Η διαδρομή, η άνοδος και η πτώση της Ράνιας Αντωνοπούλου

Ο Τσίπρας έφερε τη Ράνια Αντωνοπούλου στην πολιτική σκηνή σαν πολύτιμη μετεγγραφή για την καταπολέμηση της ανεργίας λόγω της ακαδημαϊκής πορεία της. Η άνοδός της εντυπωσιακή, η πορεία της αμφισβητούμενη και η πτώση της ταυτισμένη με ένα ηθικοπολιτικό στίγμα.

Γράφει η Νεφέλη Λυγερού  – 

Η είσοδος της άγνωστης μέχρι τότε Ράνιας Αντωνοπούλου στην πρώτη κυβέρνηση Τσίπρα ήταν μία έκπληξη για τους εκτός των κέντρων αποφάσεων. Τότε το επιτελείο του Αλέξη Τσίπρα την είχε θεωρήσει πολύτιμη μετεγγραφή. Σήμερα, τρία χρόνια μετά, η πτώση της είναι πλήρως αναντίστοιχη με τις προσδοκίες εκείνης της εποχής. Απομακρύνθηκε από την κυβέρνηση, χωρίς μεν να έχει παρανομήσει, αλλά με ένα ηθικοπολιτικό στίγμα. Ούσα εύπορη και διεκδικώντας το επίδομα ενοικίου προκάλεσε βάναυσα το δημόσιο αίσθημα και κατ’ επέκταση πολιτικό-εκλογικό κόστος για τον ΣΥΡΙΖΑ.

Η καθηγήτρια από τη Νέα Υόρκη είχε συνδεθεί κάπως ως εμπειρογνώμονας με το οικονομικό επιτελείο του Γιάννη Δραγασάκη, όταν ακόμα ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν αξιωματική αντιπολίτευση. Η κρίσιμη καμπή, ωστόσο, ήταν το τηλεφώνημα του Αλέξη Τσίπρα, με το οποίο της πρότεινε τη δεύτερη θέση στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας. Από τη μια στιγμή στην άλλη ο τρόπος ζωής της ανατράπηκε. Από το αμερικανικό ακαδημαϊκό περιβάλλον του Bard College και του Levy Institute βρέθηκε στην προεκλογική Αθήνα στα τέλη του 2014.

Η ίδια έλεγε ότι δεν είχε φανταστεί τον εαυτό της στην ελληνική πολιτική σκηνή και πολύ περισσότερο σε υπουργική θέση. Σύντομα συνειδητοποίησε ότι ο Αλέξης Τσίπρας την προόριζε όχι μόνο για βουλευτή, αλλά και για το ειδικό χαρτοφυλάκιο της αναπληρώτριας υπουργού Εργασίας, αρμόδιας για την καταπολέμηση της ανεργίας. Δέχθηκε με ενθουσιασμό και σχέδια να εφαρμόσει προγράμματα κατά της ανεργίας, τα οποία είχε επεξεργαστεί ως ακαδημαϊκός. 

Η σχέση της Ράνιας Αντωνοπούλου με τον ΣΥΡΙΖΑ άρχισε το 2011. Τότε, παρακολουθώντας από μακριά τη δραματική τροπή που έπαιρνε η κρίση στη μνημονιακή Ελλάδα, είχε στείλει ένα ηλεκτρονικό μήνυμα στην ιστοσελίδα της εφημερίδας Αυγή. Είχε αναφέρει το επιστημονικό έργο της και την επαγγελματική εμπειρία της από άλλες χώρες όταν βρίσκονταν υπό τον έλεγχο του ΔΝΤ. Σε εκείνο το γεμάτο αγωνία ηλεκτρονικό μήνυμα προειδοποιούσε για το τι θα ακολουθήσει αν συνεχιζόταν εκείνη η πολιτική. Δήλωνε επίσης ότι συμμεριζόταν τις θέσεις του ΣΥΡΙΖΑ, καθώς και ότι είναι στη διάθεση του κόμματος αν την χρειαστεί.

Την επόμενη ημέρα επικοινώνησε μαζί της ο Ευκλείδης Τσακαλώτος και κάπως έτσι άρχισε μια συνεργασία με το οικονομικό επιτελείο της τότε αξιωματικής αντιπολίτευσης. Την ίδια εποχή η Ράνια Αντωνοπούλου έγινε μέλος του ΣΥΡΙΖΑ, ενεργοποιώντας μαζί με άλλους την οργάνωση στη Νέα Υόρκη. Ως πανεπιστημιακός με διασυνδέσεις έπαιξε από κοινού με τον διακεκριμένο καθηγητή οικονομικών και σύζυγό της Δημήτρη Παπαδημητρίου καθοριστικό ρόλο στην προετοιμασία των επαφών του Αλέξη Τσίπρα, όταν αυτός είχε επισκεφθεί μαζί με το Νίκο Παππά και τη Ρένα Δούρου τη Νέα Υόρκη. Μεταξύ των άλλων διοργάνωσε και την ομιλία του σε ειδική εκδήλωση στο πανεπιστήμιο Columbia.

