Γιατί η ΕΕ δεν μπορεί να αντιμετωπίσει το μεταναστευτικό

Ο απρόκλητος επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας που ανάμεσα στα άλλα, προκάλεσε τον μαζικότερο αναγκαστικό εκτοπισμό στην Ευρώπη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, με οκτώ εκατομμύρια πρόσφυγες και πέντε εκατομμύρια εσωτερικά μετατοπισμένους βρήκε την Ευρώπη σε αναζήτηση ενιαίας πολιτικής ασύλου και μετανάστευσης. Τα νέα πρότυπα στο μεταναστευτικό που ακολούθησαν την αλληλεγγύη προς την Ουκρανία (άμεσης, αν και προσωρινής προστασίας, όσων προσώπων αναγκάστηκαν να φύγουν κατά εκατομμύρια από την εμπόλεμη χώρα) δεν έχει βρει ακόμη εφαρμογή σε άλλες περιπτώσεις προσώπων που διαφεύγουν από περιοχές ενόπλων συρράξεων.

Δεν επιδεικνύει η Ευρώπη, και κυρίως οι σημερινές κυβερνήσεις της, την ίδια ευαισθησία για υπηκόους τρίτων χωρών από Σουδάν, Σομαλία, Συρία, Αφγανιστάν, ή ακόμη και Κούρδους που διαμένουν σε Τουρκία, Ιράκ, ή Συρία και οι οποίοι που φτάνουν στα παράλια και τα χερσαία σύνορα της Ευρώπης αναζητώντας το δικό τους μερίδιο ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Αυτή είναι η πολιτική που οδηγεί σε ναυάγια, όπως αυτό που μας συγκλόνισε στην Πύλο.

Σε μια περίοδο πολλαπλών κρίσεων και αυξημένης αντικανονικής μετανάστευσης μέσω των διαδρομών της Μεσογείου και των Δυτικών Βαλκανίων, καθώς και εργαλειοποίησης μεταναστών για πολιτικούς σκοπούς από το καθεστώς της Λευκορωσίας, αλλά και νωρίτερα της Τουρκίας, το Νέο Σύμφωνο για το Άσυλο και τη Μετανάστευση πρέπει να δώσει λύσεις. Αλλά προς ποια κατεύθυνση;

Απέναντι στο αδιέξοδο στις Βρυξέλλες, η ετοιμότητα της Επιτροπής να ενεργοποιήσει χρηματοδοτικά εργαλεία και άλλους μηχανισμούς επείγουσας ανταπόκρισης σε κρίσεις, που είχαν διαμορφωθεί ήδη σε ευρωπαϊκό επίπεδο λόγω της πρώτης κρίσης στην διαχείριση μεταναστευτικών ροών το 2015/6, δεν έφερε πιο κοντά συναντίληψη στην διαχείριση της μετανάστευσης.

Προς το παρόν ο τρόπος υποστήριξης χωρών στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ παραμένει κατακερματισμένος, προαιρετικός και γίνεται στην πράξη μέσω επιμέρους τυπικών και άτυπων διαδικασιών και Υπηρεσιών της ΕΕ, με χαρακτηριστικά παραδείγματα την ενίσχυση της FRONTEX (του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής) και της EUAA (Υπηρεσίας Ασύλου της ΕΕ).

Καίρια ερωτήματα

Ενόψει όμως των ροών που καθημερινά αυξάνονται, και προκειμένου να αποτρέψουμε περισσότερες τραγωδίες στις ακτές της Ευρώπης, θα πρέπει να απαντηθούν καίρια ερωτήματα – ορισμένα από τα οποία δεν φαίνεται να απασχολούν όσους σχεδιάζουν τις στρατηγικές που υιοθετούνται στις Βρυξέλλες, ή στις πρωτεύουσες των ευρωπαϊκών χωρών.

Πρώτον, γιατί τόσες προτάσεις αναθεώρησης του συστήματος ασύλου και μετανάστευσης, χωρίς μεγάλες αλλαγές από όσα ήδη ισχύουν, παραμένουν σε διαπραγματευτικά τραπέζια εμπειρογνωμόνων; Από πότε η ΕΕ επιλέγει κατευναστικά μεν, μη δεσμευτικά δε κείμενα πολιτικής (π.χ. Συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας, ή Λιβύης, ή Μαρόκου, ή το Σχέδιο Δράσης της Κεντρικής Μεσογείου), αντί για τα συγκεκριμένα και πολύ αποτελεσματικά νομοθετικά εργαλεία που διαθέτει;

