Εξωκοινοβουλευτικοί τεχνοκράτες υφυπουργοί – Το στοίχημα του Μητσοτάκη

Ο κύκλος της κυβέρνησης Τσίπρα έκλεισε και μόλις έχει ανοίξει ο κύκλος της κυβέρνησης Μητσοτάκη. Εάν δεν προκύψει κάτι που αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει στον ορίζοντα, ο κύκλος αυτός θα είναι τετραετής και η επιμήκυνση ή το κλείσιμό του θα κριθεί στις επόμενες εθνικές εκλογές. Προς το παρόν, είναι πολύ νωρίς για κρίσεις. Οι πρώτες κινήσεις του νέου πρωθυπουργού δείχνουν πως ξεκίνησε τη θητεία του, έχοντας ξεκάθαρα κάποια πράγματα στο μυαλό του και ταυτοχρόνως έχοντας κάνει μία σχετική προετοιμασία.

Όποια γνώμη κι αν έχει κανείς για τις πρώτες κινήσεις, οφείλει να συμφωνήσει πως το σωστό είναι ένας νέος πρωθυπουργός να αφεθεί να κυβερνήσει, με τον τρόπο που αυτός θεωρεί αποτελεσματικότερο. Γι’ αυτό και θεωρώ αδόκιμη τη σπουδή του ΣΥΡΙΖΑ να κάνει κριτική επί διαδικαστικών και οργανωτικών θεμάτων. Όπως συμβαίνει με όλες τις κυβερνήσεις, αυτό που έχει σημασία είναι η πολιτικές που ασκούν, το έργο που παράγουν. Δεν είναι εάν η ΕΥΠ ή η ΕΡΤ θα υπάγονται απ’ ευθείας στον πρωθυπουργό ή σε υπουργούς.

Αναφορικά με τη δομή και τον χαρακτήρα του κυβερνητικού σχήματος αυτό που αξίζει να σχολιασθεί ως καινοτομία είναι το πάντρεμα υπουργών που κατά κανόνα είναι παραδοσιακοί πολιτικοί της ΝΔ με έναν σχετικά μεγάλο αριθμό υφυπουργών, οι οποίοι κατά κανόνα είναι τεχνοκράτες που προέρχονται από τον ιδιωτικό τομέα, συχνά από πολυεθνικές. Σε όλες τις προηγούμενες κυβερνήσεις υπήρχαν κάποια τέτοια πρόσωπα, αλλά εδώ δεν πρόκειται για “κερασάκια στην τούρτα”, αλλά σχεδόν για τη δομή της ίδια της “τούρτας”.

Ο Μητσοτάκης, μάλιστα, φρόντισε οι υφυπουργοί να έχουν εκ των προτέρων καθορισμένες αρμοδιότητες, δοσμένες από τον ίδιον. Με τον τρόπο αυτό απέφυγε τις γνωστές τριβές μεταξύ υπουργού και υφυπουργών στο ίδιο υπουργείο για το ποιες αρμοδιότητες θα δώσει ο πρώτος στους δεύτερους. Τριβές, οι οποίες προκαλούσαν αναπόφευκτα όχι μόνο αρνητικό κλίμα, αλλά και δυσλειτουργίες.

Πολλούς ξένισε το γεγονός ότι ο νέος πρωθυπουργός υφυπουργοποίησε τόσους πολλούς εξωκοινοβουλευτικούς. Προσωπικά, θα προτιμούσα να υπήρχε ασυμβίβαστο μεταξύ υπουργού και βουλευτή, επειδή μόνο έτσι η νομοθετική εξουσία θα πάψει να είναι θεραπαινίδα της εκτελεστικής. Σήμερα ο κάθε βουλευτής είναι περισσότερο υποψήφιος προς υπουργοποίηση παρά βουλευτής. Το γεγονός αυτό τον ακυρώνει σε σημαντικό βαθμό και σε ό,τι αφορά το νομοθετικό έργο και σε ό,τι αφορά τον κοινοβουλευτικό έλεγχο. Όταν είσαι υποψήφιος προς υπουργοποίηση ψηφίζεις με κλειστά μάτια όποια νομοσχέδια σου φέρνει η κυβέρνηση και βεβαίως δεν της ασκείς κοινοβουλευτικό έλεγχο.

Τεχνοκράτες υφυπουργοί και μεγάλες προσδοκίες

Είναι ξεκάθαρο ότι ο Μητσοτάκης έχει επενδύσει μεγάλες προσδοκίες στους τεχνοκράτες που υφυπουργοποίησε. Προφανώς, πιστεύει ότι λόγω της διευθυντικής θητείας τους σε μεγάλες εταιρείες θα μπολιάσουν τα υφυπουργεία που καλούνται να διευθύνουν πολιτικά με το managerial πνεύμα που κυριαρχεί σ’ αυτές. Στο σημείο αυτό είναι εμφανής μία πολιτική αφέλεια.

