Η εκλογική ανταρσία των νοικοκυραίων και το τέλος της (νεο)φιλελεύθερης συναίνεσης

Τα γεγονότα είναι πολλά και πεισματάρικα για να τα αγνοήσουμε. Η φιλελεύθερη συναίνεση που κυριάρχησε στη Δύση μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και που μετεξελίχθηκε σε (νεο)φιλελεύθερη, κλυδωνίζεται. Η Δύση δεν βρίσκεται στο 2007, παρότι οι άρχουσες ελίτ έχουν την τάση να διαβάζουν τα γεγονότα λες και βρισκόμαστε πριν την εκδήλωση της μεγάλης χρηματοπιστωτικής κρίσης. Γι’ αυτό και συνήθως διαψεύδονται, γεγονός που τραυματίζει την αξιοπιστία τους. Δεν τους είναι, άλλωστε, εύκολο να χωνέψουν το γεγονός ότι το μέχρι πριν μερικά χρόνια χειραγωγημένο εκλογικό ακροατήριό τους έχει περιέλθει σε κατάσταση εκλογικής ανταρσίας. Τελευταίο παράδειγμα το εκλογικό αποτέλεσμα στην Ολλανδία, με την νίκη-σοκ της Εναλλακτικής Δεξιάς (Alt-Right) –για πολλούς Ακροδεξιάς– του Γκερτ Βίλντερς, την οποία οι δημοσκοπήσεις δεν είχαν προβλέψει.

Η αντισυστημική ψήφος συνήθως είναι βουβή. Ακολουθεί υπόγειες διαδρομές. Ειδικά όταν προέρχεται από μικρομεσαίους νοικοκυραίους με μάλλον συντηρητική ιδεολογία, που δεν έχουν συνηθίσει να κάνουν πολιτικό θόρυβο, όπως οι δεδηλωμένοι αριστεροί και οι αμφισβητίες των κοινωνικών κινημάτων. Κι όμως, 20 χρόνια πριν στις ΗΠΑ θα ήταν αδιανόητο ο Μπέρνι Σάντερς, ένας σοσιαλιστής από το ασήμαντο Βερμόντ, να διεκδικούσε με αξιώσεις το χρίσμα των Δημοκρατικών, πρώτα από την Κλίντον και μετέπειτα από τον Μπάιντεν. Και βεβαίως θα ήταν αδιανόητο ένας τύπος όπως ο Τραμπ να είχε εκλεγεί πρόεδρος και να φαντάζει πολύ πιθανή μία νέα νίκη του στις επικείμενες προεδρικές εκλογές, χωρίς να πτοούνται οι οπαδοί του από την σωρεία δικαστικών διώξεων που αντιμετωπίζει.

Το φαινόμενο θα είχε μικρότερη σημασία εάν αφορούσε μόνο κάποια αμερικανική ιδιαιτερότητα. Πρόκειται, όμως, για φαινόμενο που απλώνεται σ’ όλη σχεδόν τη Δύση και δη στην ΕΕ. Για παράδειγμα, το Brexit μπορεί να πάτησε στον παραδοσιακό βρετανικό ευρωσκεπτικισμό, αλλά πήγασε από την ίδια μήτρα που τροφοδοτεί την Εναλλακτική Δεξιά και για μία περίοδο κάποια αριστερά ή ιδιότυπα κόμματα, τα οποία αλλάζουν τον παραδοσιακό πολιτικό χάρτη στη Δύση. Στην Ιταλία, η Μελόνι, το κόμμα της οποίας τα προηγούμενα χρόνια είχε μονοψήφια ποσοστά, κατάφερε να εκλεγεί πρωθυπουργός. Στην Γαλλία οι τελευταίες δημοσκοπήσεις δίνουν στο κόμμα της Λεπέν την πρώτη θέση στις επικείμενες ευρωεκλογές και τον Μακρόν να περιορίζεται στο 19%. Στην Ισπανία κατάφεραν για λίγα χρόνια να αποτελούν κεντρικούς πολιτικούς παίκτες οι αριστεροί Podemos, κυριολεκτικά από το πουθενά, αλλά και να αποκτήσει σημαντική κοινοβουλευτική εκπροσώπηση ένα κόμμα της Ακροδεξιάς, το μέχρι πρότινος περιθωριακό, Vox. Στην δε Γερμανία οι δημοσκοπήσεις καταγράφουν ως δεύτερη δύναμη το ευρωσκεπτικιστικό κόμμα της Alt Right “Εναλλακτική για τη Γερμανία”.