Η ακαδημαϊκή καριέρα και το Ινστιτούτο Λεβί

Η πρώτη φορά που η Ράνια Αντωνοπούλου άφηνε τα πάντα, χαράζοντας πορεία προς το άγνωστο ήταν σε ηλικία 17 ετών. Εγκατέλειψε την Ελλάδα για να πάει να σπουδάσει στις ΗΠΑ. Με καταγωγή από την Πάτρα και τη Μικρά Ασία, είχε αποφασίσει από πολύ νωρίς τι ήθελε να κάνει στη ζωή της. Η αποφασιστικότητά της είχε σφυρηλατηθεί στα δύσκολα παιδικά της χρόνια. Ως μαθήτρια ξεχώριζε τόσο για τις άριστες επιδόσεις στο σχολείο όσο και για την έντονη κοινωνικότητά της.

Η ίδια έχει πει πως ο τρόπος που έβλεπε τον κόσμο άλλαξε απότομα όταν δανείστηκε από έναν καθηγητή της και διάβασε το βιβλίο «Άκου Ανθρωπάκο» του Βίλχελμ Ράιχ. Οι συμμαθητές της κάνουν λόγο για μία μεταμόρφωση. Σηματοδότησε μια μετάβαση. Μεγάλωσε απότομα, πολιτικοποιήθηκε, βγήκε από τον μικρόκοσμο της έφηβης και είδε διαφορετικά τη ζωή. Εκτέθηκε και επηρεάστηκε βαθιά από την αριστερή σκέψη.

Ήταν η εποχή που και η ελληνική κοινωνία βίωνε τη μετάβαση από τη δικτατορία στη δημοκρατία. Η μόλις 14χρονη τότε Ράνια πρωτοστατούσε στις μαθητικές εκδηλώσεις της μεταπολίτευσης και γρήγορα έγινε μέλος της αριστερής νεολαιίστικης οργάνωσης “Ρήγας Φεραίος”. Τελειώνοντας το Λύκειο έφυγε για σπουδές στις ΗΠΑ. Οι αριστερές αναζητήσεις της την οδήγησαν στο New School, στο γνωστό προοδευτικό πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Ολοκλήρωσε το διδακτορικό της δίπλα στον γνωστό μαρξιστή οικονομολόγο Anwar Shaikh, το οποίο είχε ως θέμα μία εναλλακτική προσέγγιση για το πώς καθορίζεται η συναλλαγματική αξία μεταξύ δύο νομισμάτων.

Για να τα βγάλει πέρα οικονομικά κατά τη διάρκεια των σπουδών της έκανε διάφορες δουλειές του ποδαριού. Εργάστηκε ως σερβιτόρα αλλά και ως βοηθός ερευνητή στην Ουάσινγκτον. Οι συμφοιτητές της την θυμούνται για την εργατικότητα, αλλά και για την ισχυρογνωμοσύνη της. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών της δίδαξε στο πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, το γνωστό NYU.

Εκείνη την περίοδο, από κοινού με μία φίλη της οικονομολόγο από την Τουρκία, οργάνωσε κύκλους εντατικών καλοκαιρινών σεμιναρίων για φοιτητές οικονομικών, ερευνητές και οικονομολόγους από όλο τον κόσμο. Στόχος εκείνων των σεμιναρίων ήταν να συζητήσουν για τα οικονομικά πέρα από τη νεοκλασική θεωρία, η οποία είχε επικρατήσει σαν μοναδική επιστημονική αλήθεια σχεδόν ολοκληρωτικά στα περισσότερα δυτικά πανεπιστήμια. Εξασφάλισε χρηματοδότηση από το Ford Foundation και από το ερευνητικό κέντρο IDRC του Καναδά, ώστε να μην επιβαρύνονται οι συμμετέχοντες.

