Γιατί η ΕΕ δεν μπορεί να γίνει αυτόνομος γεωπολιτικός πόλος

Από την ιστορική αναδρομή της ΕΕ φάνηκε πως η σοβιετική επιθετικότητα χτυπούσε το σήμα κινδύνου και φόβου στην Ευρώπη. Άρα, τώρα πια η EΕ θα μπορούσε να ομονοήσει από τον φόβο μιας επιθετικής Ρωσίας και να προχωρήσει σε μια κοινή εξωτερική πολιτική και άμυνα. Αυτό βέβαια προϋποθέτει μια κάποια ομοσπονδοποίηση, με εσωτερικές οικονομικές και νομικές ανακατατάξεις και μια καινούργια αρχιτεκτονική διοίκησης.

Αποσχιστικές τάσεις και εθνικιστικές προκαταλήψεις θα πρέπει να σταματήσουν και η ΕΕ ως ενιαίος οικονομικός και πολιτικός σχηματισμός να μπορέσει να συνδιαλλαγεί και να συνυπάρξει με τη Ρωσία. Αυτή η συνύπαρξη δεν υπήρξε ιστορικά ποτέ εύκολη. Σήμερα, όμως, παρά ποτέ άλλοτε, η υποθετικά αυτόνομη Ευρώπη πρέπει να συνυπάρξει με τη Ρωσία, ισορροπώντας τα συμφέροντά της με αυτά των ΗΠΑ.

Τα παραπάνω λέγονται πιο εύκολα από ότι γίνονται. Το ευχολόγιο μιας Ενωμένης Ευρώπης με κοινή εξωτερική πολιτική και άμυνα παραμένει μέχρι σήμερα ανεκπλήρωτο. Για να πραγματωθεί πρέπει η Ευρώπη να απογαλακτισθεί από τις ΗΠΑ και να μειώσει δραστικά την ενεργειακή της εξάρτηση από τρίτους. Είναι αυτό ποτέ δυνατόν; Η απάντηση είναι όχι. ΗΠΑ και Ευρώπη έχουν εν πολλοίς συντεθεί σε μια σχεδόν ενιαία πολιτικό-οικονομική και αμυντική οντότητα τα τελευταία ογδόντα χρόνια.

Πέραν αυτού η ιδεολογική τους προσέγγιση στην πολιτική πρακτική και του τρόπου ζωής των πολιτών τους έχει αναπόδραστα ενοποιηθεί, παρά τις προφανείς διαφορές σε τμήματα τής πολιτιστικής και κοινωνικής ζωής. Κυρίως, οι ελίτ και των δύο είναι πια συνδεδεμένες με κοινούς στόχους και αξίες, όσο και αν κάποιες από αυτές βρίσκονται υπό αίρεση από μέρος των πολιτών. Η ΕΕ δεν μπορεί να αποκοπεί πολιτικά, ιδεολογικά και αμυντικά από τις ΗΠΑ, εκτός αν εκείνες απομακρυνθούν έχοντας βρεθεί σε μια δίνη εσωτερικών προβλημάτων.

Αυτόνομη ΕΕ

Τι θα σήμαινε μια ανεξάρτητη ευρωπαϊκή πολιτική σήμερα; Να μην επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία; Αυτό θα εξέφραζε πως είχε ένα σχέδιο να τερματίσει την κρίση. Αλλά αυτό δεν υπάρχει και ούτε μπορεί να υπάρξει όταν Πολωνία, Ρουμανία και χώρες της Βαλτικής εμπιστεύονται μόνον τις ΗΠΑ για την άμυνά τους. Η ΕΕ αντιθέτως, ακολουθώντας τις ΗΠΑ, στην πρόσφατη σύνοδο ΕΕ-Κίνας προσπάθησε να πιέσει το Πεκίνο να μην βοηθήσει τη Ρωσία σε αυτόν τον πόλεμο. Παρά τα τεράστια οικονομικά συμφέροντα τα οποία υπάρχουν μεταξύ τους, η ΕΕ προσπάθησε να περάσει τη γραμμή της Ουάσιγκτον, παρόλο που η Κίνα έχει κάνει ξεκάθαρη τη θέση της: δηλώνει πως υπαίτιος του πολέμου είναι οι ΗΠΑ, οι οποίες απειλούν με κυρώσεις την Κίνα αν δώσει βοήθεια στη Ρωσία. Η εξάρτηση της ΕΕ από τις ΗΠΑ έχει σήμερα αυξηθεί αντί να μειώνεται.

