Η σκοτεινή πλευρά της Τοπικής Αυτοδιοίκησης

Οι δημοτικές και περιφερειακές εκλογές ολοκληρώθηκαν με έναν εντυπωσιακό τρόπο, αφού το πρόσημο του δεύτερου γύρου ήταν αντίθετο με αυτό του πρώτου. Η εικόνα σήμερα και στους δήμους και στις περιφέρειες είναι πολύ πιο ισορροπημένη από την άποψη του συσχετισμού δυνάμεων σε σύγκριση με τη “γαλάζια” μονοκρατορία που είχε προκύψει από τις αντίστοιχες εκλογές του 2019.

Τα μείζονος σημασίας προβλήματα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ωστόσο, είναι αρκετά διαφορετικά από όσα αναδείχθηκαν κατά την προεκλογική περίοδο. Προφανώς, με κάποιες εξαιρέσεις, Δήμοι και Περιφέρειες απέχουν πολύ από το να επιτελούν με επάρκεια την αποστολή τους. Πέρα από τα οργανωτικά προβλήματα και την υποχρηματοδότηση, εμφανίζουν μεγάλο πρόβλημα διαπλοκής και διαφθοράς. Για την ακρίβεια, το φαινόμενο εμφανίζεται σε πολλαπλάσιο βαθμό από ό,τι γενικώς στο κεντρικό κράτος.

Στην Τοπική Αυτοδιοίκηση συχνά δεν τηρούνται ούτε καν τα προσχήματα. Όσοι έχουν συναλλαγές με δημαρχίες, παλαιότερα με νομαρχίες και τώρα πια με περιφέρειες έχουν να διηγηθούν πολλές ιστορίες. Δεν είναι τυχαία ούτε η μεγάλη ζήτηση γι’ αυτά τα αξιώματα, ούτε η εντυπωσιακή αύξηση των προεκλογικών δαπανών στις τοπικές εκλογές. Η τεράστια καταστροφή στη Θεσσαλία, μάλιστα, επανέφερε στο προσκήνιο το μείζον πρόβλημα της διαχείρισης των υπαρχόντων πόρων.

Παλαιότερα, όλο το παιχνίδι των ρουσφετιών σε μια εκλογική περιφέρεια το μοίραζε ο βουλευτής, με μόνους ανταγωνιστές τους συνυποψηφίους του. Σήμερα, η εικόνα έχει αλλάξει ποιοτικά. Ενώ ο βουλευτής προσδοκά στην υπουργοποίησή του για να ασκήσει εξουσία, ο δήμαρχος και ο περιφερειάρχης την ασκεί αμέσως, και μάλιστα χωρίς σοβαρό έλεγχο. Οι τοπικές εκλογές έχουν καταντήσει μια υπόθεση μερικών χιλιάδων υποψηφίων και μερικών εκατοντάδων εργολάβων και προμηθευτών.

Η τοπική διαπλοκή-διαφθορά

Έχοντας αποκτήσει εξουσία και αρμοδιότητες που τους επιτρέπουν να διαχειρίζονται σημαντικούς πόρους, οι περιφερειάρχες και οι δήμαρχοι έχουν αποκτήσει σημαντική προσωπική πολιτική δύναμη. Το μοίρασμα της πίτας τούς έχει δώσει τη δυνατότητα διαπλοκής με τοπικούς επιχειρηματίες και τοπικά ΜΜΕ. Και βεβαίως τους έχει δώσει τη δυνατότητα να υφάνουν πελατειακά δίκτυα, τα οποία δεν είναι πάντα αντιστοιχισμένα με τους κομματικούς διαχωρισμούς. Με άλλα λόγια, έχουν οικοδομήσει τον δικό τους συχνά αυτόνομο εκλογικό μηχανισμό και τη δική τους διαπλοκή.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι περισσότεροι από τους συμβούλους της πλειοψηφίας διορίζονται αντιδήμαρχοι, πρόεδροι δημοτικών συμβουλίων, πρόεδροι δημοτικών επιχειρήσεων και πρόεδροι νομικών προσώπων του δήμου. Το αντίστοιχο συμβαίνει και στις περιφέρειες. Όλες αυτές οι θέσεις προσφέρουν δυνατότητες για μαύρο χρήμα, μέσω της διαφθοράς, η οποία κατά κανόνα είναι πολύ πιο απροσχημάτιστη από αυτήν που υπάρχει στην κεντρική πολιτική σκηνή.

Οι εκθέσεις των αρμόδιων ελεγκτικών αρχών αποτυπώνουν ένα μικρό μόνο μέρος του προβλήματος, αλλά είναι αποκαλυπτικές για την έκταση της αυθαιρεσίας και της παρανομίας των τοπικών αρχόντων. Στην Τοπική Αυτοδιοίκηση εμφανίζονται όλες οι παιδικές ασθένειες, τις οποίες το καθόλου αθώο κεντρικό κράτος έχει περισσότερο ή λιγότερο ξεπεράσει. Οι περιφερειάρχες και οι δήμαρχοι έχουν την τάση να πολιτεύονται με κύριο κριτήριο την προάσπιση και την ενίσχυση της δικής τους εξουσίας, η οποία τους επιτρέπει να διατηρούν ένα σχετικά υψηλό βαθμό πολιτικής αυτονομίας. Γι’ αυτό και η απονομή του χρίσματος για τα αξιώματα περιφερειάρχη και δημάρχου, μετατρέπεται σε σκληρή μάχη εντός και εκτός κάθε κόμματος, εξ ου και το φαινόμενο των “ανταρτών”.

Το χρίσμα για τα αξιώματα περιφερειάρχη και δημάρχου

Έτσι κι αλλιώς, πάντως, ο αποφασιστικός ρόλος των κομματικών ηγεσιών για την απονομή χρίσματος στα αξιώματα περιφερειάρχη και δημάρχου έχει σχετικά αποδυναμωθεί. Οι τοπικές πολιτικές ελίτ, με τα ιδιαίτερα συμφέροντα και τις αντιθέσεις τους, έχουν την τάση να χειραφετούνται από τις κεντρικές κομματικές σκοπιμότητες και να επιβάλλουν σε μεγάλο βαθμό τις δικές τους επιλογές, μέσω των τοπικών παραγόντων και δικτύων επιρροής.

Καθοριστικό ρόλο παίζει το γεγονός ότι οι κομματικές οργανώσεις και τα πελατειακά δίκτυα των βουλευτών σε κάθε νομό λειτουργούν περισσότερο ως εκφραστές των τοπικών αντιθέσεων και λιγότερο ως ιμάντες επιβολής των αποφάσεων της ηγεσίας. Η απειλή για τις κομματικές ηγεσίες είναι, βεβαίως, η κάθοδος “ανταρτών”, δηλαδή ανεξάρτητων υποψηφίων που προέρχονται από την παράταξή τους.

Η τάση αυτονόμησης των περιφερειαρχών και δημάρχων από τα κόμματα έχει ενισχυθεί από την όξυνση της κρίσης πολιτικής αντιπροσώπευσης, την οποία έχει προκαλέσει η οικονομική κρίση. Είναι ενδεικτικό ότι τουλάχιστον ορισμένες προσωπικότητες με κοινωνική απήχηση, που διεκδίκησαν Περιφέρειες και μεγάλους Δήμους, φρόντισαν να μην ταυτιστούν με κόμματα που τους υποστήριζαν. Ναι μεν ήθελαν την υποστήριξη, αλλά όχι και το κόστος από την μεγαλύτερη ή μικρότερη πολιτική απαξίωση των κομμάτων…