Η διαλεκτική, το μεταναστευτικό και οι ισλάμ-towns

Το βιβλίο του Ένγκελς “Η Ανατροπή της Επιστήμης από τον κύριο Ευγένιο Ντίρινγκ” (1877), είχε τέτοιον πολεμικό τόνο που κατέληξε να γίνει γνωστό απλώς ως “Αντι-Ντίρινγκ”. Μεταξύ άλλων, στο βιβλίο αυτό, ο Ένγκελς επεκτείνει τις απόψεις του Μαρξ σχετικά με την συσχέτιση ποσότητας και ποιότητας (Κεφάλαιο, Τ. 1, κεφ. ΧΙ), απόψεις που ο Μαρξ με την σειρά του είχε δανεισθεί από τον Χέγκελ. Σύμφωνα με αυτές, μια ποσοτική αλλαγή, πέραν κάποιου σημείου, μετατρέπεται σε ποιοτική αλλαγή: η ποσότητα γίνεται ποιότητα.

Από επαγγελματική διαστροφή απήλαυσα ιδιαιτέρως σε κάποια από τα παραδείγματά τους, που αναφέρονταν στο πώς τα αλκάνια αλλάζουν φυσική κατάσταση όταν τους προσθέτουμε ένα-ένα άτομα άνθρακα: σε θερμοκρασία δωματίου το βουτάνιο (C4H10) είναι αέριο αλλά το πεντάνιο (C5H12) υγρό, το δεκαπεντάνιο (C15H32) είναι υγρό αλλά το δεκαεξάνιο (C16H34) στερεό. Ο Μαρξ μιλούσε για την ποσοτική συσσώρευση των καπιταλιστικών μέσων παραγωγής. Ποια η σχέση με την μετανάστευση;

Πολύ απλά: ένας μετανάστης μόνος του σιγά-σιγά μπορεί, αν θέλει, να αφομοιωθεί στην κοινωνία που τον φιλοξενεί και να υιοθετήσει τα τοπικά ήθη και έθιμα, ακολουθώντας τον χρυσό κανόνα της αφομοίωσης: “Στην Ρώμη κάνε ό,τι οι Ρωμαίοι”. Οι Αλβανοί έμαθαν ελληνικά, βαπτίσθηκαν Χριστιανοί Ορθόδοξοι και έδωσαν στα παιδιά τους ελληνικά ονόματα.

Όχι μόνον λόγω πολιτισμικής συνάφειας και επιθυμίας, αλλά και διότι ήταν λίγοι σε σχέση με τον ελληνικό πληθυσμό. Διεσπάρησαν σ’ αυτόν, δεν γκετοποιήθηκαν, και έμαθαν πώς ζούμε στην Ελλάδα. Έχω σχολιάσει ότι η οικογένεια Αντετοκούμπο αποτελεί ένα ευτυχές παράδειγμα αφομοίωσης, το οποίο βοηθήθηκε και από τέτοιους ποσοτικούς συσχετισμούς.

Ποσότητα και ποιότητα

Όταν όμως οι αριθμοί υπερβούν ένα κρίσιμο όριο –οι Μαρξ και Ένγκελς θα αναφέρονταν ίσως στην “κρίσιμη μικυλλιακή συγκέντρωση”– τότε οι νεοφερμένοι δημιουργούν συσσωματώσεις, και διαχωρίζονται από την μάζα του ντόπιου πληθυσμού, σαν λάδι με νερό. Αναπαράγουν τα ήθη και έθιμα των πατρίδων τους και στήνουν δικές τους China Town, όπου ζουν σε ένα παράλληλο σύμπαν.

Εκεί, με την ισχύ των αριθμών επιβάλλουν τον δικό τους τρόπο ζωής: συμπεριφορά, ενδυμασία, γλώσσα, διατροφή, καταστήματα. Εκδιώκουν τους ντόπιους που πλέον αισθάνονται ξένοι στον τόπο τους. Δεν εκτίθενται στα ντόπια ήθη και δεν τα υιοθετούν. Οι παλιοί γίνονται άγκυρα για νέους και οι νέοι πισωγυρίζουν τους παλιούς στα ήθη της πατρίδας, όπως με την “Ισλαμική Αστυνομία” του κέντρου της Αθήνας. Και όλοι μαζί ξαναστήνουν πέτρα-πέτρα την χώρα από την οποία τόσο κόπο έκαναν να ξεφύγουν και την εξαπλώνουν σε ξένο έδαφος.