Έχει νόημα μια υπερεθνική πρωτοβουλία της Επιτροπής απέναντι σε συντηρητικά διακυβερνητικά αντανακλαστικά του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου; Και τελικά, πως πρέπει να προχωρήσει το οικοδόμημα ώστε να διαφυλάξει τις ευρωπαϊκές αρχές και αξίες, ενώ συγχρόνως η ΕΕ θα διευρύνεται για λόγους ειρήνης και ασφάλειας, αλλά και οικονομικής ευημερίας και κοινωνικής συνοχής;

Τα ερωτήματα αυτά προβληματίζουν σε σχέση καταρχάς με την ενίσχυση μιας υπερ-εθνικιστικής, ακροδεξιάς ιδεολογικά πολιτικής στην Ευρώπη (που γιγαντώνεται αντί να μετριάζεται, μετά την ρωσική επίθεση στην Ουκρανία) και την δύναμή της στη διαμόρφωση της ημερήσιας διάταξης στο μεταναστευτικό.

Από την δαιμονοποίηση των μεταναστών και απειλές που στρέφονται σε βάρος την κοινωνίας των πολιτών, ΜΚΟ που τους συνδράμουν (που καλούνται με τον γενικό όρο υπερασπιστές δικαιωμάτων του ανθρώπου, ή προσφύγων και μεταναστών), στην ρητορική μίσους, ή και τον ρατσισμό σε βάρος μουσουλμάνων, η Ευρωπαϊκή Μεταναστευτική Πολιτική εξακολουθεί ν αντιδρά σε κρίσεις αιφνίδιες (βλ. ρωσική επίθεση κατά της Ουκρανίας, η πανδημία covid19, η κατάσταση σε σύνορα Ελλάδας-Τουρκίας το 2020, ή Πολωνίας Λευκορωσίας το 2021), σύγχρονες ή παρατεταμένες (βλ. αλλαγή κυβερνήσεων, οικονομική κρίση κ.α.).

Στροφή στους φράκτες

Έχει, λοιπόν, ενδιαφέρον να αναγνωρίσει κανείς, πώς επιδρούν αυτές οι κρίσεις στην διαμόρφωση της μεταναστευτικής πολιτικής και της πολιτικής ασύλου, τόσο στο εσωτερικό της ΕΕ, όσο και στις εξωτερικές σχέσεις της ΕΕ. Πρόκειται, δηλαδή, για μια πολιτική επιλογή που εδράζεται σε αντιλήψεις συνολικά (κυβερνήσεων) ακροδεξιάς ιδεολογίας της Ευρώπης αυτή την περίοδο;

Ενδεικτικά αναφέρουμε αμφιλεγόμενες πολιτικές του Ηνωμένου Βασιλείου, της Ουγγαρίας, Πολωνίας, ή της Ολλανδίας και της Δανίας και βέβαια της Ιταλίας. Έτσι, δεν είναι τυχαίο, ότι πολιτικές που πριν λίγα χρόνια καταδίκαζε η Ευρώπη (καταγγέλλοντας την Αυστραλία και τα νησιά-φυλακές, ή τον Τραμπ και τον φράχτη στα σύνορα με το Μεξικό), σήμερα έχουν ενσωματωθεί πλήρως στην κυρίαρχη μεταναστευτική πολιτική.

Σε αντίθεση με ότι συνέβαινε πριν 20 χρόνια, σήμερα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση καταγράφονται 20 τέτοιοι φράχτες, μήκους συνολικά 2.000 χιλιομέτρων, οι οποίοι μάλιστα στο εξής θα χρηματοδοτούνται, έμμεσα και από την Ευρωπαϊκή Ένωση (π.χ. όσον αφορά υποδομές με “μη επανδρωμένα αεροσκάφη, κάμερες και πύργοι παρακολούθησης”).

Μήπως τα ναυάγια στη διαχείριση του μεταναστευτικού αφορούν μια πάγια συστημική αδυναμία της ΕΕ ν‘ αντιμετωπίσει αποτελεσματικά μεταναστευτικές ροές, με αποτέλεσμα να επιβαρύνονται δυσανάλογα ορισμένες χώρες της Ευρώπης έναντι άλλων; Αυτό αφορά είτε σε χώρες που ανήκουν στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, όπως είναι η Ιταλία, η Ισπανία, η Ελλάδα, η Κύπρος, η Μάλτα, είτε σε όσες υφίστανται την εργαλειοποίηση μεταναστών από τρίτες χώρες.

Στο επόμενο άρθρο θα εξετάσουμε τα επιμέρους σχέδια δράσης για το μεταναστευτικό που παρουσίασε η ΕΕ, από τα τέλη του 2022