Gerrymandering: Πως οι πολιτικοί επιλέγουν ψηφοφόρους!

Το μεγάλο αγκάθι του πολιτικού-εκλογικού συστήματος στις ΗΠΑ ακούει στο όνομα Gerrymandering! Ουσιαστικά πρόκειται για εργαλείο, το οποίο δημιουργεί αδικαιολόγητα πλεονεκτήματα σε κόμματα, με αποτέλεσμα να χειραγωγείται η ψήφος και τελικά να παραχαράσσεται η λαϊκή βούληση. Επιτρέπει στους πολιτικούς να διαλέγουν ψηφοφόρους, αντί να επιλέγουν οι ψηφοφόροι τους πολιτικούς!

Tο Gerrymandering μετρά σχεδόν δύο αιώνες ζωής, αλλά η χρήση υπολογιστών και λογισμικών γεωγραφίας το έχει αναβαθμίσει ως εργαλείο. Ο όρος εμφανίζεται πρώτη φορά στην Boston Gazette στις 26 Μαρτίου 1812 ως Gerry-Mander. Ο όρος δημιουργήθηκε ως αντίδραση σε μια επανασχεδίαση των εκλογικών περιοχών της Γερουσίας της Μασαχουσέτης υπό τον κυβερνήτη Elbridge Gerry, αργότερα αντιπρόεδρο των ΗΠΑ.

Όταν χαρτογραφήθηκε, μια από τις εκλογικές συνοικίες στην περιοχή της Βοστώνης έμοιαζε με την μυθολογική σαλαμάνδρα. Ο ζωγράφος-χαράκτης Elkanah Tisdale έκοψε τα εκλογικά μπλοκ (σύνορα) της Βοστόνης σε ξύλο, πρόσθεσε και τα φτερά του δράκου και συνθέτοντας το επίθετο του γερουσιαστή (Gerry) με την Σαλαμάνδρα (Mander) δημιούργησε το Gerry-Mander. Την ίδια χρονιά κι άλλες εφημερίδες χρησιμοποίησαν τον όρο με σκοπό να απαξιώσουν τον κυβερνήτη Gerry.

Το Gerrymandering άρχισε να χρησιμοποιείται ως πολιτικός όρος, προκειμένου να περιγράψει κι άλλες περιπτώσεις χειραγώγησης ψηφοφόρων, όπου δημιουργήθηκαν εκλογικές περιοχές-εκτρώματα! Η ορθή προφορά του, σύμφωνα με το Oxford English Dictionary, είναι Γκέρι Μάντερινγκ. Ωστόσο, η προφορά του μετεξελίχθη σε “τζ”.

Πώς ακριβώς λειτουργεί το Gerrymandering και τι επιτυγχάνουν τα κόμματα με αυτό; Κάθε 10 χρόνια στις ΗΠΑ, γίνεται η ανακατανομή του αριθμού των εκλεκτόρων αμέσως μετά την απογραφή. Όποιο από τα δύο κόμματα έχει καλύτερη ομάδα εργασίας και ελέγχει τα όργανα σε κάθε Πολιτεία, μπορεί να επαναχαράξει τους εκλογικούς χάρτες ανάλογα με τα συμφέροντά του. Φέτος, οι ενδιάμεσες εκλογές, θα γίνουν με την χρήση των νέων εκλογικών χαρτών που προέκυψαν από την πρόσφατη απογραφή. Αξίζει πριν προχωρήσουμε την ανάλυση να ρίξουμε μια ματιά σε κάποιους χαρακτηριστικούς εκλογικούς χάρτες. Πρόκειται για την 12η Περιφέρεια της Βόρειας Καρολίνα, την 5η Περιφέρεια της Φλόριντα και την 3η Περιφέρεια του Μέριλαντ:

Οι στόχοι του Gerrymandering 

Τί κοινό μπορεί να έχουν οι άνθρωποι που κατοικούν σε αυτούς τους παράδοξους χάρτες; Υπάρχουν βέβαια και χειρότερα, όπως η 4η Περιφέρεια του Σικάγο όπου με πράσινο χρώμα βλέπετε ότι η περιφέρεια αυτή διασπάται από την 7η Περιφέρεια σε δυο κομμάτια, τα οποία δεν τέμνονται πουθενά μεταξύ τους! Οι πρωταρχικοί στόχοι του Gerrymandering είναι να μεγιστοποιήσει το αποτέλεσμα των ψήφων των υποστηρικτών και να ελαχιστοποιήσει το αποτέλεσμα των ψήφων των αντιπάλων. Ο κύριος σκοπός ενός κομματικού χειριστή είναι να επηρεάσει όχι μόνο το νομοθετικό καθεστώς της περιφέρειας, αλλά και ολόκληρο το σώμα των νομοθετικών αποφάσεων που θεσπίζονται στην πορεία του.

