Είναι πολιτική “τερατογένεση” μια “κυβέρνηση ηττημένων”;

Σε μια από τις πιο ισχυρές κοινοβουλευτικές δημοκρατίες του κόσμου, στην Ομοσπονδιακή Γερμανία, σε μια από τις πιο “ταραγμένες” περιόδους της, μεταξύ 1974 και 1980 έγιναν δυο εκλογές το 1976 και το 1980. Και στις δυο αναμετρήσεις οι Σοσιαλδημοκράτες (SPD), με επικεφαλής ίσως τον κορυφαίο Καγκελάριο της μεταπολεμικής Γερμανίας, τον αείμνηστο Χέλμουτ Σμιτ, ηττήθηκαν από τους Χριστιανοδημοκράτες/Χριστιανοκοινωνιστές (CDU/CSU). Έχει ενδιαφέρον πως συγκροτήθηκε κυβέρνηση χωρίς πολιτική… τερατονέγεση. 

Συγκεκριμένα το 1976 το SPD έλαβε 42,6 % έναντι 48,6% του CDU/CSU και το 1980 το SPD έλαβε 42,9 % έναντι 44,5% του CDU/CSU. Με βάση το εδώ και σχεδόν 70 χρόνια ισχύον αναλογικό εκλογικό σύστημα, κανένα από τα δυο κόμματα δεν είχε την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών για τον σχηματισμό κυβέρνησης. Και στις δυο αυτές εκλογές, Καγκελάριος εκλέχθηκε εντέλει με την στήριξη του τρίτου κόμματος των Ελευθέρων Δημοκρατών, όχι ο επικεφαλής του πρώτου κόμματος, αλλά ο επικεφαλής του δεύτερου κόμματος, ο επικεφαλής των Σοσιαλδημοκρατών Χέλμουτ Σμιτ.

Αυτό ήταν το πρόσωπο που κατάφερε και τις δυο φορές κοινοβουλευτικά να συγκεντρώσει την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών και να εκλεγεί Καγκελάριος. Κανείς δεν μίλησε εκεί για «κυβέρνηση ηττημένων», ούτε για πολιτική «τερατογένεση». Και αυτό γιατί απλά ο συνασπισμός αυτός είχε την συνταγματικά προβλεπόμενη απόλυτη κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Όπως και σήμερα.

Μεταφερόμενοι στην ελληνική πολιτική πραγματικότητα, εδώ και καιρό ο ίδιος ο επικεφαλής της αντιπολίτευσης Αλέξης Τσίπρας δήλωνε ότι δεν επιθυμεί να ηγηθεί μιας «κυβέρνησης ηττημένων» αλλά και ο κυβερνητικός εκπρόσωπος κ. Οικονόμου επ’ αφορμή δηλώσεων στελέχους της αντιπολίτευσης, κατηγορεί εκ νέου τον ΣΥΡΙΖΑ ότι έχει ως κρυφό στόχο τον σχηματισμό «κυβέρνησης ηττημένων». Ο δε πρωθυπουργός μιλάει για «πολιτική τερατογένεση» αν τελικά σχηματιστεί κυβέρνηση συνεργασίας περισσότερων κομμάτων δίχως την ΝΔ.

Με βάση τις κείμενες συνταγματικές διατάξεις, αν δεν υπάρχει απόλυτη πλειοψηφία εδρών για ένα κόμμα μετά τις εκλογές, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας δίνει εντολή στον αρχηγό του πρώτου κόμματος να διερευνήσει τη δυνατότητα σχηματισμού κυβέρνησης, που να εξασφαλίσει την εμπιστοσύνη της Βουλής. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ο αρχηγός που έλαβε διερευνητική εντολή εξετάζει κατά πόσο μπορεί να συνεργαστεί με άλλα κόμματα ή βουλευτές, ώστε να αποκτήσει την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή.

Οι συνταγματικές προβλέψεις

Αν το επιτύχει, διορίζεται πρωθυπουργός και ακολουθεί η ψηφοφορία στη Βουλή. Αν όχι, επιστρέφει την εντολή στην Πρόεδρο της Δημοκρατίας, η οποία με τη σειρά την αναθέτει στο επόμενο σε έδρες κόμμα. Συνολικά δίνονται τρεις διερευνητικές εντολές. Σε περίπτωση αποτυχίας κατόπιν κοινοβουλευτικής συνεννόησης προκηρύσσονται νέες εκλογές. Το ελληνικό Σύνταγμα ως εκ τούτου προβλέπει και επιδιώκει ρητά τον σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας όταν δεν υπάρχει πλειοψηφία. Δεν θεωρεί έναν τέτοιο σχηματισμό κυβέρνησης ούτε «τερατογένεση» ούτε «κυβέρνηση ηττημένων». Αντίθετα το έχει προβλέψει ως συνταγματικό στόχο και διαδικασία.

