Επιστροφή στην (εκσυγχρονιστική) κανονικότητα – Το Επιτελικό Κράτος  

Το αποτέλεσμα των εκλογών της 7^ης Ιουλίου, οδήγησε στην ανάδυση και διαφαινόμενη τάση σταθεροποίησης ενός δικομματισμού-διπολισμού προμνημονιακής περιόδου από την άποψη των εκλογικών ποσοστών της ΝΔ και του ΣΥΡΙΖΑ. Αλλά και τα λεχθέντα κατά τις τελετές παράδοσης-παραλαβής υπουργείων, συμπυκνώνονται στο κεντρικό αφήγημα ότι η χώρα βρίσκεται σε σταθερή τροχιά, τα ταμεία είναι γεμάτα, το επιτόκιο δανεισμού διαρκώς αποκλιμακώνεται, συνεπώς βρισκόμαστε στην αρχή ενός ανοδικού οικονομικού κύκλου.

Το μόνο που χρειάζεται είναι μια φιλο-επενδυτική κυβέρνηση, η οποία να αξιοποιήσει τις θετικές αναπτυξιακές προοπτικές. Με κοινωνικό πρόσημο πάντοτε. Αυτή είναι περίπου η κοινή συνισταμένη των δύο κομμάτων.

Κυβερνητική αυτοδυναμία η ΝΔ, εκλογική κυριαρχία του ΣΥΡΙΖΑ στο χώρο της αντιδεξιάς αντιπολίτευσης. Η μεταμνημονιακή κανονικότητα της χώρας στην οικονομία και την κομματική εκπροσώπηση. Στη βάση και το εποικοδόμημα. Αλλά και στην εικόνα, την αισθητική στην ορκωμοσία των βουλευτών και στην δεξίωση στην Ηρώδου Αττικού για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Όμορφα φορέματα, κοστούμια, χαμόγελα, πόζες. Μια ωραία ατμόσφαιρα.

Η ΝΔ, μολονότι το εκλογικό αποτέλεσμα έχει περισσότερο τα στοιχεία μιας σημαντικής πλην όμως συγκυριακής, εκλογικής νίκης, επιχειρεί να προσδώσει στην επικράτησή της χαρακτηριστικά μιας νέας ηγεμονίας ιδεολογικο-πολιτικού χαρακτήρα, επιδιώκοντας να ανοίξει μια νέα υπο-περίοδο της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας, ορίζοντας την πολιτική ημερήσια διάταξη.

Όπως έχουμε αναφέρει, η Γ’ Ελληνική Δημοκρατία έχει τρεις διακριτές φάσεις, από την άποψη της ιδεολογικο-πολιτικής ηγεμονίας, όπως κάθε φορά μορφοποιούνταν και οργανωτικο-λειτουργικά. Την α’ περίοδο 1974-1989, την β’ περίοδο 1990-2009, την γ’ περίοδο 2010-2018 (εποχή Μνημονίου). Το θέμα των ειδικότερων χαρακτηριστικών της αστικής μεταμνημονιακής ηγεμονίας και αν θα αποτελέσει τελικά μια διακριτή φάση σε σχέση με την προηγούμενη την κυρίως μνημονιακή, βρίσκεται σε εξέλιξη.

Κατά τη μακρά προεκλογική περίοδο, η ΝΔ ανταποκρίθηκε στο διάχυτο αίσθημα της εθνικής ενότητας μετά από 10 χρόνια κρίσης, δίνοντας τα δικά της περιεχόμενα στο «κοινό καλό». Σύμφωνα και με τις προγραμματικές δηλώσεις της νέας κυβέρνησης, την κεντρική εκφώνηση, αλλά και τη σύνθεσή της διαμορφώνεται μια κατεύθυνση που θα μπορούσε κάπως σχηματικά να περιγραφεί ως κυβέρνηση “εθνική-μεταεθνική κρατικού φιλελευθερισμού”. Ηγεμονία στο εθνικό λόγω αποδοχής αιτήματος εθνικής ενότητας, αλλά και Συμφωνίας των Πρεσπών.

