Γιατί το μπόνους παραγωγικότητας δεν θα αλλάξει τίποτα στο Δημόσιο

Η μεταρρύθμιση που επιχειρείται στο Δημόσιο, συνδέεται με τους άλλους πυλώνες της διαχείρισης και ανάπτυξης του ανθρωπίνου δυναμικού, της αξιολόγησης, της στοχοθεσίας και της εκπαίδευσης για την ενίσχυση της απόδοσης των δημοσίων υπαλλήλων, της αποτελεσματικότερης εφαρμογής των μεταρρυθμίσεων και την ταχύτερη εξυπηρέτηση των πολιτών.

Σαφώς η προσπάθεια αυτή της Κυβέρνησης είναι ειλικρινής και αξιέπαινη, αλλά φοβάμαι, ότι θα προσκρούσει σε κάποιους αρνητικούς παράγοντες, όπως:

1. Ο τρόπος ασκήσεως της Δημόσιας Διοίκησης είναι διαφορετικός στο Κέντρο και στις μεγάλες πόλεις από την περιφέρεια, όπου επικρατεί ακόμα το πελατειακό κράτος, οι τοπικοί παράγοντες και αυτόχθονες δημόσιοι υπάλληλοι και αστυνομικοί και παρά τη ψηφιοποίηση δεν έχει αποκοπεί η επαφή πολίτη με τον υπάλληλο,
2. Όλοι σχεδόν οι δημόσιοι υπάλληλοι έχουν αξιολογηθεί ως άριστοι με αποτέλεσμα οι προϊστάμενοι των υπηρεσιών να επιλέγονται με πολιτικά κριτήρια και όχι αξιολογικά. Ως εκ τούτου θα είναι εμφανής η επιρροή του πελατειακού κράτους,
3. Το επίδομα αποδόσεως θα χορηγείται σε ορισμένους, κατά τη κρίση των προϊσταμένων και θα δημιουργήσει παράπονα και ομαδοποιήσεις, εκτός του ότι στο τέλος θα χορηγηθεί δικαστικά σε όλους τους ΔΥ βάσει της αρχής της ισότητας, όπως έγινε παλιότερα με το επίδομα παραγωγικότητας των 168 ευρώ,
4. Δεν προβλέπονται πρόσφοροι τρόποι αλλαγής της νοοτροπίας των ΔΥ, όπως πχ να σηκώνουν τα τηλέφωνα της υπηρεσίας.

Το Δημόσιο χρειάζεται αλλαγή νοοτροπίας

Στη χώρα μας για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν όσοι εμπλέκονται με τη δημόσια διοίκηση τα αποδίδουν στη νοοτροπία των στελεχών της, τα οποία λειτουργούν εκτός εξαιρέσεων με τους δικούς τους κανόνες ηθικής, συμπεριφοράς και υπηρεσιακής απόδοσης που υπαγορεύονται από μια συλλογική νοοτροπία (esprit de corps).

Έτσι, προβάλλουν ως λύση, ότι «απαιτείται αλλαγή νοοτροπίας» των στελεχών αυτών χωρίς όμως να προσδιορίζουν τι εννοούν με τη λέξη νοοτροπία, ως προς το τι πρέπει και με τι τρόπο θα αλλάξει η νοοτροπία, με την ελεύθερη βούληση των στελεχών του συστήματος έτσι ώστε να καταστεί μόνιμη κατάσταση, καθώς δια του εξαναγκασμού μπορεί μεν να επιτευχθεί φαινομενική (visual reality) αλλαγή νοοτροπίας, που είναι όμως προσωρινή ή μηχανική σαν τα αντανακλαστικά «Παυλώφ», που ούτε ταιριάζει ούτε μπορεί να εφαρμοστεί στη χώρα μας, που είναι κράτος δικαίου.

Το ζωτικό ζήτημα της αλλαγής της νοοτροπίας στη χώρα μας αφορά αυτούς που ασκούν οποιαδήποτε εξουσία. Των οποίων η νοοτροπία τους, επιβάλλεται να προσαρμοστεί σε δύο αυτονόητες θεμελιώδεις έννοιες πάνω στις οποίες στηρίζεται κάθε οργανωμένη κοινωνία και κάθε κράτος δικαίου: α) στην αρχή της ατομικής ευθύνης, δηλαδή αναλαμβάνουμε τις ευθύνες μας και δεν κρυβόμαστε πίσω από τους άλλους, αλλά ούτε η ατομική ευθύνη να συγχέεται με τις ευθύνες άλλων, β) στην έννοια του δημόσιου συμφέροντος στο οποίο εμπεριέχεται η καλή λειτουργία της δημόσιας διοίκησης, που αίρεται πάνω από κάθε ατομικό, τοπικό, κομματικό, συνδικαλιστικό ή άλλο συμφέρον, γιατί νοιάζεται για το σύνολο και όχι για τα άτομα, το πολιτικό κόμμα ή τις παρέες.