Αυτό μας φέρνει στο επόμενο πρόβλημα. Πώς μια υποθετικά αυτόνομη ΕΕ θα συνυπάρξει με τη Ρωσία; Η συνύπαρξη είναι μονόδρομος μια και η γεωγραφία είναι ένα πεπρωμένο κι αυτό φυγείν αδύνατον. Η Ρωσία σκέφτεται με όρους μιας συρρικνούμενης υπερδύναμης, η οποία αυτή τη στιγμή έχει εμπλακεί σε έναν απάνθρωπο πόλεμο (όπως όλοι οι πόλεμοι) φθοράς, τον οποίον έχει χάσει στην κοινή γνώμη της Δύσης. Οι πολίτες στην ΕΕ βλέπουν συνεχώς σκηνές βίας και θανάτου και καθώς η σύγκρουση περιπλέκεται, οι αντιλήψεις της κοινής γνώμης γίνονται όλο και πιο αντιρωσικές.

Πώς θα συνυπάρξουν ΕΕ και Ρωσία όταν κάποια στιγμή θα πρέπει να διευθετήσουν τις σχέσεις τους εν ειρήνη; Γιατί ο πόλεμος κάποτε θα τελειώσει και η ΕΕ πρέπει να προετοιμάζεται για την ειρήνη. Κι αυτό πρέπει να γίνει το γρηγορότερο δυνατόν, γιατί πίσω απ’ όλον αυτόν τον ορυμαγδό ελλοχεύουν πυρηνικά όπλα και η πιθανότητα ενός μοιραίου λάθους για την ανθρωπότητα.

Ποιο θα είναι το κίνητρο για την συσπείρωση κι ανεξαρτητοποίηση της ΕΕ από την αμερικανική ηγεμονία; Μόνον αν η Ευρώπη αντιληφθεί πως οι ΗΠΑ την χρησιμοποιούν για ίδιους σκοπούς ανεξαρτήτως των επιπτώσεων που αυτοί έχουν στην Ευρώπη. Μέχρι στιγμής αυτό δεν έχει γίνει ορατό. Δυστυχώς, όμως, η Ρωσία έχει κάνει κίνηση που δύσκολα θεραπεύεται. Ως εκ τούτου η Ευρώπη μέσω του ΝΑΤΟ θα ακολουθήσει την γραμμή των ΗΠΑ.

Ταύτιση της ΕΕ με ΗΠΑ

Απ’ όλα αυτά η ανεξαρτητοποίηση της ΕΕ από τις ΗΠΑ τουλάχιστον για το επόμενο διάστημα φαίνεται ευχολόγιο. Το μόνο που φαίνεται εφικτό είναι η συσπείρωση της ΕΕ εναντίον του ρωσικού κινδύνου. Γι’ αυτό και οι χώρες της ΕΕ χρηματοδοτούν την Ουκρανία, όπως οι ΗΠΑ. Η συσπείρωση αυτή μέχρι στιγμής είναι σχεδόν πλήρης, εκτός από την Ουγγαρία, την τάση μείωσης της λεκτικής έντασης από τη Γαλλία και τον σκεπτικισμό της Γερμανίας σε ό,τι αφορά στο φυσικό αέριο.

