–Γιάννης Ρουμπάτης: Από τη δημοσιογραφία στα άδυτα της ΕΥΠ

Παλαιότερα διοικητές της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών διορίζονταν ανώτατοι αξιωματικοί. Τα τελευταία χρόνια πρέσβεις. Ο Αλέξης Τσίπρας πρωτοτύπησε και σ’ αυτό το ζήτημα. Διόρισε ένα δημοσιογράφο. Η αλήθεια είναι πως δεν πρόκειται για ένα τυπικό δημοσιογράφο. Ο Γιάννης Ρουμπάτης δεν έχει στο ενεργητικό του μόνο εξαιρετικές σπουδές και μία ειδίκευση στην εξωτερική πολιτική. Έχει θητεύσει και σε σημαντικές κυβερνητικές θέσεις.

Αν για τις προηγούμενες κυβερνήσεις ο διοικητής της ΕΥΠ ήταν μία κρίσιμη θέση, για την κυβέρνηση Τσίπρα είναι για προφανείς λόγους κρίσιμη στον κύβο. Σε αντίθεση με τη ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν διέθετε ερείσματα στις μυστικές υπηρεσίες. Κατά συνέπεια, ο νέος διοικητής επωμίζεται μία μάλλον δύσκολη αποστολή, αφού κατά γενική ομολογία η ΕΥΠ δεν είναι και η πιο διαφανής και εύκολη υπηρεσία!

Η επιλογή του πρωθυπουργού ξάφνιασε πολλούς. Εκείνοι που γνωρίζουν, όμως, την πορεία του Ρουμπάτη και βεβαίως τη δημόσια διαφωνία του με το μνημόνιο, υποστηρίζουν ότι πρόκειται για μία «αντισυμβατική αλλά έξυπνη επιλογή». Ο νέος διοικητής της ΕΥΠ, άλλωστε, άρχισε να συνεργάζεται με τον Τσίπρα από το 2008. Οι δύο άνδρες συναντήθηκαν μέσω ενός κοινού φίλου και σύντομα αναπτύχθηκε μεταξύ τους μία στενή σχέση με βασικό άξονα τις συζητήσεις τους για θέματα εξωτερικής πολιτικής. Όπως λέει φίλος του, ο Ρουμπάτης «έχει ένα μοναδικό ταλέντο να κερδίζει την εμπιστοσύνη και να γίνεται απαραίτητος».

Τα τελευταία χρόνια υπήρξε άτυπος σύμβουλος του Τσίπρα. Η εμπειρία του ήταν πολύτιμη για τον τότε νέο ηγέτη του ΣΥΡΙΖΑ και την προσπάθειά του να κατανοήσει τις διεθνείς σχέσεις, το νέο διεθνές περιβάλλον και τους συσχετισμούς δυνάμεων στην περιοχή μας. Είναι γνωστό, άλλωστε, ότι τα όρια μεταξύ εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής σχεδόν παύουν πλέον να υπάρχουν.

Όσο για το τί ήταν εκείνο που έσπρωξε τον Ρουμπάτη να δεχτεί μία τέτοια πρόκληση, την απάντηση έχει δώσει σε ανύποπτο χρόνο ο ίδιος. Όταν λίγους μήνες νωρίτερα είχε ερωτηθεί από ένα ξένο δημοσιογράφο για τη ραγδαία άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ, είχε απαντήσει ότι η ευρύτερη Αριστερά βρίσκεται αντιμέτωπη με την ιστορική πρόκληση να αλλάξει ριζικά τη χώρα και να την απελευθερώσει από τα εγχώρια και ξένα συμφέροντα που την καταδυναστεύουν και την καθηλώνουν. «Αν η Αριστερά μπορέσει να βελτιώσει έστω και κατά 30% την κατάσταση θα προκαλέσει μία δυναμική που θα αλλάξει δομικά τη χώρα προς όφελος των πολιτών της». Είχε, μάλιστα, παρομοιάσει το μνημόνιο με την καταστροφή που προκαλεί το ψάρεμα με δυναμίτη.