Αυτά μπορούν να επιτευχθούν με διάφορους τρόπους:

• Το “σπάσιμο” (cracking) περιλαμβάνει τη διάδοση και τον διαμοιρασμό των ψηφοφόρων ενός συγκεκριμένου «προφίλ» σε πολλές περιφέρειες, προκειμένου να τους στερηθεί ένα αρκετά μεγάλο εκλογικό μπλοκ σε οποιαδήποτε συγκεκριμένη περιφέρεια. Διότι ο τελικός νικητής, εκτός του ότι κερδίζει το στέμμα, ουσιαστικά θεμελιώνει την νομοθετική του εξουσία για τα επόμενα δύο χρόνια ενώ το ηττημένο κόμμα, χάνει την δυνατότητα προώθησης νόμων και αποφάσεων.
• H “συσκευασία” (packing) είναι η συγκέντρωση πολλών ψηφοφόρων ενός τύπου, σε μια ενιαία εκλογική περιφέρεια για να μειωθεί η επιρροή τους, σε άλλες περιφέρειες όπου επικρατεί το αντίπαλο κόμμα.
• H “αεροπειρατεία” (hijacking) επανασχεδιάζει δύο περιφέρειες με τέτοιο τρόπο, ώστε να αναγκάζει δύο ήδη εκλεγμένους, να κοντράρουν ο ένας τον άλλο σε μια περιφέρεια, διασφαλίζοντας ότι η μία από αυτές θα χαθεί ούτως ή άλλως.
• Η “απαγωγή” (Kidnapping) χρησιμοποιείται όταν υπάρχουν μαζικές μεταβολές στις διευθύνσεις διαμονής των ψηφοφόρων (στην Ελλάδα το αποκαλούμε συνήθως ως στοχευμένες μεταδημοτεύσεις). Η επανεκλογή ενός ήδη εκλεγμένου μπορεί να γίνει πιο δύσκολη, όταν στις επόμενες εκλογές στην περιφέρειά του, η βάση των ψηφοφόρων που τον στηρίζει, έχει μεταβληθεί. Είτε λόγω μετανάστευσης είτε γιατί η περιοχή αλλάζει χαρακτήρα με την προσάρτηση νέων περιοχών, ή με την αφαίρεση παλιών περιοχών που ίσχυαν στους προηγούμενους χάρτες. Με αποτέλεσμα μια περιοχή π.χ. να μεταβάλλεται από αστική σε αγροτική ή το ανάποδο, οπότε αλλάζουν άρδην τα αιτήματα των ψηφοφόρων και οι εκλογικές προτιμήσεις τους.

Ένα απλοϊκό παράδειγμα

Ας υποθέσουμε ότι εξετάζουμε μια Πολιτεία με 50 κατοίκους, η οποία χωρίζεται σε πέντε εκλογικές περιφέρειες και στις εκλογές κατεβαίνουν δυο κόμματα, οι κόκκινοι και οι μπλε. Αν στην πολιτική επικρατούσαν οι αρετές της ηθικής, τότε λογικά η κατανομή των περιφερειών θα γινόταν ανά γειτονιά και θα είχαμε γεωγραφικά, τον επόμενο εκλογικό χάρτη, όπου η 1η και 2η περιφέρεια κερδίζουν οι κόκκινοι και την 3η, 4η και 5η εκλογική περιφέρεια κερδίζουν οι μπλε.

Αυτό αποτελεί φυσικά την ορθή αποτύπωση της βούλησης του εκλογικού σώματος και τα δύο κόμματα κερδίζουν τις έδρες (εκλέκτορες στις ΗΠΑ) που πρέπει! Δύο οι κόκκινοι και τρεις οι μπλε όπως θα δείτε στον παρακάτω πίνακα κατανομής εδρών: Με το Gerrymandering όλα τα παραπάνω τα ξεχνάμε. Η ηθική γίνεται πλαστελίνη στα χέρια των σχεδιαστών, οι οποίοι με μοναδικό εργαλείο την επαναχάραξη των εκλογικών χαρτών και την δημιουργία νέων συνόρων, ουσιαστικά χειραγωγούν το τελικό αποτέλεσμα. Πρόκειται για μια εντελώς άδικη πράξη, της οποίας το αποτέλεσμα μπορείτε να δείτε στον δεύτερο κατά σειρά πίνακα:

Στην περίπτωση αυτή, το κόκκινο κόμμα αδικείται εντελώς από τους νέους χάρτες. Κι ενώ θα έπρεπε να κερδίζει δύο από τις πέντε περιφέρειες, με την τεχνική που ονομάζεται “αραίωση”, αλλάζουν τα όρια των περιφερειών με τέτοιο τρόπο, που το κόκκινο κόμμα δεν κερδίζει καμία περιφέρεια και τελικά δεν εκλέγει ούτε έναν αντιπρόσωπο! Όλες τις έδρες λοιπόν τις κερδίζει το μπλε κόμμα. Υπάρχουν όμως και πιο πολύπλοκες πρακτικές στο Gerrymandering οι οποίες είναι εξίσου άδικες και παραποιούν την βούληση του σώματος των εκλογέων.