Το τελευταίο αλλά μέγιστο ερώτημα είναι ποιος θα υπαγορεύσει τους όρους της ειρήνης με τη Ρωσία; Οι ΗΠΑ θέλουν αλλαγή καθεστώτος, καταδίκη του Πούτιν για εγκλήματα πολέμου και μάλλον διάλυση της Ρωσίας σε κομμάτια. Θέλουν μια ηττημένη Ρωσία. Είναι αυτά εφικτά; Η απάντηση είναι όχι. Ποιοι είναι οι στόχοι της ΕΕ για μια ειρήνη με τη Ρωσία; Μέχρι στιγμής δεν έχουν εκφραστεί. Προφανώς είναι οι στόχοι των ΗΠΑ. Συμφέρουν την Ευρώπη οι αμερικανικοί στόχοι, ή θα υπάρξει αποτέλεσμα πανομοιότυπο με αυτό στη Λιβύη αλλά με πυρηνικά όπλα, ή ένα στρατιωτικό καθεστώς το οποίο θα τα χρησιμοποιήσει;

Αυτά τα θέματα δεν έχουν τεθεί στην κοινή γνώμη. Το μόνο που συμβαίνει είναι πως τα δυτικά ΜΜΕ κραυγάζουν κατά του Πούτιν και της Ρωσίας, καλλιεργώντας έντονη ρωσοφοβία, η οποία θυμίζει τη γερμανοφοβική Ευρώπη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου που οδήγησε στην καταστροφική Συνθήκη των Βερσαλλιών, όπως σωστά είχε προβλέψει ο Κέυνς. Αυτή τη στιγμή η ΕΕ φαίνεται πως έχει πάρει τον αντίθετο δρόμο.

Η ΕΕ από εξάρτηση σε εξάρτηση

Η πιθανή απεξάρτησή της από τις ρωσικές πηγές ενέργειας καθώς και από άλλους (εάν αυτές είναι εφικτές οικονομικά και τεχνικά) δεν θα κάνει την Ένωση αυτάρκη και ασφαλή ενεργειακά. Θα βρεθεί στην αγκαλιά, των Αράβων, Περσών, Αμερικανών και άλλων προμηθευτών, οι οποίοι δεν είναι καθόλου σίγουρο πως θα εξασφαλίσουν ενεργειακούς πόρους, δίχως σοβαρά ανταλλάγματα. Από πολλούς ειδικούς, μάλιστα, θεωρείται αδύνατη η πλήρης αντικατάσταση των ρωσικών ροών ενέργειας άμεσα αλλά και μεσοπρόθεσμα. Αυτό το πρόβλημα θα οδηγήσει σε σοβαρές αντιπαραθέσεις τα κράτη-μέλη.

Η πλήρης ευθυγράμμιση με την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ και η εμφάνιση του ΝΑΤΟ ως καθοριστικού παράγοντα για την παγκόσμια ασφάλεια, μιας και ο πόλεμος στην Ουκρανία πυροδοτήθηκε λόγω της πρόθεσης ένταξής της στη Συμμαχία, απομακρύνει καθοριστικά την ΕΕ από μια δική της εξωτερική πολιτική και άμυνα. Η αδυναμία της να επιλύσει το Ουκρανικό ως ευρωπαϊκό ζήτημα μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας, βάζοντας ως ενδιάμεσο συντελεστή το ΝΑΤΟ, είναι μια χαμένη ευκαιρία να δηλώσει πως μπορεί να παρέμβει ως ειρηνοποιός στη λύση ενός ευρωπαϊκού προβλήματος.

Η ΕΕ έχει μεγάλα οικονομικά συμφέροντα στην Ασία και στην Αφρική, τα οποία μπορεί να μην υπηρετούνται από την σημερινή ευθυγράμμιση με τις ΗΠΑ. Οι γίγαντες της Ασίας, Κίνα και Ινδία, και ο κόσμος της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής έχουν δικά τους προβλήματα, όπως η διαφαινόμενη κρίση χρέους, η έλλειψη τροφίμων και η ύφεση, για τα οποία ήδη προειδοποιεί το ΔΝΤ. Στα μάτια των αδυνάμων η ΕΕ δεν μπορεί να λύσει τα δικά της προβλήματα, με αποτέλεσμα να φαίνεται σαν ένα είδος προτεκτοράτου των ΗΠΑ.