Πρόσωπα που γνωρίζουν καλά τον Ρουμπάτη διαβεβαιώνουν ότι θα εργαστεί για να μετατρέψει την ΕΥΠ σε μία υπηρεσία πληροφοριών που θα ασχολείται αποκλειστικά με τις εθνικές απειλές. Πιστεύουν ότι θα αναζητήσει τρόπους να καταστήσει την υπηρεσία συμβατή με την ελληνική κοινωνία, ως ένα εργαλείο εξωτερικής πολιτικής και άμυνας, μακριά από τις πρακτικές που θυμίζουν το παρακράτος, το οποίο ο ίδιος είχε βιώσει πριν ακόμα ενηλικιωθεί. Ο χρόνος θα αποδείξει εάν θα τα καταφέρει.

Ο Ρουμπάτης είναι παιδί της μετεμφυλιακής Ελλάδας. Γεννήθηκε στα Γιάννενα το 1948. Λόγω των αριστερών φρονημάτων της οικογένειάς του βίωσε από τα γεννοφάσκια του τις αστυνομικές και συχνά τρομοκρατικές πρακτικές του δεξιού μετεμφυλιακού κράτους. Η παιδική του ηλικία, άλλωστε, συμπίπτει με την περίοδο όπου κάθε τι προοδευτικό βρισκόταν υπό διωγμό, όπου οι φυλακές και οι τόποι εξορίας ήταν γεμάτοι.

Το κλίμα αυτό στιγματίζει τον μικρό Γιάννη και τον καθιστά ευαίσθητο σε κάθε μορφή αυταρχισμού. Συμμαθητές του από το Δημοτικό θυμούνται πόσο τον πλήγωνε και τον θύμωνε η ταλαιπωρία που βίωνε ο πατέρας του Πέτρος. Ήταν τσαγκάρης και περνούσε το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας επιδιορθώνοντας σόλες παπουτσιών με παλιά λάστιχα αυτοκινήτων.

«Του έβγαιναν τα μάτια. Δούλευε σκληρά όλη την ημέρα για να βγάλει το μεροκάματο. Μισή ώρα πριν κλείσει το τσαγκαράδικο ερχόταν συχνά ένας χωροφύλακας και του έβαζε πρόστιμο με την πρόφαση ότι έπρεπε να είχε κλείσει, παρότι τα γύρω μαγαζιά ήταν ακόμα ανοιχτά», διηγείται ένας γείτονας της οικογένειας. «Μία ημέρα ο κατά τα άλλα ήρεμος Πέτρος Ρουμπάτης δεν άντεξε και ξέσπασε στον χωροφύλακα: “Καλά δεν ντρέπεσαι να στερείς από την οικογένειά μου το μεροκάματο;” Η απάντηση που πήρε ήταν αφοπλιστικά κυνική: “Τί να κάνω; Αυτή είναι η δουλειά μου”».

Τα βιώματα αυτά διαμόρφωσαν την επαναστατική πλευρά του μικρού Γιάννη. Όσοι τον γνωρίζουν ισχυρίζονται ότι μπορεί αυτή η πλευρά του με την πάροδο των χρόνων να έχει μεταλλαχθεί και να έχει επικαλυφθεί, αλλά δεν τον έχει εγκαταλείψει μέχρι σήμερα. Είναι αυτή που σε συνθήκες σύγκρουσης τον μετατρέπει σε επικίνδυνο αντίπαλο.

Η μητέρα του Ελένη τον έσπρωξε σχεδόν με μανία στα γράμματα. Του είχε μεγάλη αδυναμία και πίστευε ακράδαντα ότι η μόρφωση είναι ο μόνος τρόπος για να μπορέσει ο γιός της να ξεφύγει από την αποπνικτική ζωή τους και να έχει καλύτερο μέλλον. Και η ίδια, άλλωστε, ήταν καλλιεργημένη με τον τρόπο που ακόμα και πολλοί μη μορφωμένοι αριστεροί εκείνης της εποχής ήταν.