Η περίφημη τεχνική της “συσκευασίας” σίγουρα είναι σαφώς πιο περίπλοκη, μιας και η δύναμη της ψήφου του αντιπάλου συγκεντρώνεται σε μια περιοχή, με σαφή σκοπό την μείωση της δύναμης της ψήφου στις υπόλοιπες. Στο παράδειγμά μας, παρά το γεγονός ότι το μπλε κόμμα έχει περισσότερους ψηφοφόρους, τελικά κερδίζει μόνο δυο περιφέρειες και τις υπόλοιπες τρεις τις κερδίζει το κόκκινο κόμμα το οποίο έχει συγκεντρώσει λιγότερες ψήφους.

Εκλογικές περιφέρεις “σαλαμάνδρες”

Τα όρια των περιφερειών σχεδιάζονται εντελώς αυθαίρετα και δημιουργείται ένας χάρτης στα όρια του αλαλούμ που δικαιολογεί τον όρο “σαλαμάνδρα”. Αυτό άλλωστε, φαίνεται και από τα αλλόκοτα σχήματα που έχουν οι εκλογικές περιφέρειες των ΗΠΑ. Την τακτική αυτή την χρησιμοποιούν στις ΗΠΑ τόσο οι Δημοκρατικοί όσο και οι Ρεπουμπλικάνοι. Ειδικά τα τελευταία χρόνια, με χρήση υπερυπολογιστών και γεωγραφικών χαρτών, το Gerrymandering τείνει να μετατραπεί σε μάστιγα, η οποία δέχεται δριμεία κριτική, ακόμα και πρώην προέδρους των ΗΠΑ όπως ο Ομπάμα.

Φυσικά, το Gerrymandering δεν το συναντάμε μόνο στις ΗΠΑ. Ιστορικά το συναντάμε στην Αυστραλία, στην Γαλλία, στην Γερμανία, στον Καναδά και αλλού. Και στην Ελλάδα υπήρξαν περίοδοι που εμφανίστηκε τέτοιο φαινόμενο. Στις εκλογές του 1956, όταν το δεύτερο κόμμα (ΕΡΕ) με 47,38% πήρε 165 έδρες και το πρώτο κόμμα (Δημοκρατική Ένωση) με 48,15% πήρε 132 έδρες!

Σήμερα, η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει να αντιμετωπίσει, εκτός των γνωστών δυσκολιών (ενεργειακή κρίση, πληθωρισμός κτλ), και το Gerrymandering, το οποίο έχουν χειριστεί καλύτερα οι Ρεπουμπλικάνοι, οι οποίοι συγκροτήσει ομάδες εργασίας σχεδόν σε διπλάσιες περιοχές από ότι οι Δημοκρατικοί. Το Gerrymandering σε συνδυασμό με την απώλεια του Twitter μπορεί να αποτελέσει κόλαφο για τον νυν Πρόεδρο, επειδή τα λεγόμενα flip των ενδιάμεσων εκλογών αναμένεται να κριθούν στις κρίσιμες Πολιτείες.

Παιχνίδι και με τα social media

Ακόμη κι αν το Twitter μείνει ουδέτερο, οι Δημοκρατικοί έχασαν ένα πανίσχυρο εργαλείο άσκησης πολιτικής, το οποίο πέρασε στα χέρια του Έλον Μασκ. Έτσι το Gerrymandering μπορεί να επιδρά καταλυτικά στους νέους χάρτες (μετά την απογραφή του 2021), αλλά οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, δεν μπορούν να “πουλήσουν” με την ίδια ευκολία το πολιτικό τους εμπόρευμα μετά την απώλεια του Twitter.

Εν κατακλείδι, στις 8 Νοεμβρίου 2022, θα διεξαχθούν οι πιο κρίσιμες ενδιάμεσες εκλογές στην σύγχρονη ιστορία των ΗΠΑ. Το αποτέλεσμά τους θα κριθεί κι από το ποιο από τα δύο κόμματα δούλεψε καλύτερα για την επανασχεδίαση των εκλογικών χαρτών. Εξαιρώντας τις περιοχές που αποτελούν παραδοσιακά “κάστρα” των δύο κομμάτων υπάρχει μια σειρά από περιοχές έτοιμες να κάνουν “flip”.

Το ζητούμενο είναι αν θα περάσει στη συνείδηση των ψηφοφόρων ότι οι εκλογές είναι δημοψήφισμα για το αν οι Δημοκρατικοί του Μπάιντεν οδηγούν τη χώρα σε σωστό δρόμο ή όχι! Φυσικά, το Gerrymandering συνδέεται με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης! Μήπως η σημασία του ήταν ο πραγματικός λόγος της εξαγοράς του Twitter από τον Elon Mask έναντι 44 δισ. $;