Πέραν του εγχώριου κοινωνικού συσχετισμού

Στα ζητήματα της παραχώρησης της ηγεμονίας του εθνικού στη Δεξιά, έχει γίνει σημαντική προεργασία από την επίσημη Αριστερά με την ευρεία έννοια από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 τουλάχιστον. Μεταεθνική λειτουργία σε συνθήκες έντονης υπεριμπεριαλιστικής ενοποίησης, κρατικός συγκεντρωτισμός με αυταρχικές τάσεις θεματολογίας “νόμου και τάξης” και επενδυτικός φιλελευθερισμός. Οι κατευθύνσεις αυτές προκύπτουν και από τα πρώτα νομοθετήματα που έχουν ήδη κατατεθεί προς ψήφιση. Θα μείνουμε λίγο στο νομοσχέδιο που τιτλοφορείται: Επιτελικό Κράτος.

Δεν υπάρχει αμφιβολία για τον κομβικό χαρακτήρα του κράτους ως στοιχείου οικονομικής βάσης της παραγωγικής διαδικασίας –όχι μόνον του εποικοδομήματος– αλλά και υλικής-θεσμικής συμπύκνωσης, πέραν του εγχώριου κοινωνικού συσχετισμού, των σχέσεων εθνικού-υπερεθνικού, για κοινωνικούς σχηματισμούς όπως ο ελληνικός. Συσχετισμούς που είναι κυρίαρχοι-κυριαρχούμενοι γεωπολιτικά, με διάσπαρτη κοινωνική δομή και αργόσυρτες τάσεις συσσώρευσης κεφαλαίου με διευρυμένη αναπαραγωγή μη μονοπωλιακών μορφών παραγωγής ή και ευθέως μικροϊδιοκτητικών μορφών απλής εμπορευματικής παραγωγής. Ως αποτέλεσμα διαμορφώνεται ιστορικά ένα ασθενές αστικό στοιχείο στον βιομηχανικό-δευτερογενή τομέα σε σύγκριση με τους δυτικοευρωπαϊκούς κοινωνικούς σχηματισμούς.

Τα ανωτέρω αποτελούν βασικές επισημάνσεις Ελλήνων κοινωνιολόγων όπως ο Βασίλης Φίλιας στο βιβλίο του Όψεις της διατήρησης και της μεταβολής του κοινωνικού συστήματος (τ. Β΄, εκδ. Λιβάνης, 1980) και ο Μελέτης Μελετόπουλος στο άρθρο του ο Ελληνικός Υποαστισμός στο περιοδικό Νέα Κοινωνιολογία  τχ 1/1988 ή του φιλοσόφου Παναγιώτη Κονδύλη στην περίφημη εισάγωγή του στην ελληνική έκδοση του βιβλίου του Η παρακμή του αστικού πολιτισμού (εκδ.  Θεμέλιο, 2007) για την καχεξία του αστικού στοιχείου στη νεοελληνική κοινωνία και ιδεολογία.

Τεχνοκράτες εκτός κοινωνικού γίγνεσθαι

Απεναντίας ο κύκλος γύρω από το θεωρητικό περιοδικό Θέσεις κινείται στην αντίθετη κατεύθυνση, έχοντας ασκήσει σημαντική επιρροή στη διαμόρφωση των βασικών κατευθύνσεων της ριζοσπαστικής αριστεράς  ιδίως στο φοιτητικό χώρο. Το τελευταίο βιβλίο του Γιάννη Βούλγαρη, Ελλάδα : Μια χώρα παραδόξως νεωτερική (Πόλις, 2019),  προσεγγίζει μια μάλλον ενδιάμεση θέση σε σχέση με το κράτος, την κοινωνία πολιτών και τον «μικροκαπιταλισμό».

Το νομοσχέδιο για το Επιτελικό Κράτος της νέας κυβέρνησης, όπως προκύπτει τόσο από τις διατάξεις, όσο κυρίως από την Αιτιολογική Έκθεση, κινείται στην κατεύθυνση αναπαραγωγής ενός εσωτερικού οργανογράμματος κρατικού ή εταιρικού -δεν έχει και τόσο σημασία- καθώς το κρίσιμο στοιχείο είναι η γραφειοκρατική του θεώρηση βεμπεριανής προέλευσης. Τυποκρατία, αυστηρή ιεραρχική δόμηση, γραφειοκρατικό μυστικό, «ορθολογισμός», «τεχνοκρατία». Όλα αυτά σε συνδυασμό με μια έντονα συγκεντρωτική τάση γραφειοκρατικού ελέγχου και μάλιστα με σαφή τα στοιχεία προσωπογαγούς πρωθυπουργικής εξουσίας.