Ο μικρός Γιάννης της είχε μεγάλη αδυναμία και ήταν πάντα άριστος μαθητής. Έτσι βρέθηκε στο αμερικανικό κολλέγιο της Θεσσαλονίκης “Ανατόλια”, από το οποίο έχει αποφοιτήσει η αφρόκρεμα της πόλης. Μεταξύ των άλλων και ο σημερινός δήμαρχός της Γιάννης Μπουτάρης. Το “Ανατόλια” έδινε κάθε χρόνο με ετήσιο διαγωνισμό υποτροφία σε οικονομικά αδύναμους, αλλά άριστους μαθητές της περιφέρειας. Ο Γιάννης Ρουμπάτης βγήκε με διαφορά πρώτος. Παρά τα 12 χρόνια του, εγκατέλειψε την οικογένειά του και τα Γιάννενα και πήγε εσώκλειστος στο σχολείο.

Συμμαθητής του που μάλιστα είχε μείνει μαζί του στον ίδιο κοιτώνα θυμάται: «Δεν είχε ιδιαίτερες συμπάθειες. Ήθελε να μορφωθεί και να προκόψει. Δεν γούσταρε τους πλούσιους συμμαθητές του και την προνομιακή ζωή τους. Είχε από τότε αριστερές ιδέες και κριτική σκέψη. Δεν παρασύρθηκε από το νέο περιβάλλον του. Δεν ξεχνούσε την καταγωγή του».

Οι καθηγητές του τον ξεχώρισαν γρήγορα. Ένας από αυτούς τον θυμάται ως «φοβερό μυαλό που έγραφε καταπληκτικές εκθέσεις». Οι συμμαθητές του τον θυμούνται σαν απόμακρο, με ισχυρή προσωπικότητα. Όταν αποφοίτησε έδωσε εξετάσεις και εξασφάλισε υποτροφία που κάλυπτε όχι μόνο τα δίδακτρα, αλλά και τα υπόλοιπα έξοδά του από ένα κολλέγιο της Ιντιάνα των ΗΠΑ. Εκεί σπούδασε ψυχολογία και πολιτικές επιστήμες. Ήταν η περίοδος που η Αμερική κλυδωνιζόταν από το κύμα αμφισβήτησης. Ο φοιτητής Ρουμπάτης, ήδη πολιτικοποιημένος, εντάχθηκε γρήγορα στο νέο περιβάλλον. Έλαβε ενεργά μέρος στις κινητοποιήσεις εναντίον του πολέμου στο Βιετνάμ.

Όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου μίλησε στο διάσημο πανεπιστήμιο Purdue της Ιντιάνα καλεσμένος του κοσμήτορα Γιώργου Λιάνη (εξάδελφος του δημοσιογράφου Γιώργου Λιάνη και της Δήμητρας Λιάνη), ο Ρουμπάτης ήταν εκεί μαζί με μία παρέα Ελλήνων φοιτητών στο μαθηματικό τμήμα που στη συνέχεια εξελίχθηκαν σε διακεκριμένους επιστήμονες. Ήταν η πρώτη συνάντηση του νεαρού Γιάννη με τον Ανδρέα Παπανδρέου.

Στελέχη του ΠΑΚ που έζησαν από κοντά την πρώτη εκείνη γνωριμία κάνουν λόγο για ένα περίεργο ταίριασμα. Ο Ανδρέας αναγνώρισε το μυαλό και την ορμή του φοιτητή από τα Γιάννενα και του έδειξε εμπιστοσύνη. «Νομίζω ότι αυτό που κέρδισε τον Ανδρέα ήταν η επιμονή, η διεισδυτικότητα, η οργανωτικότητα και η διορατικότητα του Ρουμπάτη. Παρότι ήταν νεαρός είχε αναλυτική σκέψη και όταν καταπιανόταν με κάτι προσπαθούσε να βουλώσει κάθε τρύπα, να υπολογίσει κάθε πιθανό στραβοπάτημα. Το σημαντικότερο, όμως, ήταν το πάθος που είχε για την Ελλάδα και την Αριστερά».

