Η διαφθορά-διαπλοκή παίρνει το χρώμα της εξουσίας

Η υπόθεση της Novartis, αλλά και τα όσα αποκαλύπτονται για τον ρόλο του Πετσίτη έχουν επαναφέρει με ένταση στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας το πρόβλημα της διαφθοράς, το οποίο είναι κοινό μυστικό πως είχε αποκτήσει ενδημικές διαστάσεις. Είναι αληθές ότι με την εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ και τον σχηματισμό της κυβέρνησης Τσίπρα το 2015, το παραδοσιακό τρίγωνο της διαπλοκής (πολιτική εξουσία – Μίντια – ολιγαρχία του χρήματος) υπέστη εμπλοκή. Οι ολιγάρχες του χρήματος είχαν, βεβαίως, φροντίσει από πριν να ρίξουν γέφυρες προς τους επερχόμενους “κόκκινους” και σε κάποιες περιπτώσεις είχαν βρει ένα είδος ανταπόκρισης.

Η παραδοσιακή διαπλοκή, ωστόσο, δεν μπορούσε να συνεχισθεί όπως πριν. Ούτε, βεβαίως, μπορούσε να διαμορφωθεί και να λειτουργήσει αμέσως νέα διαπλοκή, τουλάχιστον στην προηγούμενη έκταση και ένταση. Για να ανοίξουν και να λειτουργήσουν νέα κανάλια διαπλοκής δεν απαιτείται μόνο ελαστική συνείδηση. Απαιτείται και χρόνος για να λάβει χώρα ο συγχρωτισμός που αποτελεί προϋπόθεση και πλαίσιο της διαπλοκής. Αλλά και σ’ αυτό το επίπεδο κάποιοι μήκαν γρήγορα στο παιχνίδι…

Τα εμπόδια που προέκυψαν, ως αποτέλεσμα της κυβερνητικής αλλαγής το 2015, στο επίπεδο της διαπλοκής και του πολιτικού χρήματος, επηρέασαν λιγότερο τη διαφθορά στις χαμηλότερες βαθμίδες του κρατικού μηχανισμού, όπου και εκεί η Ελλάδα έκανε πρωταθλητισμό. Οι κατά καιρούς έρευνες για την έκταση αυτού του είδους της διαφθοράς έρχονται να επιβεβαιώσουν αυτό που οι πολίτες βίωναν στις καθημερινές συναλλαγές τους σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του δημόσιου τομέα.

Το “λάδωμα” ζει και βασιλεύει

O χρηματισμός είχε επεκταθεί ακόμα και στη διεκπεραίωση απλών νόμιμων διαδικασιών. Για να αποφύγουν καθυστερήσεις, οι συναλλασσόμενοι πλήρωναν “γρηγορόσημο” στους δημοσίους υπαλλήλους, οι οποίοι είναι εντεταλμένοι να τους εξυπηρετούν. Σε πολλές περιπτώσεις, η δωροδοκία ήταν ικανή να παρακάμψει νόμους και διαδικασίες.

Η νομοθεσία για όλα τα θέματα, άλλωστε, είναι ένα δαιδαλώδες συνονθύλευμα διατάξεων, οι οποίες είναι συχνά αντιφατικές, ασαφείς και ενίοτε φωτογραφικές. Η κατάσταση αυτή επιτρέπει σε δημοσίους υπαλλήλους να επικαλούνται ή να ερμηνεύουν διατάξεις κατά το δοκούν. Η δυνατότητα αυτή τροφοδοτεί τη διαφθορά, αφού κατά κανόνα ο αρμόδιος υπάλληλος μπορεί να βρει μια βολική λύση στο πρόβλημα ενός πολίτη, εάν, βεβαίως, λάβει αντάλλαγμα.