Ο τρόπος που δουλεύει ένας κρατικός μηχανισμός δεν είναι ίδιος με τον τρόπο που δουλεύει μία μεγάλη εταιρεία. Και δεν θα μπορούσε να είναι ίδιος. Αυτό ισχύει όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά για όλες τις χώρες. Οι εταιρείες απευθύνονται με τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους σε πελάτες, οι οποίοι τις επιλέγουν. Ο κρατικός μηχανισμός υπάρχει για να υπηρετεί μία κοινωνία, η οποία τον χρηματοδοτεί και τον νομιμοποιεί μέσω των δημοκρατικών θεσμών.

Εάν οι μάνατζερ από τον ιδιωτικό τομέα επιχειρήσουν να εφαρμόσουν τις συνταγές που έχουν μάθε εκεί στις δημόσιες υπηρεσίες μπορούμε με μαθηματική ακρίβεια να προβλέψουμε πως θα αποτύχουν. Θα τους ακούμε σε λίγο να διεκτραγωδούν σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις τους τη γραφειοκρατία, η οποία τους εμποδίζει να υλοποιήσουν τα φιλόδοξα σχέδιά τους. Δεν θα έχουν πολύ άδικο, αλλά το λάθος θα είναι δικό τους, επειδή ακριβώς αυτόν τον προβληματικό κρατικό μηχανισμό εκλήθησαν να αλλάξουν προς το καλύτερο.

Υπάρχει μία δεύτερη κατηγορία τεχνοκρατών από τον ιδιωτικό τομέα, οι οποίοι θα αντιληφθούν την υφυπουργοποίησή τους σαν μετάλλαξή τους από μάνατζερ σε πολιτικό. Η παγίδα που κρύβεται στην περίπτωσή τους είναι να αλλάξουν τα κριτήριά τους, να αρχίσουν να σκέπτονται ως πολιτικοί που θα χρειασθεί να επανεκλεγούν και ως εκ τούτου να αρχίσουν να διολισθαίνουν στον πολιτικαντισμό των επαγγελματιών πολιτικών. Το έργο το έχουμε δει επανειλημμένως στο παρελθόν και σίγουρα θα το δούμε σε κάποιους τουλάχιστον από τους τεχνοκράτες που υφυπουργοποίησε ο Μητσοτάκης.

Η σύνθεση που κάνει τη διαφορά

Υπάρχει και μία τρίτη κατηγορία των μάνατζερ που θα προσπαθήσουν να κατανοήσουν την κρατική δομή που καλούνται να διευθύνουν πολιτικά, που θα αξιοποιήσουν τη διεθνή πείρα, αλλά που θα προσπαθήσουν να την προσαρμόσουν, όπως και τις πρακτικές που εφάρμοζαν στον ιδιωτικό τομέα, ώστε να είναι αποτελεσματικές και στο νέο ιδιότυπο περιβάλλον της δημόσιας διοίκησης.

Είναι οι τεχνοκράτες που έχουν τη σοφία να αντισταθούν στον πειρασμό άκριτης εφαρμογής συνταγών, οι οποίες είναι φτιαγμένες για άλλα περιβάλλοντα. Είναι οι τεχνοκράτες που έχουν τη σοφία να κατανοήσουν ότι τα προβλήματα στην ελληνική δημόσια διοίκηση έχουν τις ιδιαιτερότητές τους και ως εκ τούτου θα πρέπει να επεξεργασθούν λύσεις “κομμένες και ραμμένες” για τη συγκεκριμένη περίπτωση. Είναι, τέλος, οι τεχνοκράτες, οι οποίοι διαθέτουν ή είναι έτοιμοι να αποκτήσουν την αναγκαία “πολιτικότητα”, αφενός για να κινητοποιήσουν το ανθρώπινο δυναμικό που διευθύνουν, αφετέρου για να πείσουν την κοινή γνώμη για την αναγκαιότητα των όποιων τομών θα επιχειρήσουν.

Μόνο ο χρόνος και τα γεγονότα θα δείξουν εάν κάποιοι από τους νέους υφυπουργούς και σε ποιο βαθμό θα επιδείξουν την προαναφερθείσα σοφία και πόσοι θα είναι αυτοί. Ακόμα και εάν είναι λίγοι θα αφήσουν πολύ θετική παρακαταθήκη. Όταν ένα πρόσωπο συνδυάζει τον πολιτικό με Π κεφαλαίο με τον εμπειρογνώμονα –πράγμα συνήθως σπάνιο– προκύπτουν εντυπωσιακά αποτελέσματα. Τουλάχιστον αυτό μας διδάσκει η σύγχρονη πολιτική ιστορία μας.