Πράγματι ένας πρώην συμμαθητής του Ρουμπάτη που τον ξανασυνάντησε μετά από πολλά χρόνια στην Αμερική εντυπωσιάστηκε. «Περίμενα ότι θα αντικρύσω ένα αμερικανάκι. Η αλήθεια, όμως, είναι πως διαρκώς σκεφτόταν την Ελλάδα και παρακολουθούσε τις εξελίξεις». Ήταν, άλλωστε, πια στέλεχος του ΠΑΚ. Ο Ρουμπάτης είχε γοητευθεί από τον Ανδρέα Παπανδρέου, αλλά αυτό δεν τον εμπόδιζε να τον αμφισβητεί. Ένα μέλος του ΠΑΚ διηγείται τη σκηνή που ο νεαρός φοιτητής άσκησε κριτική στον αρχηγό του ότι δεν ήταν επαρκώς επαναστάτης κι ότι ευνοήθηκε από το όνομά του. «Ο Ανδρέας τον αντιμετώπισε με χιούμορ, σχεδόν απολαμβάνοντας το θάρρος του νεαρού οπαδού του».

Όταν κατά τη διάρκεια της δικτατορίας ταξίδεψε στην Ελλάδα για να επισκεφτεί την οικογένειά του, δέχθηκε ενοχλήσεις από την αστυνομία, γεγονός που τον υποχρέωσε να επιστρέψει πριν την ώρα του στην Αμερική. Είχε ήδη αρχίσει το διδακτορικό του στο περίφημο πανεπιστήμιο Τζον Χόπκινς. Το θέμα του ήταν η υπόγεια εμπλοκή της αμερικανικής πολιτικής στη μετεμφυλιακή Ελλάδα και η συνεργασία της με την ελληνική μετεμφυλιακή Δεξιά.

Το διδακτορικό του ήταν και η βάση του βιβλίου που εξέδωσε αρκετά αργότερα (1987) με τίτλο «Δούρειος Ίππος: Η αμερικανική διείσδυση στην Ελλάδα, 1947-1967». Η έρευνα για τη διατριβή του έδωσε την ευκαιρία να συνομιλήσει με Αμερικανούς αξιωματούχους και να αποκτήσει επαφές, οι οποίες αποδείχθηκαν πολύτιμες όταν άρχισε να εργάζεται ως δημοσιογράφος. Γνώριζε, άλλωστε, πολύ καλά την ψυχολογία των Αμερικανών.

Όπως συνηθίζεται  με τους υποψήφιους διδάκτορες, του ανέθεσαν να διδάξει εισαγωγικά μαθήματα στο πανεπιστήμιο. Η εμπειρία του εκείνη τον έπεισε πως δεν του πάει πολύ η ακαδημαϊκή σταδιοδρομία. «Του άρεσε πολύ το ερευνητικό κομμάτι, αλλά τη διδασκαλία την ψιλοβαριόταν», θυμάται ένας συμφοιτητής του.

Κατά τη διάρκεια των διακοπών έκανε διάφορες δουλειές του ποδαριού για να μπορεί να ταξιδεύει στη Λατινική Αμερική. Πέρασε από πιτσαρίες, ελληνικά εστιατόρια και κάποια φορά δούλεψε ως οδηγός νταλίκας. Εκείνη την εποχή παντρεύτηκε μία Αμερικανίδα με ινδιάνικο αίμα. Ο γάμος τους, όμως, διαλύθηκε γρήγορα.

Εκείνη την περίοδο πήρε την απόφαση να ασχοληθεί με τη δημοσιογραφία. Άρχισε την καριέρα του ως βοηθός του ανταποκριτή της εφημερίδας “Βήμα” Στάθη Ευσταθιάδη και στη συνέχεια μόνος του. Οι επαφές του και η επιμονή του του χάρισαν κάποιες μεγάλες δημοσιογραφικές επιτυχίες. Ήταν στα τέλη της δεκαετίας του 1970, όταν η Ελλάδα διαπραγματευόταν την επιστροφή της στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, από το οποίο είχε αποχωρήσει το 1974, λόγω της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο.

