Γιατί η διέξοδος από την κρίση δεν μπορεί να είναι δεξιά

H 20η Φεβρουαρίου γιορτάζεται ως η Παγκόσμια Ημέρα Κοινωνικής Δικαιοσύνης (World Day of Social Justice) μετά από σχετικό ψήφισμα του ΟΗΕ το 2007. Στο τέλος εκείνης της χρονιάς ξέσπασε η μεγάλη κρίση, η λεγόμενη Μεγάλη Ύφεση (Great Recession), αρχικά στις ΗΠΑ, όπου η φούσκα με τα επισφαλή ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια υψηλού πιστωτικού κινδύνου οδήγησαν στη χρεοκοπία χρηματοπιστωτικούς κολοσσούς, όπως η Lehman Brothers και η Merrill Lynch.

Ακολούθησε πανικός στις αγορές και στις κυβερνήσεις, που οδήγησαν στην εφαρμογή σχεδίων κρατικοποίησης τραπεζών στις ΗΠΑ, στη Βρετανία κ.α. και φυσικά σκληρών προγραμμάτων λιτότητας στον Ευρωπαϊκό Νότο, στη Ρουμανία και στην Ιρλανδία. Η παροχή́ ρευστότητας από́ το Διεθνές Νομισματικό́ Ταμείο και τον Ευρωπαϊκό́ Μηχανισμό́ Σταθερότητας (ESM-European Stability Mechanism) πληρώθηκε με πολύ αίμα, ανείπωτο πόνο και αφόρητη ανθρώπινη δυστυχία.

Οι αγορές και κυρίως οι “ψυχρές” λογικές των αγορών επικράτησαν σχεδόν παντού. Η νεολαία και ο κόσμος της εργασίας αντιστάθηκαν στη βαρβαρότητα των αγορών με εντυπωσιακές κινητοποιήσεις και κινήματα αντίστασης, με χαρακτηριστικά παραδείγματα τους Indignados, τους Αγανακτισμένους, το Occupy Wall Street, το Fight for 15 και πιο πρόσφατα τα κινήματα των Black Lives Matter και του #MeToo. Παρόλα αυτά, όμως, η επιρροή της δεξιάς και της ακροδεξιάς δεν περιορίσθηκε από την ύπαρξη και δράση αυτών των κινημάτων.

Μάλιστα η Εναλλακτική Δεξιά (Alt Right) έγινε κυρίαρχο ιδεολογικό ρεύμα με ένα πολιτικό αφήγημα, το οποίο διαμόρφωνε εκλογική συμπόρευση του μεγάλου κεφαλαίου με τμήματα της εγχώριας εργατικής τάξης, που βίωσαν την εγκατάλειψη και τις συνέπειες της καθοδικής κοινωνικής κινητικότητας. Η Alt Right σε συνεργασία με εταιρίες χειραγώγησης της κοινής γνώμης, όπως η Cambridge Analytica, επέβαλαν κυβερνήσεις και μια ιδεολογία, που αποθάρρυνε τη θεώρηση των καθημερινών προβλημάτων στη διεθνή και πολιτική διάσταση αυτών.

Τα αδιέξοδα της οικονομίας και της κοινωνίας αναλύονται με όρους νοσταλγίας ενός ένδοξου παρελθόντος (Αμερικανικό όνειρο, αυτοκρατορικό παρελθόν κτλ.), που δεν αμφισβητεί τον κυρίαρχο ρόλο των αγορών και παράλληλα γεννά μια σφοδρή επιθυμία επιστροφής σε ένα ανέμελο παρελθόν.

Η πάλη απέναντι στον εθνικισμό

Όπως ανέφερε πρόσφατα και στο Jacobin ο Καθηγητής του Harvard, Cornell West, ο εθνικισμός είναι σήμερα η πιο ισχυρή ιδεολογία, γιατί καταφέρνει να διαμορφώσει το πώς αντιλαμβάνονται οι πολίτες την καθημερινότητα τους. Είναι ένα εμπόδιο, που δεν αφήνει τους ανθρώπους να κατανοήσουν τα προβλήματα τους με άλλο πολιτικό τρόπο.

Ωστόσο, για μια ακόμη φορά, η ιστορία έδειξε ότι, όταν επικρατούν οι αγορές και οι “ψυχρές” λογικές τους, τότε οδηγούμεθα στην όξυνση και των ανισοτήτων και της διαφθοράς. Για παράδειγμα η διακυβέρνηση Τραμπ, Τζόνσον και Μπολσονάρο σε ΗΠΑ, Βρετανία και Βραζιλία αντίστοιχα, οδήγησε στην ταξική πόλωση και σε διευρυμένα φαινόμενα διαφθοράς.

Σήμερα, που η ανθρωπότητα βιώνει ξανά τον κίνδυνο μιας παγκόσμιας ύφεσης, η Παγκόσμια Ημέρα Κοινωνικής Δικαιοσύνης αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Τα κοινωνικά κινήματα δεν θα πρέπει να εξαντλήσουν την παρουσία τους στους δρόμους και στους χώρους εργασίας, όπως έγινε στις περισσότερες περιπτώσεις μετά την Μεγάλη Ύφεση. Η μάχη απέναντι στον αυταρχισμό και το φασισμό πρέπει να έχει στόχο και τη διαμόρφωση κοινοβουλευτικών πλειοψηφιών με προοδευτικό προσανατολισμό, που θα επαναφέρουν σε σημαντικό βαθμό τις αγορές στη θέση τους.

Άλλωστε σε ένα δημοκρατικό κράτος δικαίου τα ισχυρά επιχειρηματικά συμφέροντα οφείλουν να υποτάσσονται στις ανάγκες της κοινωνίας. Ο περιορισμός της αποχής από την πολιτική και κοινωνική δράση, αλλά και την κάλπη στις βουλευτικές εκλογές, καθώς και της εγωιστικής εμμονής σε έναν υποταγμένο στην κατανάλωση τρόπο ζωής αποτελούν σημαντικά βήματα σε αυτή την κατεύθυνση αναδιάταξης των όρων οργάνωσης και λειτουργίας της κοινωνίας, προς όφελος της ευημερίας των πολλών και εν τέλει του γενικού καλού.