφατικά την παντοδυναμία του.

Έτσι αποδείχθηκε περίτρανα –ακόμη και στους μονόχνωτους Άγγλους του Brexit– που θεωρούσαν το Νησί τους απόρθητο από αέρα και θάλασσα, πως ακόμη και οι φορείς ανώτατης εξουσίας, όπως ο Πρίγκιπας Κάρολος, θα υποκλιθούν μπροστά στην φονικότητα του νέου “βασιλιά”, αφού οι τοίχοι του Μπάκιγχαμ δεν εμπόδισαν τον ιό με την κορώνα να μετατρέψει τη βασιλική οικογένεια σε κορωνοϊοφορείς. Αν λοιπόν τα καταφέρνει τόσο καλά με βασιλείς πώς να του αντισταθούν οι πολιτικοί 4ετούς διάρκειας; Αυτοί είναι για τον ιό οι “αγαπημένοι” του στόχοι ως εκλεγμένοι εκπρόσωποι του ανθρωπίνου είδους.

Αυτό το μακιαβελικό σενάριο που έπληξε την Αγγλία (τη μοναδική χώρα μαζί με τη Σουηδία που επέλεξαν ένα διαφορετικό δρόμο αυτόν της αγέλης), απέδειξε πόσο περιορισμένα είναι τα όρια της δύναμης ακόμη και των πιο ισχυρών κρατών, ακόμη και των πιο καταρτισμένων επιστημόνων, απέναντι σε μια πανδημία. Και πολύ περισσότερο βέβαια, πόσο εύθραυστη είναι η ζωή και πόσο κοντά στο θάνατο βρίσκεται ο άνθρωπος.

Τα συνειδητοποιήσαμε τόσο ξαφνικά

Δυστυχώς, όλα αυτά τα συνειδητοποιήσαμε τόσο ξαφνικά, που δεν είχαμε τον απαραίτητο χρόνο να τα επεξεργαστούμε. Πιαστήκαμε εντελώς απροετοίμαστοι όσο κι αν προσπάθησαν Bill Gates και Contagion. Γι’ αυτό και δεν μπορούμε ακόμη τουλάχιστον να αποδεχθούμε τα αναπάντεχα γεγονότα. Μας τρομάζουν οι εξελίξεις. Περνάμε ακόμη το στάδιο της άρνησης. Και φαίνεται πως θα περιμένουμε πολύ ακόμη μέχρι να εμφανιστεί ο επόμενος super ήρωας για να μας σώσει.

Το σίγουρο είναι ότι δεν θα ανήκει στο Universe της Marvel και των DC Comics. Δεν θα φοράει ούτε μαύρη μάσκα, ούτε μαύρη μπέρτα. Δεν θα τον λένε Batman, Superman ή Spiderman. Ούτε θα είναι Ghostbuster. Μάλλον θα ονομάζεται Corona Buster. Θα φοράει άσπρη φόρμα, γαλάζια γάντια, θα κρατάει αναπνευστήρα, δεν θα οδηγεί Batmobil, αλλά ασθενοφόρο. Και το πιθανότερο είναι να ανήκει στο δυναμικό της Pfizer ή της Abvie.

Η από μηχανής παρέμβαση του Corona Buster λοιπόν αργεί. Ας το πάρουμε απόφαση. Εύκολες, κινηματογραφικού τύπου λύσεις από το Hollywood δεν θα δοθούν αυτή τη φορά. Ως τότε, λοιπόν, τί κάνουμε; Ποιoς θα μας τις προσφέρει; Ποιoς θα μας βοηθήσει να επιβιώσουμε; Για μια ακόμη φορά σωτήρας της ανθρωπότητας θα είναι ο ίδιος ο άνθρωπος και οι νέοι ηγέτες που θα αναδειχθούν από το συγκριτικά αποτελεσματικότερο crisis management.