Η γνωριμία με τον Δημήτρη Παπαδημητρίου

Καμπή στη ζωή της εκείνο τον καιρό ήταν η γνωριμία της με τον διακεκριμένο καθηγητή Δημήτρη Παπαδημητρίου, η οποία μετεξελίχθηκε σε σχέση ζωής. Είχαν συναντηθεί όταν η Ράνια Αντωνοπούλου είχε παρουσιάσει μία μελέτη της στο Levy Institute, ένα από τα πιο γνωστά προοδευτικά οικονομικά ινστιτούτα των ΗΠΑ. Ο Δημήτρης Παπαδημητρίου ήταν πρόεδρος του ινστιτούτου, ασκώντας παραλλήλως και καθήκοντα αντιπρύτανη του Bard College.

Η σχέση και ο γάμος τους άνοιξαν στη Ράνια νέες προοπτικές στη σταδιοδρομία της. Με τις μελέτες της, η Ράνια Αντωνοπούλου απέδειξε ότι σε περιόδους κρίσης οι πολιτικές λιτότητας επηρεάζουν περισσότερο τις γυναίκες. Όχι μόνο επειδή προσαρμόζονται στις δύσκολες συνθήκες εργασίας με μεγαλύτερη άνεση από τους άνδρες, αλλά και επειδή επωμίζονται έναν πιο δυσχερή κοινωνικό ρόλο. Καλύπτουν, δηλαδή, το κενό που αφήνει το κράτος στη φροντίδα ηλικιωμένων, παιδιών, και ασθενών ως κόρες, σύζυγοι και μητέρες.

Η παρουσίαση των συμπερασμάτων της έρευνάς της ήταν το ερέθισμα που οδήγησε το συμβούλιο του Levy Institute (εκείνη την εποχή μέλος του ήταν και ο νομπελίστας Τζόζεφ Στίνγκλιτς) να οργανώσει σχετικό ερευνητικό πρόγραμμα. Επικεφαλής του προγράμματος ορίσθηκε αρχικά η διάσημη Βρετανίδα οικονομολόγος Plane Elson. Δύο χρόνια αργότερα την διαδέχθηκε η Ράνια Αντωνοπούλου.

Ο επόμενος σταθμός στην καριέρα της είναι ο ΟΗΕ. Είχε χτίσει μία σταθερή συνεργασία με τις υπηρεσίες του που ασχολούνται με την αντιμετώπιση της ανεργίας σε συνθήκες ανθρωπιστικής κρίσης σε χώρες κυρίως του Τρίτου Κόσμου. Στο πλαίσιο αυτό κατά καιρούς είχε αναλάβει ρόλο συμβούλου και εμπειρογνώμονα. Το 2013 ορίσθηκε από τον ΟΗΕ policy advisor σε μακροοικονομικά ζητήματα. Με την ιδιότητά της αυτή ταξίδεψε σε πολλές χώρες, συμβουλεύοντας τα τοπικά γραφεία του Οργανισμού.

Το στοίχημα των 300.000 θέσεων εργασίας

Το τηλεφώνημα του Αλέξη Τσίπρα να μπει στην πολιτική της ήρθε κουτί. Στην πραγματικότητα, η ρουτίνα της πανεπιστημιακής διδασκαλίας και το κοστούμι της επιστημονικής έρευνας δεν στάθηκαν ποτέ ικανά να την γεμίσουν απολύτως. Ήταν φιλόδοξη και με διάθεση για δράση. Αλλά μετά από 35 χρόνια στις ΗΠΑ, η επαφή της με τα ελληνικά πράγματα ήταν μάλλον επιφανειακή. Κι αυτό, όπως φάνηκε στη συνέχεια, δεν είχε τη σοφία να το αντιληφθεί εγκαίρως και να προβεί στις επιβαλλόμενες προσαρμογές. Την εμπόδισε -λένε- ο ισχυρογνώμων χαρακτήρας της.

Ο Αλέξης Τσίπρας την έφερε στην Ελλάδα για να εφαρμόσει το σχέδιο που είχε επεξεργαστεί ως ακαδημαϊκός και σε συνεργασία με το Παρατηρητήριο του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ. Το πρόγραμμα αυτό έχει επινοηθεί από τον διάσημο οικονομολόγο Χάιμαν Μίνσκι και φέρει τον τίτλο «εργοδότης εσχάτης προσφυγής». Το πρόγραμμα εντοπίζει αυτά που χρειάζεται μια χώρα, η οποία βρίσκεται σε συνθήκες κρίσης για να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας.

Όταν ο ιδιωτικός τομέας αδυνατεί να τις δημιουργήσει γίνεται το κράτος εργοδότης, αλλά όχι βεβαίως προσλαμβάνοντας δημοσίους υπαλλήλους, ή πολλαπλασιάζοντας τα γνωστά επιδόματα κατάρτισης. Το πρόγραμμα βασίζεται κυρίως στη δημιουργία θέσεων για κοινωφελή εργασία και για την κατασκευή έργων υποδομής. Στόχος είναι να δοθεί μια ώθηση για να πάρει μπροστά η οικονομία.