Ας σημειωθεί ότι η Ελλάδα κατατάσσεται εδώ και πολλά χρόνια στις κορυφαίες θέσεις στην ΕΕ όσον αφορά την έκταση της διαφθοράς. Πολεοδομίες, εφορίες, ο χώρος της υγείας και οι δήμοι ήταν οι πρωταθλητές στη διαφθορά και στο φακελάκι, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης για το έτος 2010. Από τότε η κατάσταση δεν έχει αλλάξει ποιοτικά. Θα ήταν, ωστόσο, άδικο να μην αναγνωρισθεί πως τα τελευταία χρόνια έχουν καταβληθεί κάποιες προσπάθειες για τη συρρίκνωση του φαινομένου.

Η κρίση έχει αναμφίβολα ρίξει τις “τιμές” στο “λάδωμα”, αλλά από μόνη της δεν καταπολεμά τη διαφθορά. Τους πρώτους μήνες μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον ΣΥΡΙΖΑ (και τους ΑΝΕΛ) επικράτησε ένα κλίμα φόβου, το οποίο λειτούργησε ανασχετικά, αλλά επρόκειτο για προσωρινό φαινόμενο. Μπορεί η κυβέρνηση Τσίπρα να ύψωσε τη σημαία εναντίον της διαφθοράς, αλλά στην πράξη έκανε λίγα και όχι ιδιαιτέρως αποτελεσματικά. Έτσι, σταδιακά πολλοί επίορκοι επανήλθαν στο bussiness as usual.

Ενδημική η λεηλασία

Για πολλά-πολλά χρόνια το πρόβλημα της διαφθοράς παρέμενε στη σκιά. Ελάχιστοι που είχαν δημόσιο λόγο ήταν διατεθειμένοι να θίξουν τα κακώς κείμενα. Οι περισσότεροι προτιμούσαν να στρέφουν την κεφαλή. Το ίδιο συνέβαινε και με τη λεηλασία του δημόσιου χρήματος όχι μόνο στην κορυφή, αλλά και στη βάση της κοινωνικής πυραμίδας. Η λεηλασία είχε καταντήσει ενδημικό φαινόμενο.

Τα παραδείγματα είναι αμέτρητα: Τα ασφαλιστικά ταμεία συνέχιζαν να πληρώνουν συντάξεις σε νεκρούς, τις οποίες εισέπρατταν ατιμωρητί για χρόνια οι συγγενείς τους. Υγιείς λάμβαναν αναπηρικές συντάξεις και αναξιοπαθούντες-μαϊμού εισέπρατταν προνοιακά επιδόματα. Εύποροι επωφελούνταν από μέτρα υπέρ των φτωχών, εισπράττοντας χρηματικά βοηθήματα! Αγρότες εισέπρατταν επιδοτήσεις για καλλιέργειες που δεν διέθεταν και αποζημιώσεις για ζημιές που δεν είχαν υποστεί. Το μεγαλύτερο πάρτι, όμως, γινόταν στον χώρο της υγείας.

Η κρίση μπορεί να σάρωσε μισθούς, συντάξεις, εργασιακά δικαιώματα κλπ, αλλά οι επιπτώσεις της στο επίπεδο της διαφθοράς δεν ήταν εξίσου σαρωτικές. Είναι αληθές ότι στο πλαίσιο της δημοσιονομικής εξυγίανσης, οι δραστικές περικοπές των δημοσίων δαπανών υποχρέωσαν τις κυβερνήσεις να λάβουν μέτρα που εκ των πραγμάτων συρρίκνωσαν και τη σπατάλη και τη διαφθορά. Δεν πραγματοποιήθηκαν, ωστόσο, στοχευμένες δραστικές παρεμβάσεις.

Είναι αληθές ότι από το 2010-11 ελήφθησαν μέτρα για κάποιες κραυγαλέες περιπτώσεις, αλλά γενικά οι παρεμβάσεις ήταν οριζόντιες. Χάθηκε έτσι η ευκαιρία η περικοπή των δημοσίων δαπανών να συνδυασθεί με την εξυγίανση και την παραγωγική ανασυγκρότηση του δημόσιου τομέα σ’ όλα τα επίπεδα. Έτσι όπως έγινε και τραυμάτισε την παροχή αναγκαίων κρατικών υπηρεσιών προς τους πολίτες και άφησε –έστω και λιγότερο– χώρο στη διαφθορά.