Επαναφορά στην κανονικότητα – Ανορθολογισμός και αυτοεξαπάτηση

Μετά τον “θάνατο του Θεού” έρχεται και η αποκαθήλωση της αυθεντίας του “υπερανθρώπου”. Η κρίση της υπερσυγκέντρωσης πλούτου και κινδύνων συνοδεύεται από μία ανεξήγητη κριτική αφωνία, εν μέσω πανδημικής “ανοσμίας”. Έτσι, αποκαλύπτονται τα όρια της ανθρώπινης γνώσης, ο ανορθολογισμός και η λίγο-πολύ συνειδητή αυτοεξαπάτηση. Μήπως όμως είναι καιρός για μία δεύτερη “αναγέννηση” της πολιτικής ιστορίας, με επίκεντρο τον άνθρωπο;

Η τεχνοκρατική αβεβαιότητα, σε συνδυασμό με ορισμένα κοντόφθαλμα ιδιωτικά συμφέροντα στέκονται απέναντι στην ατζέντα μιας ουσιαστικής και λειτουργικής διεξόδου από την κρίση: αναδιανομή του πλούτου και ενίσχυση της συμμετοχικότητας. Η ριζοσπαστική αυτή προσέγγιση, συζητείται σε κύκλους και δεξαμενές σκέψεις, κυρίως στις ΗΠΑ (Financial Times). Η ανάγκη προέκυψε μετά και από την πρόσφατη οικονομική κρίση του 2008 και τις συνακόλουθες γεωπολιτικές ανακατατάξεις.

Έγινε πιο επιτακτική, με αφορμή την πανδημική κρίση και την προβληματική διαχείρισή της, σε παγκόσμιο επίπεδο. Η αναποτελεσματικότητα, τόσο των μνημονιακών πολιτικών στην ΕΕ, όσο και η γενναία αλλά μη ικανοποιητική διαχείριση της οικονομικής κρίσης του 2008 στις ΗΠΑ, ήταν εμφανείς και η επόμενη κρίση υπέβοσκε εδώ και πολύ καιρό. Στην Ευρώπη και ειδικότερα στην Ελλάδα ακούγαμε όμως διαφορετικά “τροπάρια”.

Η κορυφή του παγόβουνου ήρθε όμως από εκεί που δεν το περιμέναμε, ή μάλλον την περιμέναμε, αλλά μας βρήκε όλους εντελώς απροετοίμαστους, η πανδημική κρίση με τον Covid-19. Τότε, σταμάτησε και η κριτική… Που ήταν όμως όλοι εκείνοι, που σήμερα μιλούν για την υγεία και την προστασία των ανθρώπων ως υπέρτατο αγαθό και ύψιστο χρέος; Για τους ήρωες γιατρούς του ΕΣΥ; Για την ανάγκη υποστήριξης του συστήματος υγείας;

Ατολμία και κριτική αφωνία

Στην διάρκεια που η πανδημία εξελίσσονταν, ακούγαμε φωνές επιστημόνων και πολιτικών τεχνοκρατών που μιλούσαν για μία απλή γρίπη. Στη συνέχεια προτάθηκε και αποφασίστηκε γενικό lock-down, ως το ύστατο προστατευτικό μέσο, με ανυπολόγιστες δυστυχώς οικονομικές επιπτώσεις. Αυτό συνέβη γιατί δεν υπήρχε προηγούμενη μέριμνα για στοιχειώδη μέτρα, όπως ελέγχους στα αεροδρόμια, προμήθεια τεστ και εξοπλισμού αυτοπροστασίας, διακοπή στοχευμένων πτήσεων, κατ’ οίκον περιορισμό επισκεπτών από περιοχές με κρούσματα κορονοϊού και κλείσιμο μη παραγωγικών τομέων της οικονομίας (σχολείων και εκκλησιών).

Στη συνέχεια γίναμε όλοι μάρτυρες ενός απίστευτου “ψευδοεπιστημονικού” debate για το εάν και κατά πόσον πρέπει να φοράμε μάσκες ή όχι. Ακούσαμε κάθε είδους επιχειρήματα τα οποία μας προέτρεπαν, από τη μία να μην φοράμε γενικά μάσκες, αλλά συνάμα να συμπεριφερόμαστε ως εν δυνάμει φορείς. Κανείς όμως δεν είχε το θάρρος να βγει και να πει ότι, δυστυχώς, δεν έχουμε επαρκή αριθμό μασκών για όλον τον πληθυσμό. Η συζήτηση αυτή ακόμη συνεχίζεται και τώρα, δειλά-δειλά, γίνεται αναφορά για τη χρήση τους σε κλειστούς χώρους.