Ουσιαστικά πρόκειται για εγχειρίδιο Σχολής Δημόσιας Διοίκησης, που αφορά διαφορετικές εμπειρίες και εθνικές πραγματικότητες, αγνοώντας τα συγκεκριμένα ζητήματα του τόπου μας. Τεχνοκράτες, πολιτική τάξη και σύμβουλοι που κινούνται εκτός εθνικού και κοινωνικού γίγνεσθαι. Κι αυτό στο συμβολικό επίπεδο γίνεται ακόμα εντονότερο καθώς το νομοσχέδιο ολοκληρώνεται με τη σύσταση επιτροπής “Ελλάδα 2021” για την προετοιμασία της χώρας εν όψει της επετείου συμπλήρωσης 200 χρόνων από την έναρξη του αγώνα για την Εθνική Παλιγγενεσία, με την επίσης προβληματική διατύπωση του αρ. 113 παρ. 1 εδαφ. (γ) του νομοσχεδίου.

Το γεωπολιτικό ζήτημα της χώρας όχι μόνον δεν θίγεται –κάποτε ο Ανδρέας Παπανδρέου στη ριζοσπαστική του περίοδο έκανε λόγο για ελληνοποίηση του κράτους- αλλά η εσωτερίκευση της υπεριμπεριαλιστικής εξάρτησης θεωρείται κανονικότητα. Το ιστορικό ζήτημα του αθηνοκεντρισμού, της πρωτοφανούς για ευρωπαϊκή χώρα, χωροταξικής ανισορροπίας, με δομικές διαστάσεις στα θέματα ανάπτυξης-υπανάπτυξης, ούτε καν αναφέρεται στις 100 και πλέον σελίδες της αιτιολογικής έκθεσης και τις ακόμα περισσότερες του σχεδίου νόμου. Ακόμα και το κεντρικό σύνθημα-τίτλος του προεκλογικού προγράμματος της Ν.Δ. «Ισχυρή Ανάπτυξη-Αυτοδύναμη Ελλάδα» σαν λέξεις-ορολογία- έννοιες δεν παρατηρείται στο σ/ν για το Επιτελικό Κράτος.

Διαχωρισμός πολιτικής-διοίκησης

Ένα επίσης ενδιαφέρον στοιχείο είναι η επικαλούμενη ανάγκη διαχωρισμού της πολιτικής εξουσίας από τη διοίκηση, η λεγόμενη αποκομματικοποίηση της δημόσιας διοίκησης, σύμφωνα και με την μνημονιακή ορολογία-μεταρρυθμιστική κατεύθυνση μνημονιακής έμπνευσης. Και ενώ στο σημείο αυτό θα μπορούσε κανείς να δει ενδεχομένως θετικά επιμέρους σημεία υπό προϋποθέσεις, εντούτοις είναι δηλωτική η αναφορά στην αιτιολογική έκθεση της ιστορικότητας της κομματικοποίησης του κράτους, όπου κατά τους εισηγητές-συντάκτες τοποθετείται στην Αλλαγή του 1981 και συγκεκριμένα στο ν. 1232/82 (Αιτιολογική Έκθεση, σελ. 32).

Δηλαδή κατά την Αιτιολογική Έκθεση το μονοκομματικό κράτος της Δεξιάς που επιβάλλεται σταδιακά από το 1932-35 και μετά, αποτελούσε πρότυπο ανεξάρτητης από την πολιτική εξουσία Δημόσιας Διοίκησης, η κομματικοποίηση της οποίας αρχίζει μόλις το 1981. Η ερμηνεία της ιστορίας, φωτίζει  το παρόν και δείχνει τις κατευθύνσεις του μέλλοντος.

Συνοψίζοντας, το νομοσχέδιο για το Επιτελικό Κράτος αποτελεί επανάληψη ενός εκσυγχρονιστικού κύκλου, που δεν οδηγεί στην προσδοκώμενη ευρωπαϊκή σύγκλιση σε συνθήκες μιας στοιχειώδους ισοτιμίας, αλλά αναπαράγει την υπότροφη-υφιστάμενη εξαρτημένη σχέση με τη συλλογική ευρωατλαντική μητρόπολη. Όπως και τα πρότζεκτ τύπου Ελληνικού ή η απόπειρα στον Ελαιώνα λίγα χρόνια πριν ή οι αλήστου μνήμης Ολυμπιακοί Αγώνες 2004. Άλλωστε και ο προηγούμενος εκσυγχρονιστικός κύκλος, της “Ισχυρής Ελλάδας”, βοηθούντων και των κυβερνήσεων που ακολούθησαν και σε συνδυασμό με την διεθνή οικονομική κρίση οδήγησε τη χώρα στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