Οι παραπάνω εξελίξεις δεν προδικάζουν καμία ισχυρή σύγκληση των χωρών της ΕΕ προς μια ουσιαστική ενοποίηση. Καταδικάζουν την ΕΕ σε μια συνεχή εξάρτηση ασφάλειας από τις ΗΠΑ και σε εξάρτηση από άλλους ασταθείς ενεργειακούς προμηθευτές, όχι καλύτερους από τους Ρώσους. Καταδικάζουν τέλος την ΕΕ σε μια τάση φυγής κάποιων μελών, τα οποία βλέπουν τα συμφέροντά τους να βλάπτονται ουσιαστικά από μια τέτοια εξέλιξη.

Ο κίνδυνος παράλυσης της ΕΕ

Το πιθανότερο αποτέλεσμα όλων αυτών των καταστροφικών εξελίξεων στην Ευρώπη είναι η παράλυση της ΕΕ. Αυτό σημαίνει αδυναμία λήψης καίριων αποφάσεων οικονομικού ενδιαφέροντος, αδυναμία συνεργασίας με χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία κι άλλες τρίτες χώρες. Σημαίνει πολιτική αστάθεια, όπως ήδη διαφαίνεται στη Γαλλία, στην Ιταλία και με τις επερχόμενες εκλογές στην Ελλάδα. Ίσως και την αδυναμία συνεργασίας ακόμη και στο μέτωπο μιας πανδημίας, η οποία θα θέλαμε να εξαφανιστεί αλλά δυστυχώς βρίσκεται εδώ. Δεν υπάρχει γενικό σχέδιο αντιμετώπισης με αποτέλεσμα η πανδημία να έχει κοστίσει χρήμα και πολιτικό κεφάλαιο στα κράτη και στις πολιτικές ελίτ. Ακόμα και το προσφυγικό-μεταναστευτικό είναι άλυτο και κάτω από το χαλί.

Μια διάλυση της ΕΕ όμως δεν είναι πρακτικά εφικτή σε σύντομο διάστημα. Δεν μπορεί να επέλθει ένας “ξαφνικός θάνατος” γιατί υπάρχουν νομικοί περιορισμοί, το ευρώ και οι Συνθήκες. Οι αποφάσεις όμως, οι τρόποι και οι χρόνοι εφαρμογών τους, μπορούν να ανατρέψουν σχεδιασμούς ετών και να φέρουν σε πολλές χώρες μεγάλα οικονομικά προβλήματα. Το μέτωπο που ανοίχτηκε με τη Ρωσία είναι ιστορικών διαστάσεων και δεν θα κλείσει εύκολα. Η αδυναμία της Ευρώπης να διευθετήσει το Γιουγκοσλαβικό έχει σήμερα αυτό το καταστροφικό αποτέλεσμα: την αδυναμία επίλυσης ενός αδελφοκτόνου πολέμου μεταξύ Ρωσίας-Ουκρανίας. Και πάλι η Ευρώπη βρίσκεται σε κατάσταση εμφυλίου, όπως το 1914 και το 1939.

Η ιστορία ούτε επαναλαμβάνεται ούτε διδάσκει. Στην Ευρώπη οι συρράξεις επανεμφανίζονται με διάφορες μορφές ως κρίσεις συμφερόντων και υπαρξιακής ασφάλειας. Οι συνθήκες αλλάζουν ριζικά, αλλά οι συγκρούσεις στην καθοριστική για την ανθρωπότητα Γηραιά Ήπειρο δεν σταματούν. Η σωφροσύνη είναι η αναγκαία συνθήκη για την πολιτική, την ειρήνη και κάθε δημιουργική ανθρώπινη δραστηριότητα, αλλά αποδεικνύεται ότι χάθηκε ως αρετή από τις ελίτ και τους πολίτες αυτής της Ευρώπης.