Κατά την άποψη του υπογράφοντα η ενισχυμένη  αναλογική έχει ένα βασικό μειονέκτημα. Πρόκειται για το μειονέκτημα της “νοθευμένης” αντιπροσωπευτικότητας της ψήφου. Ένα κόμμα π.χ. με το 37,5% των ψήφων (με βάση το σύστημα ενισχυμένης αναλογικής που θα ισχύσει εάν γίνουν δεύτερες εκλογές) μπορεί να λάβει απόλυτη πλειοψηφία εδρών και μπορεί θεωρητικά να ψηφίσει στην Βουλή ακόμα και την διευθέτηση εθνικών θεμάτων τεράστιας σημασίας.

Η Συμφωνία των Πρεσπών είναι ένα τέτοιο παράδειγμα και θα πρέπει να αποτελέσει καμπανάκι για το μέλλον και τα εκλογικά συστήματα στην Ελλάδα. Ακόμα και αν όλα τα υπόλοιπα κόμματα που συνολικά είχανε λάβει περισσότερους ψήφους στις εκλογές, διαφωνούσαν με την συμφωνία αυτή, δεν μπορούσαν να την εμποδίσουν κοινοβουλευτικά. Δηλαδή η βούληση της πλειοψηφίας των ψηφοφόρων δεν μπορεί να εκφραστεί και να πραγματωθεί κοινοβουλευτικά σε ένα εθνικό θέμα.

Κουλτούρα συνεργασίας

Η απλή αναλογική έχει με βάση την ελληνική πολιτική ιστορία ως βασικό μειονέκτημα και πρόβλημα, την έλλειψη κουλτούρας συνεργασίας. Δηλαδή τα κόμματα δεν έχουν αναπτύξει συνήθειες προγραμματικών γραπτών συγκλίσεων και συνεργασιών για τον σχηματισμό κυβερνήσεων συνεργασίας. Ως αποτέλεσμα, συχνά οι κυβερνήσεις αυτές δεν έχουν μεγάλη διάρκεια. Μολοταύτα, ο υπογράφων θεωρεί ότι το αντιπροσωπευτικότερο και πιο ορθό εκλογικό σύστημα, είναι αυτό της απλής αναλογικής. Και θα ήταν φρόνιμο να προβλεφθεί συνταγματικά ως πάγιο εκλογικό σύστημα.

Ο λόγος είναι ότι μόνο έτσι θα αναγκαστεί το ελληνικό κομματικό σύστημα επιτέλους να συνεργαστεί, να συνδιαμορφώσει και εντέλει να συνεννοηθεί. Να θεσπιστούν επιτέλους υπερκομματικοί εθνικοί στόχοι, να χαραχθούν μακρόπνοες πολιτικές και να υπάρξουν γραπτές προγραμματικές κομματικές συγκλίσεις με στόχο την τήρησή τους. Να σχηματίζονται κυβερνήσεις που να αντιπροσωπεύουν την πραγματική πλειοψηφία του συνόλου των ψηφισάντων και όχι μια μειοψηφία αυτού.

Τα ένθεν και ένθεν επιχειρήματα περί «κυβέρνησης ηττημένων» από τη μια και πολιτικής «τερατογένεσης» από την άλλη, δεν βρίσκουν συνταγματικό έρεισμα και δεν αρμόζουν σε μια σύγχρονη ευρωπαϊκή δημοκρατία. Ακούγονται δε και εκβιαστικά. Στην πολιτική δεν υπάρχουν μονόδρομοι. Έχει έρθει ο καιρός στην Ελλάδα επιτέλους να συνεννοηθούμε. Δεν είναι θέμα προσωπικών εγωισμών, είναι θέμα πολιτικών συγκλίσεων. Πάνω από πρόσωπα και ρόλους.

Όποια κόμματα το καταλάβουν και φερθούν ανάλογα θα είναι αυτά, τα οποία σε βάθος χρόνου θα είναι κερδισμένα και θα έχουν εισφέρει σημαντικά στην δημιουργία εθνικής κουλτούρας συνεργασίας. Ας ελπίσουμε ότι οι επικεφαλής των αριθμητικά μεγαλύτερων κομμάτων θα αρθούν στο ύψος των περιστάσεων και θα ανοίξουν τον δρόμο για την εθνική συνεννόηση στα μεγάλα εθνικά θέματα, εγκαινιάζοντας μια νέα πολιτική κουλτούρα.