Μετά από ένα σημείο, η ποσότητα γίνεται ποιότητα, πράγμα που αναδεικνύει ξεκάθαρα ένα καταθλιπτικό και εξοργιστικό ρεπορτάζ του ιστότοπου Pro News. Τότε δεν έχουμε απλώς μια συνοικία με εξωτικά εστιατόρια για καλοβαλμένους αστούς, αλλά μια ξένη επικράτεια: παρότι ο χώρος παραμένει γεωγραφικώς εντός της χώρας, δεν της ανήκει πλέον, αφού δεν ισχύουν οι νόμοι του κράτους, παραπέμποντας στις παραχωρήσεις (Concessions) της Κίνας: στο Μακάο, ίσχυαν οι Πορτογαλικοί νόμοι, στην Σανγκάη οι Αγγλικοί, κοκ. Όπως λέει μέλος επιτροπής κατοίκων στο παραπάνω ρεπορτάζ: «η Αχαρνών πια δεν είναι ελληνικό έδαφος. Σε λίγο θα μας ζητάνε διαβατήριο».

Και αν αυτό ακούγεται παρατραβηγμένο, στην Μασσαλία είναι καθημερινότητα: πολλές συνοικίες εργατικών κατοικιών (Cités) διοικούνται από καρτέλ εμπόρων ναρκωτικών, κατά συντριπτική πλειοψηφία βορειοαφρικανικής προέλευσης. Τσιλιαδόροι στήνουν μπλόκα για τον έλεγχο της κυκλοφορίας, διενεργούν ελέγχους στα αυτοκίνητα των κατοίκων, και ανήλικοι διενεργούν ελέγχους ταυτότητας. Δεν είναι ότι κυριαρχεί η αναρχία. Και νόμος υπάρχει και τάξη… Αλλά όχι ο νόμος και η τάξη του γαλλικού κράτους. Η ποσότητα έγινε ποιότητα. Τι ποιότητα όμως;

Μεταναστευτικό και Μαρξ-Ένγκελς

Στην Ελλάδα διαβιοί εδώ και δεκαετίες μια σημαντική κοινότητα Φιλιππινέζων, κυρίως Καθολικοί στο θρήσκευμα. Η απλή ένταξη, έως και αφομοίωσή τους, είναι ομαλές. Οι δε Αλβανοί, παρά τα προβλήματα της πρώτης δεκαετίας, με παραπλήσιο πολιτισμικό υπόβαθρο και ασπαζόμενοι κατά πλειοψηφικά την Ορθοδοξία, σε μεγάλο βαθμό αφομοιώθηκαν. Όμως το δεύτερο μαζικό κύμα μετανάστευσης που ήρθε μετά το 2000 από την Β. Αφρική και την Κ. Ασία ήταν κατά μείζονα λόγο Ισλαμικό, και από σημαντικά διαφορετικό πολιτιστικό υπόβαθρο.

Το θέμα βεβαίως δεν είναι απλώς το Ισλάμ, αλλά και ποιο Ισλάμ. Και δεν αναφέρομαι απλώς σε θεολογικά ρεύματα –Σούνα, Σία, Σουφισμό– αλλά σε καθημερινή ορθοπραξία. Στην Γαλλία έχω γνωρίσει Μουσουλμάνες του Καζακστάν που τρόμαξαν πρωτοβλέποντας τις μαντήλες του Μαγκρέμπ και Μουσουλμάνους του Κοσόβου, για τους οποίους Ραμαζάνι είναι να μην πίνουν τσίπουρο 60 βαθμών πριν την δύση του ήλιου.

Όμως, το κέντρο της Αθήνας έχει εποικήσει το Ισλάμ του Αφγανιστάν, του Μαγκρέμπ και του Πακιστάν. Μέσω των δισεκατομμυρίων του Κόλπου, ή τουρκικών οργανώσεων όπως της Μιλί Γκορούς, έχει πάρει μια συντηρητική στροφή που ξένιζε πριν μισό αιώνα –είναι γνωστή η ξεκαρδιστική αποστροφή του Νάσερ στον αρχηγό των Αδελφών Μουσουλμάνων: «Αν δεν μπορείς να κάνεις την ίδια σου την κόρη να φοράει την μαντήλα, πώς θες εγώ να την φορέσω σε 10 εκατομμύρια γυναίκες;».