Έτσι η Ράνια Αντωνοπούλου βρέθηκε αναπληρώτρια υπουργός στο Εργασίας. Αρκετοί στον ΣΥΡΙΖΑ την θεωρούσαν “αλεξιπτωτίστρια” και την αντιμετώπιζαν με έναν τρόπο που υποδήλωνε πως την θεωρούσαν ξένο σώμα. Τόσο ο πρωθυπουργός, όσο και ο αντιπρόεδρος Γιάννης Δραγασάκης, όμως, την είχαν περιβάλλει με την εμπιστοσύνη και την αμέριστη υποστήριξή τους.

Ισχυρογνωμοσύνη και ταπεινότητα

Το κομματικό τοπίο του ΣΥΡΙΖΑ, όμως, όπως κάθε κομματικό τοπίο είναι δύσβατο και ενίοτε εχθρικό για όσους δεν διαθέτουν αρκετά κομματικά ένσημα. Η Ράνια Αντωνοπούλου, ωστόσο, επιβίωσε, αν και όλα αυτά τα χρόνια ήταν πολλοί οι σύντροφοί της στην κυβέρνηση που της καταλόγιζαν πολλά και κυρίως αναποτελεσματικότητα. Η αλήθεια είναι ότι το σχέδιό της για την καταπολέμηση της ανεργίας δεν βρήκε τις αναγκαίες προϋποθέσεις για να εφαρμοστεί, με αποτέλεσμα να εκφυλιστεί σε μπαλώματα.

Αν και εργασιομανής, η Ράνια Αντωνοπούλου, κυρίως λόγω χαρακτήρα, δεν έμαθε ποτέ ότι το μυστικό της επιτυχίας ενός υπουργού είναι να διευθύνει σωστά την ορχήστρα κι όχι να παίζει όλα τα όργανα! Μια ακαδημαϊκή καριέρα στο εξωτερικό, άλλωστε, δεν συνιστά καθόλου διαβατήριο για να επιβιώσει κάποιος στον δύσκολο βιότοπο του κρατικού μηχανισμού και της εγχώριας πολιτικής. Δεν αρκεί ούτε η βούληση ούτε η ορμή.

Τα έχει καταφέρει μόνο όποιος είχε τη σοφία να προσεγγίσει τον ρόλο του με ταπεινότητα και διάθεση να ψηλαφίσει τις ιδιαιτερότητες, όποιος είχε ανοικτά αυτιά για να ακούει και καθαρή κρίση για να κρίνει. Και όπως αποδείχθηκε στην πράξη, η Ράνια σ’ αυτό το κρίσιμο τομέα τα έκανε θάλασσα. Αν και δεν παρανόμησε, με τη διεκδίκηση του επιδόματος ενοικίου διέπραξε ηθικοπολιτικό ατόπημα που προκάλεσε βάναυσα το δημόσιο αίσθημα.

Όταν η υπόθεση αποκαλύφθηκε, δεν αντέδρασε ούτε με την επιβαλλόμενη ταπεινότητα απέναντι στην κοινή γνώμη, ούτε με την πολιτική ευελιξία απέναντι στο Μαξίμου. Αντί να λάβει το σαφές μήνυμα δυσαρέσκειας του πρωθυπουργού και να τον διευκολύνει, το πέταξε το μπαλάκι, υποχρεώνοντάς τον λίγες αργότερα ουσιαστικά να την απολύσει. Για μία ακόμα φορά την είχε προδώσει η ισχυρογνωμοσύνη της που αρκετοί χαρακτηρίζουν αλαζονεία.

Με τον χειρισμό της, η Ράνια Αντωνοπούλου ουσιαστικά συμπαρέσυρε και τον σύζυγό της υπουργός Οικονομίας-Ανάπτυξης Δημήτρη Παπαδημητρίου. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο Αλέξης Τσίπρας εκτιμούσε και εκτιμά τον διαπρεπή καθηγητή και δεν είχε καμία πρόθεση να τον αντικαταστήσει. Όταν, μάλιστα, προ καιρού είχαν κυκλοφορήσει σχετικές πληροφορίες στα Μίντια, του είχε δώσει αντίθετη διαβεβαίωση. Από τη στιγμή, όμως, που ο Δημήτρης Παπαδημητρίου θεώρησε πως από τις εξελίξεις ετέθη ζήτημα ευθιξίας και για τον ίδιο, υπέβαλε και επέμεινε στην παραίτησή του.