Οι σαφείς προειδοποιήσεις-προβλέψεις και εναλλακτικές προτάσεις αριστερών διανοουμένων εκτός κρατικο-κομματικών γραφειοκρατικών τειχών και τηλεοπτικών αντεννών, ήδη διατυπωμένων από τη δεκαετία του ’90, όπως του Παναγιώτη Κονδύλη, του Μιχάλη Χαραλαμπίδη, του Τάκη Φωτόπουλου στα πεδία της πολιτικής φιλοσοφίας, της πολιτικής επιστήμης, της πολιτικής οικονομίας αντίστοιχα, καθένας με τα δικά του αναλυτικά εργαλεία, δεν εισακούστηκαν.

Αυτή είναι μια ενδιαφέρουσα συζήτηση για το ρόλο του ελληνικού πανεπιστημίου, τον απολογισμό του φοιτητικού και πανεπιστημιακού κινήματος, την έρευνα, για να φύγουμε από τα κλισέ και τις στερεοτυπικές αναφορές περί βίας, ασύλου και τις φονταμενταλιστικές εμμονές υπέρ της αναθεώρησης του άρθρου 16. Το ζητούμενο είναι η αυτονομία, η ελεύθερη και ρηξικέλευθη σκέψη σε σχέση με το γίγνεσθαι της χώρας, απέναντι στους παντός είδους γραφειοκρατικούς-εξουσιαστικούς μηχανισμούς.

Τα δικαιούται

Εν ολίγοις το νομοσχέδιο για το Επιτελικό Κράτος είναι μακριά από την ανάγκη για ένα εθνικό, δημοκρατικό, παραγωγικό, κοινωνικό κράτος. Πολύ περισσότερο από την αυτοδιαχειριστική προοπτική των ελεύθερα συνεταιριζόμενων αυτόνομων παραγωγών, ως μια αριστερή ηγεμονική θεώρηση του κοινού καλού. Η υπαρκτή όμως Αριστερά, ο ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία, δείχνει πολύ μακριά απ’ αυτή την προοπτική. Θεωρεί την εθνική ενότητα μια επινόηση-κατασκευή της αστικής τάξης ή του κράτους, μια απάτη κατά το γνωστό σύνθημα, χαρίζοντας την πολιτική ηγεμονία στη Δεξιά.

Η διατυμπανιζόμενη ταξική του μεροληψία –παρά τις επιμέρους θετικές όψεις της πολιτικής του στον κοινωνικό τομέα– ο στενός οικονομισμός του οδήγησε ως έμπρακτη εφαρμογή στην ενίσχυση του ανταποδοτικού έναντι του αναδιανεμητικού-αλληλέγγυου χαρακτήρα στο νέο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης (ν. 4387/2016) διαμορφώνοντας προσφάτως δικαιούχους υπέρογκων ποσών συντάξεων.

Είναι χαρακτηριστικό ότι η αρχή της ανταποδοτικότητας προτείνεται ως ίσου βάρους θεμέλιο με την αρχή της αλληλεγγύης στην πρόταση συνταγματικής αναθεώρησης του ΣΥΡΙΖΑ για το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης (αρ. 22 παρ. 5),  από την Κ.Ο. δε του οποίου υπήρξε μόνο μια βουλευτής, τιμητική εξαίρεση, που καταψήφισε τη συγκεκριμένη διάταξη. Και εκείνη από το ΠΑΣΟΚ προερχόμενη. Διόλου τυχαία δε ο νυν Υπουργός Εργασίας κατά τη δημοσιοποίηση της συγκεκριμένης καταγγελίας της διαμόρφωσης υπέρογκων συντάξεων εξέφρασε την ίδια στιγμή την προτίμησή του στο ανταποδοτικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης.

Τέλος για την υπαρκτή αριστερά, μετά την πρόσφατη κυβερνητική της εμπειρία, φαίνεται ότι έχει εγκατασταθεί στο κρατικό υλικό φαντασιακό της ο κυβερνητισμός. Όπως άλλωστε είχε συμβεί και μετά την κυβερνητική εμπειρία της δεκαετίας του ’80 με την πρώτη φορά Αριστερά. Συγκροτείται ως σχηματισμός των δικαιούχων. “Τα δικαιούται” για να θυμηθούμε και τον σκηνοθέτη Σταύρο Τσιώλη που έφυγε πρόσφατα. Αυτά φαίνεται να είναι ορισμένα από τα πρώτα στοιχεία της “επιστροφής στην κανονικότητα”.