Ο Ρουμπάτης έκανε εκείνη την εποχή τη μία αποκάλυψη μετά την άλλη. Αποκορύφωμα ήταν το ρεπορτάζ του για το περιεχόμενο της μυστικής συνάντησης του τότε αρχηγού των δυνάμεων του ΝΑΤΟ Αλεξάντερ Χέιγκ με τον αρχηγό των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων. Είχε καταφέρει να μαθαίνει και να δημοσιεύει σχεδόν οτιδήποτε συζητούσαν οι Έλληνες με τους Αμερικάνους αξιωματούχους εκείνη την περίοδο, γεγονός που προκαλούσε πολιτικό θόρυβο στην Αθήνα και εκνευρισμό τόσο στην ελληνική όσο και στην αμερικανική κυβέρνηση.

Όταν το 1981 ο Ανδρέας Παπανδρέου έγινε πρωθυπουργός ζήτησε από τον Ρουμπάτη να επιστρέψει στην Ελλάδα και να αναλάβει σύμβουλός του με αρμοδιότητα τις σχέσεις με τα διεθνή ΜΜΕ. Αυτός ανταποκρίθηκε και ήρθε με τη δεύτερη σύζυγό του Τζούντι, επίσης Αμερικανίδα. Πέρα από το πολιτικό κίνητρο, αποφασιστικό ρόλο έπαιξε και η αγάπη για τη μητέρα του, η οποία ζούσε κοντά στην οικογένεια της αδελφής του. Ήταν το καλύτερο δώρο που θα μπορούσε να κάνει στην κυρά Ελένη, η οποία δεν έκρυβε το καμάρι της για τον γιο της.

Η πρώτη κόρη του η Ελένη, που πήρε το όνομα της γιαγιάς της, γεννήθηκε το 1982 και ακολούθησε η δεύτερη κόρη του η Αιμιλία. Μετά τον χωρισμό των γονιών τους και οι δύο τους ακολούθησαν τη μητέρα τους στις Ηνωμένες Πολιτείες. Διατήρησαν, όμως, στενές σχέσεις με τον πατέρα τους, ο οποίος ακόμα και όταν δυσκολευόταν οικονομικά δεν παρέλειπε να τις επισκέπτεται. Σήμερα ζουν και εργάζονται εκεί.

Η σχέση του πρωθυπουργού με τον σύμβουλό του αποδείχθηκε αμφίθυμη. Όταν εμφανίσθηκαν τα πρώτα σύννεφα, ο Ρουμπάτης επέστρεψε στην ενεργό δημοσιογραφία, ως πολιτικός συντάκτης του Βήματος. Την εγκατέλειψε και πάλι όταν το 1985 ο Ανδρέας Παπανδρέου του ζήτησε να οργανώσει και να διευθύνει το Γραφείο Τύπου του πρωθυπουργού.

Εκείνο το Γραφείο Τύπου πρόσφερε πολύ περισσότερα από όσα ήταν στην αρμοδιότητά του. Έγραφε ομιλίες του πρωθυπουργού και του έδινε εισηγήσεις, οι οποίες επηρέασαν σημαντικά την τότε ελληνική εξωτερική πολιτική. Εκτιμώντας τις υπηρεσίες του Ρουμπάτη ο Ανδρέας Παπανδρέου τον όρισε το 1987 κυβερνητικό εκπρόσωπο. Στη θέση αυτή έμεινε μέχρι τον Ιούνιο του 1988.