Το τέλος της (νεο)φιλελεύθερης συναίνεσης

Το συμπέρασμα είναι ότι η παραδοσιακή πολιτική ηγεμονία του διδύμου της (νεο)φιλελεύθερης συναίνεσης, των κατεστημένων κομμάτων της Κεντροδεξιάς και της Κεντροαριστεράς αμφισβητείται. Τα μικρομεσαία στρώματα, που αρχίζουν να στρέφουν μαζικά την πλάτη στις παραδοσιακά κυρίαρχες πολιτικές παρατάξεις, δεν έχουν, βεβαίως, προσβληθεί από κάποιου είδους ιδεολογικό ιό που τα ωθεί προς τα άκρα. Η κύρια αιτία που αμφισβητούν την κατεστημένη τάξη πραγμάτων είναι ότι αυτή περισσότερο ή λιγότερο ανατρέπει τις σταθερές του βίου τους σ’ όλα τα μήκη και τα πλάτη του Δυτικού Κόσμου.

Ο πολιτικός χάρτης των δυτικών χωρών αλλάζει περισσότερο ή λιγότερο, λόγω των τεκτονικών αλλαγών που προκαλούν στις δυτικές κοινωνίες οι διαδοχικές κρίσεις (χρηματοπιστωτική, υγειονομική, ενεργειακή, πληθωρισμού κλπ) αλλά και η παγκοσμιοποίηση. Η παρόξυνση της ανισοκατανομής του πλούτου και η μετανάστευση της παραγωγής σε αναδυόμενες βιομηχανικές χώρες συμπιέζουν οικονομικά και κοινωνικά τη μεσαία τάξη και στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη. Η αντανάκλαση αυτής της συμπίεσης στο πολιτικό-εκλογικό επίπεδο ροκανίζει την παραδοσιακή πολιτική ηγεμονία της Κεντροαριστεράς και της Κεντροδεξιάς, σε μία σειρά από χώρες.

Και οι δύο αυτές παρατάξεις εδραίωσαν τη μακρόχρονη πολιτική ηγεμονία τους στο άρρητο κοινωνικό συμβόλαιο, με βάση το οποίο εξασφάλιζαν στα μικρομεσαία στρώματα ευημερία και Κοινωνικό Κράτος. Από ένα χρονικό σημείο και πέρα, όμως, οι ηγεσίες τους λειτούργησαν σαν όχημα για την παγκοσμιοποίηση και κατ’ επέκτασιν συνέκλιναν στην εφαρμογή της νεοφιλελεύθερης ατζέντας. Στην χώρα μας, η μνημονιακή “συναίνεση” του άλλοτε αντισυστημικού και αντιμνημονιακού ΣΥΡΙΖΑ συνέβαλε στην εκλογική κατάρρευσή του.

Η εκλογική εξέγερση των μικρομεσαίων

Μεγάλο τμήμα των παραδοσιακών μεσαίων τάξεων δυσκολεύεται ολοένα και περισσότερο να διατηρήσει το επίπεδο ευημερίας, σε μία Ευρώπη όπου η μία κρίση διαδέχεται την άλλη. Τα δε κατώτερα εισοδηματικά στρώματα δυσκολεύονται να επιβιώσουν αξιοπρεπώς, όταν η θηριώδης ακρίβεια και το “τέρας” του πληθωρισμού ροκανίζει τα περιορισμένα εισοδήματα τους. Η παγκοσμιοποίηση πετάει έξω από το “τρένο” μικρομεσαίους νοικοκυραίους (όρος που ήρθε στο προσκήνιο και της εσωκομματικής αντιπαράθεσης που μαίνεται στον ΣΥΡΙΖΑ), μικρομεσαίους επιχειρηματίες, ελεύθερους επαγγελματίες και βεβαίως την παραδοσιακή εργατική τάξη που έχει πληγεί καίρια από την αποβιομηχάνιση. Σε αυτό το εκρηκτικό οικονομικό-κοινωνικό “κοκτέιλ” έρχονται να “δέσουν” και άλλα προβλήματα, όπως η παράνομη μετανάστευση, που προκαλεί τεκτονικές αλλαγές και σε χώρες, μέχρι πρότινος πρότυπα του πολυπολιτισμού (Σουηδία, Δανία κ.α.).