Από την άλλη πλευρά η στατιστική της υγείας “πήρε φωτιά”, χωρίς όμως ουσιαστικό και επιστημονικό λόγο, με την καθημερινή ενημέρωση για τα επιβεβαιωμένα κρούσματα, γνωρίζοντας ότι ο αριθμός αυτός απέχει από τον πραγματικό, ειδικά όταν η “στρατηγική” μας δεν θεωρεί σκόπιμη την εκτεταμένη χρήση τεστ. Εδώ έρχεται και το επόμενο επιστημονικό debate για την αναγκαιότητα ή μη των τεστ, στη διαχείριση της πανδημικής κρίσης.

Θα είναι πράγματι ενδιαφέρον πως και με ποια επιστημονικά στοιχεία θα αποφασίσουμε την σταδιακή άρση των περιοριστικών μέτρων, χωρίς να γνωρίζουμε την χωρική – έστω και δειγματοληπτικά – διασπορά του ιού. Το πιο πρόσφατο όμως “διακύβευμα” είναι ο ακριβής αριθμός των θυμάτων. Σύμφωνα με τον Economist γίνεται υποεκτίμηση σε σχέση με τον πραγματικό αριθμό, επειδή καταγράφονται κυρίως και μόνον τα θύματα από τα νοσοκομεία.

Η απόκλιση εκτιμάται ότι για την Ολλανδία μπορεί να είναι μέχρι και 140%, για την Ιταλία 120%, ενώ για την Ισπανία 60%. Στην Ελλάδα τι γίνεται; Μετράμε μήπως την λεγόμενη “υπερβάλλουσα θνησιμότητα”, δηλαδή τον συνολικό αριθμό των θανάτων, παράδειγμα του φετινού Μαρτίου, σε σχέση με προηγούμενα έτη; Τελικά έχουμε ακριβή εικόνα για τα κρούσματα, για τα θύματα, για τα μέσα προστασίας, για τα τεστ, έτσι ώστε να μπορούμε να σχεδιάσουμε την άρση των περιοριστικών μέτρων;

Αβεβαιότητα για την εξέλιξη

Συγκεντρώνοντας όλα τα παραπάνω κομμάτια του παζλ, καταλήγουμε στο ότι οι επιστήμονες συμφωνούν για την μεγάλη αβεβαιότητα που υπάρχει σε σχέση με την πορεία εξέλιξης της πανδημίας. Προσθέτοντας και την παραπάνω στατιστική “αντιπληροφορία”, μπορούμε να υποθέσουμε βασίμως ότι η διαχείριση της κρίσης απέχει πολύ από το να χαρακτηριστεί ορθολογική. Τώρα αν βάλουμε στο τραπέζι και την μηδαμινή κριτική που ασκείται από τα ΜΜΕ, βαδίζουμε σίγουρα σε “αχαρτογραφητα νερά”.

Το γεγονός ότι στην Ελλάδα έχουμε μικρό αριθμό θυμάτων (όπως και στην Βουλγαρία, τη Σλοβακία, τη Σερβία, την Εσθονία μεταξύ άλλων), δεν πρέπει να μας κάνει να παραγνωρίζουμε ότι οι κρίσεις και η αποτελεσματικότητα διαχείρισής τους εξαρτώνται κυρίως από τις πληροφορίες που συλλέγουμε και από την κριτική που ασκείται, πάντα καλοπροαίρετα, από την επιστημονική και την πολιτική κοινότητα. Η “κώφωση” απέναντι στην κριτική και η “ανοσμία” στην ορθή πληροφόρηση, μπορεί να οδηγήσει σε “διαχειριστική τύφλωση”.

Το στοίχημα στη διαχείριση της πανδημίας παραμένει το ικανό ποσοστό ανοσίας για την επιστροφή σε κανονικές συνθήκες με τις λιγότερες δυνατές ανθρώπινες και οικονομικές απώλειες. Σε ότι αφορά τις οικονομικές επιπτώσεις ας τονίσουμε, έστω και επιγραμματικά, ότι καλό είναι όταν φάσκουμε στο εμπροσθοβαρές διακύβευμα “πρώτα ο άνθρωπος”, να μην αντιφάσκουμε παρέχοντας οπισθοβαρώς οικονομικές ασπιρίνες.

Σε ένα επόμενο άρθρο μπορούμε να ασχοληθούμε σε βάθος, για τις κοινωνικοοικονομικές εξελίξεις και το παράδειγμα/υπόδειγμα της επερχόμενης «κοινωνικό-επιστημονικής επανάστασης» (σύμφωνα με την ορολογία του Τόμας Κουν). Τέλος, η αβεβαιότητα και η μεγάλη τυχαιότητα που συνοδεύει τις επιπτώσεις από την πανδημία, δεν πρέπει να μας οδηγούν στην έπαρση και την αυτοεξαπάτηση ότι διαχειριζόμαστε την κρίση μόνον “τηλεοπτικά”, ή αλλιώς από απόσταση ασφαλείας.