Συνομιλία

Έχουμε απέναντί μας ένα Ισλάμ στους αντίποδες των Μουσουλμάνων της Θράκης, που είναι αυτόχθονες αιώνων, που αισθάνονται Έλληνες, που τιμούν την ελληνική σημαία, που αντιστέκονται στον δάκτυλο του τουρκικού προξενείου και που μπορούν να συνυπάρξουν ειρηνικά με τους Χριστιανούς συμπατριώτες τους. Μπορεί αυτό το νεοφερμένο και ξενοκίνητο Ισλάμ να αφομοιωθεί; Να ενσωματωθεί έστω; Εξηγούσε ο Βασιλιάς Χασάν Β’ του Μαρόκου στην δημοσιογράφο Anne Sinclair το 1993:

• Anne Sinclair: Θα θέλατε να ενσωματωθούν (οι Μαροκινοί) στην Γαλλία; Η αρχή της ενσωμάτωσης σας βρίσκει υπέρ ή κατά;
• Χασάν Β’: Δεν θα ήθελα καθόλου να γίνουν αντικείμενο τέτοιας προσπάθειας, γιατί δεν θα ενσωματωθούν ποτέ.
• AS: Πιστεύετε ότι οι ίδιοι δεν θέλουν, ή ότι οι Γάλλοι τους απορρίπτουν;
• Χασάν Β’: Θα εκφράσουν ότι δεν μπορούν. Είναι δυνατόν μεταξύ Ευρωπαίων. Η κλωστή είναι η ίδια. Τα κινήματα στην ευρωπαϊκή ιστορία ήταν Ανατολή-Δύση. Και οι κινήσεις των ανθρώπων. Η θρησκεία… και τόσα άλλα. Αλλά εδώ είναι άλλη ήπειρος. Ό,τι και να κάνετε θα γίνουν κακοί Γάλλοι.
• AS: Μας αποθαρρύνετε να προσπαθήσουμε να τους ενσωματώσουμε.
• Χασάν Β’: Σας αποθαρρύνω όσον αφορά τους δικούς μου, τους Μαροκινούς, να επιχειρήσετε μια εκτροπή εθνικότητας γιατί ποτέ δεν θα γίνουν 100% Γάλλοι. Περί τούτου σας διαβεβαιώ.

Ποιος αφομοιώνει ποιον

Τι πιθανότητες αφομοίωσης έχουν οι Σιίτες που γιορτάζουν την Ασούρα αυτομαστιγωνόμενοι με ξυράφια μέχρι αιμορραγίας μέσα στους δρόμους του Πειραιά; Ή οι Αφγανοί, που κατά 99% επιθυμούν την επιβολή της σαρίας και κατά 85% τον λιθοβολισμό των μοιχών και μοιχαλίδων;
Αν η αφομοίωση είναι εφικτή από μεμονωμένα άτομα, είναι αδύνατη για ολόκληρες κοινότητες.

Αυτό δεν φαίνεται να απασχολεί την σύγχρονη Αριστερά των αλληλέγγυων αντιρατσιστών, που έχει ξεχάσει έστω και καθαρά υλιστική κριτική των Μάρξ (1870), Ένγκελς (1893) και Georges Marchais (1980), που έβλεπαν την μετανάστευση ως καπιταλιστικό εργαλείο συμπίεσης των μισθών, τον περίφημο “βιομηχανικό σταθμό εφεδρείας” (Κεφάλαιο, τ. 1, κεφ XXV).

Η σύγχρονη Αριστερά έχει εγκαταλείψει τις ντόπιες λαϊκές και εργατικές τάξεις –τους εφεξής “εθνολαϊκιστές” ή “ελληναράδες”– αντικαθιστώντας το προλεταριάτο με το προφηταριάτο. Ο κ. Βίτσας δίπλα στον Τζαβέντ Ασλάμ, απευθυνόμενος στο νέο του εκλογικό(;) κοινό, δεν συμβουλεύει τους Πακιστανούς απλώς να μάθουν ελληνικά, αλλά και να μας μάθουν Ουρντού.
Τους ενθαρρύνει να αφομοιωθούν ή να μας αφομοιώσουν; Ίσως σήμερα φαντάζει υπερβολικό. Αλλά σε μια γενιά;