Η μαζική είσοδος μεταναστών παροξύνει το ένστικτο αυτοσυντήρησης κοινωνιών που ήδη νοιώθουν ότι απειλούνται με φτωχοποίηση. Γι’ αυτά τα τμήματα του πληθυσμού, ο ανταγωνισμός από τη φθηνή εργασία των μεταναστών βιώνεται σαν πρόσθετη απειλή. Όπως σαν απειλή βιώνονται και οι διάφορες κοινωνικές παρενέργειες της παράνομης μετανάστευσης. Ως αντίδραση στο επώδυνο σήμερα, εκδηλώνεται ένα αίσθημα νοσταλγίας για τις παλιές καλές ημέρες και μία τάση παλινδρόμησης στο εθνικό κράτος. Αίσθημα το οποίο φουσκώνει τα πανιά της Alt Right.

Όσο οι άρχουσες ελίτ συνειδητοποιούν ότι χάνουν τον πολιτικό έλεγχο μεγάλων τμημάτων της κοινωνίας τόσο καταφεύγουν σε αντιδημοκρατικές πρακτικές. Σερβίρουν νέου τύπου “αριστοκρατικές” αντιλήψεις, με σκοπό να αμφισβητήσουν την ικανότητα του λαού να αποφασίζει για κρίσιμα ζητήματα. Το έχουμε δει άφθονες φορές, από το Brexit, την εκλογή Τραμπ, την άνοδο της Λεπέν και τώρα τη νίκη της ολλανδική Ακροδεξιάς. Στην πραγματικότητα, όσο περισσότερο αμφισβητείται η πολιτική ηγεμονία τους, τόσο τα συστημικά κόμματα (Κεντροδεξιά και Κεντροαριστερά) αμφισβητούν εντονότερα τον πυρήνα της αστικής δημοκρατίας, η οποία, στις συνθήκες της παγκοσμιοποίησης, τείνει να μετατραπεί σε κέλυφος. Οτιδήποτε αμφισβητεί τη δέσμη των κυρίαρχων δογμάτων χαρακτηρίζεται λαϊκισμός, απαξιώνεται και εξοβελίζεται.

Είναι τέτοια η περιφρόνηση που επιδεικνύουν οι άρχουσες ελίτ και οι πολιτικές εκφράσεις τους προς το “πόπολο” και έχει γίνει τέτοια κατάχρηση στην πλύση εγκεφάλου, κυρίως με την ιδεολογική ρομφαία του “αντιλαϊκισμού”, που πλέον φέρνει το αντίθετο αποτέλεσμα. Όταν τα καθεστωτικά Μίντια υποστηρίζουν με πάθος κάτι, ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας αντανακλαστικά υιοθετεί την αντίθετη θέση. Τόσο η παγκοσμιοποίηση και η εισοδηματική ανισότητα που προκαλεί, όσο και το ρεύμα της παράνομης μετανάστευσης τροφοδοτούν τη διάχυτη οικονομική-κοινωνική ανασφάλεια των παραδοσιακών μικρομεσαίων και στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη. Στην πραγματικότητα, παραλλήλως με την παραδοσιακή διαχωριστική γραμμή Δεξιά-Αριστερά, αναδύεται από τα σπλάχνα των δυτικών κοινωνιών μία νέα διαχωριστική γραμμή που παραπέμπει σε μία νέα κοινωνικοταξική πραγματικότητα. Κι αυτή είναι αναπόφευκτο να αποτυπώνεται και στο πολιτικό-εκλογικό επίπεδο.