Η εντύπωση που υπάρχει είναι ότι τον απομάκρυναν. Ο ίδιος διαβεβαίωνε τότε ότι έφυγε με δική του πρωτοβουλία, λόγω της απροθυμίας του να λειτουργήσει στις συνθήκες της ακραίας πόλωσης που επικρατούσε εκείνη την εποχή. Ο πρωθυπουργός είχε επαναφέρει τότε στη θέση του κυβερνητικού εκπροσώπου τον πρώτο κυβερνητικό εκπρόσωπο και μακαρίτη πλέον Δημήτρη Μαρούδα.

Φεύγοντας από την κυβέρνηση, ο Ρουμπάτης αποδέχθηκε γενναιόδωρη πρόταση του τότε ανερχόμενου μεγαλοεκδότη Γιώργου Κοσκωτά να εργασθεί στον όμιλό του. Η επιλογή του εκείνη αποδείχθηκε η μαύρη σελίδα στην καριέρα του. Λίγο μετά την ανάληψη των καθηκόντων του ως σύμβουλος του μεγαλοεκδότη ξέσπασε το γνωστό σκάνδαλο και τον συμπαρέσυρε.

Ο Ρουμπάτης, όπως και άλλοι, βρέθηκε κατηγορούμενος. Δικάσθηκε και αθωώθηκε. Ο ίδιος έχει υποστηρίξει ότι «εκείνη την περίοδο γινόταν μια προσπάθεια από τον Κώστα Μητσοτάκη να τον πιέσει με κάθε τρόπο να καταθέσει εναντίον του Ανδρέα Παπανδρέου. Δεν το έκανε, όμως, ποτέ». Το 1994 ο πρωθυπουργός πλέον Ανδρέας Παπανδρέου τον τοποθέτησε σε εκλόγιμη θέση στο ευρωψηφοδέλτιο του ΠΑΣΟΚ. Η θητεία του στο Ευρωκοινοβούλιο δεν πέρασε απαρατήρητη. Το 1995 εξελέγη από τους συναδέλφους του αντιπρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του Ευρωπαϊκού Σοσιαλιστικού Κόμματος.

Επιστρέφοντας το 1999 στην Αθήνα εργάσθηκε ως δημοσιογράφος και ως πολιτικός σύμβουλος. Είχε εντωμεταξύ πραγματοποιήσει τον τρίτο γάμο του με τη δημοσιογράφο και συγγραφέα παιδικών βιβλίων Μαίρη Σάββα. Μαζί της έχει αποκτήσει ακόμα δύο κόρες και τον βενιαμίν μοναχογιό της οικογένειας.

Η χαμηλή πορεία του τα τελευταία 15 χρόνια διακόπηκε με την απόφαση του Αλέξη Τσίπρα να τον τοποθετήσει διοικητή της ΕΥΠ. Είναι δεδομένο ότι από τη νέα θέση του θα αποφεύγει επιμελώς τη δημοσιότητα, αλλά ο ρόλος του θα είναι εκ των πραγμάτων κρίσιμος σ’ αυτή την εξαιρετικά δύσκολη περίοδο.

Ζητήσαμε από ανθρώπους που γνωρίζουν πολλά χρόνια τον Γιάννη Ρουμπάτη να μας πουν την εκτίμησή τους για το κατά πόσο η προσωπικότητά του είναι συμβατή με τον ρόλο του διοικητή της ΕΥΠ. Μετά από λίγη σκέψη και με διαφορετικά λόγια, όλοι σχεδόν απάντησαν ότι μπορεί να αποδειχθεί ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση. Επισήμαναν όχι μόνο τις γνώσεις και την εμπειρία του, όχι μόνο την εργατικότητα και τη συστηματικότητά του, αλλά και την έμφυτη επιφυλακτικότητά του. «Ποτέ δεν ήταν εύκολος άνθρωπος. Ήταν πάντα μάλλον εσωστρεφής, αν όχι κρυψίνους. Δύσκολα εμπιστεύεται και δεν ξεχνάει. Δεν θα ήθελα να είμαι εχθρός του» κατέληξε με χαμόγελο που έλεγε πολλά άνθρωπος που τον γνωρίζει από πολύ παλιά και που έχει βιώσει όλες τις πλευρές του χαρακτήρα του.