Σαφώς η νοοτροπία είναι βασικό στοιχείο της προσωπικότητας ενός ατόμου, που διαμορφώνεται σταδιακά βάση εσωτερικής διεργασίας στην οποία επιδρούν διάφοροι παράγοντες, όπως κληρονομικότητα, οικογένεια, περιβάλλον, εκπαίδευση, αθλητισμός, στρατιωτική θητεία, εργασία με διαφορετική αντιμετώπιση και συμπεριφορά μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και κάποιες ατομικές καταστάσεις και περιστατικά.

Δημόσιο και πελατειακό κράτος

Οι παράγοντες που διαμορφώνουν τη συλλογική νοοτροπία είναι διαφορετικοί και έχουν σχέση με τα ήθη, έθιμα, παραδόσεις ενός λαού ή πρακτικές μιας επαγγελματικής τάξης, όπως η φοροδιαφυγή για τους ελεύθερους επαγγελματίες ή η αδιαφορία για κάποιους ΔΥ. Σαφώς στο Δημόσιο Τομέα δεν περιλαμβάνεται η πολιτική εξουσία και οι πολιτικοί, γιατί αυτοί εκτός από το δικό τους νομικό καθεστώς έχουν και τη δικιά τους νοοτροπία, που επικεντρώνεται κατά κανόνα στη κτήση, νομή και διατήρηση της εξουσίας, που αποφέρει σε αυτούς και το περιβάλλον τους παντός είδους προνόμια. Σε μια αμφίδρομη σχέση οι πολιτικοί συντέλεσαν στη δημιουργία του πελατειακού κράτους, όπου έναντι ανταλλαγμάτων (ρουσφετιών) εξασφαλίζουν τις ψήφους των πολιτών, κατακτούν και παραμένουν στην εξουσία όχι μόνο στη κεντρική, αλλά και στην αυτοδιοίκηση και έτσι από την εποχή της Τουρκοκρατίας έχει δημιουργηθεί στους πολίτες η νοοτροπία ότι πρέπει να τα έχουν καλά με το “ντοβλέτι”.

Το πελατειακό κράτος είναι πιο εμφανές στο Δημόσιο Τομέα, επειδή οι εξυπηρετήσεις δεν είναι μόνο ατομικές, αλλά και οριζόντιες με νομοθετικές ρυθμίσεις, που αφορούν κοινωνικές τάξεις ή επαγγέλματα. Επιπλέον, με ευθύνη της Πολιτείας λόγω ελλείψεως εσωτερικού και πειθαρχικού ελέγχου κυρώσεων και αξιόπιστης αξιολόγησης των ΔΥ και υπό την συνδικαλιστική κάλυψη έχει δημιουργηθεί για πολλούς ΔΥ αίσθημα ατιμωρησίας και έλλειψης υπηρεσιακού φιλότιμου.

Άλλωστε τα πρόσφατα ατυχήματα και η αντιμετώπιση των θεομηνιών ανέδειξαν την ύπαρξη νοοτροπίας στο δημόσιο τομέα με φαινόμενα αδιαφορίας, αδράνειας, ανευθυνότητας και έλλειψη πρωτοβουλίας. Σαφώς η ιδεατή νοοτροπία των εμπλεκόμενων με την εξουσία προσώπων ατομικά ή συλλογικά πρέπει να βασίζεται στις δύο παραπάνω σταθερές έννοιες: α) την ατομική ευθύνη, β) το δημόσιο συμφέρον σύμφωνα με τις οποίες οι εμπλεκόμενοι πρέπει να ενεργούν κατά περίπτωση και όχι κατά υποκειμενική κρίση δηλαδή με νοοτροπία χωρίς ρυθμιστικούς κανόνες.

Οι τρόποι αλλαγής της νοοτροπίας με την ελεύθερη βούληση των εμπλεκομένων, όπως α) δια της παιδείας, β) δια της πειθούς, γ)δια του παραδείγματος, δ) με το φόβο επιβολής κυρώσεων, ε) με την άμεση αντίδραση του μη εξυπηρετούμενου πολίτη, είναι άριστες στη θεωρία, αλλά κατά το πλείστον ανέφικτες στη πράξη κυρίως λόγω του πελατειακού κράτους και της σχεδόν ανυπαρξίας των σχετικών μηχανισμών ελέγχου και κυρώσεων. Εξάλλου η νοοτροπία χρησιμοποιείται από κάποιους ως άλλοθι για να δικαιολογήσουν την αποτυχία ή την αδράνεια ή τη μη προσπάθεια και σε κάθε περίπτωση η αλλαγή νοοτροπίας είναι για μεν τους ρεαλιστές ουτοπία, για δε τους αισιόδοξους αυταπάτη.