Η Ελλάδα χρειάζεται δυαρχία με διακριτές αρμοδιότητες

Πολλοί θεωρούν ότι από το 1974 έως σήμερα ο θεσμός του Προέδρου της Δημοκρατίας έχει λειτουργήσει ομαλά. Υπάρχουν όμως και πολλοί άλλοι που θα αντιτείνουν ότι αυτό ήταν αναμενόμενο, αφού ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν έχει αρμοδιότητες. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο είναι και ένας θεσμός που έχει μικρή ή αμελητέα χρησιμότητα. Επί πλέον, σε όρους κόστους είναι ένας θεσμός πολύ ακριβός, γεγονός το οποίο έχει μεγάλη σημασία σε μια χώρα που βιώνει μια μακρά οικονομική κρίση.

Για όλους τους παραπάνω λόγους, θεωρώ ότι ο θεσμός του Προέδρου της Δημοκρατίας πρέπει να αναμορφωθεί ριζικά. Για την ακρίβεια, να αναβαθμιστεί με απ’ ευθείας εκλογή από τον λαό. Δεν μιλάω για Προεδρική Δημοκρατία τύπου Γαλλίας, αλλά για ένα διπλό σύστημα εξουσίας, με εκλεγμένους από τον λαό τους δύο ανώτατους πολιτειακούς παράγοντες. Πώς όμως μπορεί να γίνει αυτό;

Με βάση την εμπειρία μου από τη δομή διακυβέρνησης μεγάλων επιχειρήσεων, θεωρώ ότι ένας εκλεγμένος Πρόεδρος της Δημοκρατίας μπορεί να συνυπάρξει αρμονικά με έναν εκλεγμένο πρωθυπουργό, εφ’ όσον οι δύο τους έχουν διακριτούς και απολύτως συμπληρωματικούς ρόλους.

Σε αυτό το πλαίσιο, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα έχει ως βασικές αρμοδιότητες τον υψηλό έλεγχο της λειτουργίας του κράτους και την εξασφάλιση της συνέχειάς του. Ο ρόλος αυτός δεν υποκαθιστά την αντιπολίτευση, αφού αυτή έχει διαφορετική σκοποθεσία και αποστολή. Στο παραπάνω πλαίσιο υπάρχουν δύο βασικές λειτουργίες που θα μπορούσαν να υποστηρίζουν τον θεσμό του Προέδρου της Δημοκρατίας.

Η πρώτη λειτουργία είναι αυτή της Ανάλυσης και της Διαχείρισης Κινδύνων (Risk Management Function). Πρόκειται για μια θεμελιώδη λειτουργία που οφείλει να επιτελεί κάθε οργανισμός που καλείται να επιβιώσει σε ένα πολύπλοκο και ταχέως μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Δυστυχώς, στο ελληνικό κράτος η λειτουργία αυτή είναι κατακερματισμένη σε διάφορα υπουργεία και δεν διενεργείται κεντρικά.

Έμμεση γραμμή αναφοράς στον Πρόεδρο

Η πρόταση εν προκειμένω είναι να συσταθεί μια υπηρεσία, η οποία θα έχει άμεση γραμμή αναφοράς στον πρωθυπουργό και έμμεση στον Πρόεδρο. Αποστολή της θα είναι να αναγνωρίζει, να αναλύει και να προβάλλει στο μέλλον διάφορους κινδύνους. Αναφέρω ενδεικτικά: την τρέχουσα και προβλεπόμενη δημογραφική πορεία της χώρας, τη δημοσιονομική σταθερότητά της και τους πιθανούς κινδύνους που μπορούν να την διαταράξουν.

Επίσης μπορούμε να αναφέρουμε τη δυνατότητα αντιμετώπισης μελλοντικών κινδύνων (εξωτερικών και εσωτερικών), πιθανές συνέπειες από την τεχνολογική υστέρηση της χώρας σε κρίσιμους τομείς, ανάλυση ευρύτερων παγκόσμιων τάσεων και των συνεπειών τους, όπως π.χ. η παγκόσμια μετανάστευση, η εξάντληση των φυσικών πόρων, το ενδεχόμενο μιας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, οι μεταβολές στο περιβάλλον και το κλίμα και η επίδραση που θα έχουν μακροπρόθεσμα κ.λπ.

Προφανώς τα ζητήματα αυτά σε πολιτικό επίπεδο τα διαχειρίζεται η εκάστοτε κυβέρνηση. Ωστόσο, είναι σημαντικό να είναι ενήμερος μέσα από έναν επίσημο και θεσμοθετημένο δίαυλο και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο οποίος θα εξασφαλίζει τη συνέχεια της εποπτείας των κρατικών υποθέσεων. Π.χ. έτσι δεν θα μπορεί μια κυβέρνηση να ακολουθεί παρελκυστική πολιτική, παραδίδοντας ένα πρόβλημα διογκωμένο στην επόμενη, αλλά ούτε και η επόμενη θα μπορεί να προσποιηθεί ότι δεν γνώριζε το πρόβλημα.

Η παρουσία του Προέδρου θα εγγυάται ότι τα βασικά ζητήματα θα είναι εις γνώσιν όλων. Παράλληλα, θα υπάρχει η δυνατότητα για κεντρικό σχεδιασμό και εποπτεία των παραπάνω ζητημάτων στο πλαίσιο ενός συλλογικού οργάνου, το οποίο θα μπορούσε να είχε τη μορφή ενός Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας.

Εσωτερικός Έλεγχος

Η δεύτερη λειτουργία είναι αυτή του Εσωτερικού Ελέγχου (Internal Audit Function). Σε κάθε μεγάλο οργανισμό ή επιχείρηση, υπάρχει μια μονάδα, η οποία είναι εξουσιοδοτημένη να ελέγχει τη λειτουργία των διαφόρων τμημάτων της και να αναφέρει στη διοίκηση τυχόν αποκλίσεις από την περιγεγραμμένη και απαιτητή συμπεριφορά τους. Με τον τρόπο αυτό όχι μόνο ελέγχεται η συμμόρφωση των τμημάτων της επιχείρησης στα καθήκοντα που τους έχουν ορισθεί, αλλά η διοίκηση μπορεί να ανιχνεύσει τυχόν ατέλειες ή αστοχίες και να επέμβει διορθωτικά.

Στην ελληνική δημόσια διοίκηση υπήρχαν διάσπαρτες παρόμοιες μονάδες ελέγχου, οι οποίες με το σχέδιο για το Επιτελικό Κράτος ενοποιήθηκαν στην ανεξάρτητη Εθνική Αρχή Διαφάνειας. Παλαιότερα η λειτουργία των διάσπαρτων μονάδων υπόκειτο σε σύγκρουση συμφερόντων, αφού οι επικεφαλής ορίζονταν από την κυβέρνηση. Δηλαδή δεν είχαν πλήρη ανεξαρτησία και δεν έδιναν αναφορά σε κάποια ανώτερη ή ισοδύναμη βαθμίδα εκτός κυβέρνησης. Για το έργο της νέας ανεξάρτητης αρχής θα πρέπει να περιμένουμε για να κρίνουμε, αν και θεσμικά η αποστολή της έχει περισσότερο να κάνει με την καταπολέμηση της διαφθοράς και όχι με έναν διευρυμένο εσωτερικό έλεγχο.

Η Εθνική Αρχή Διαφάνειας, πάντως, θα έπρεπε να αναφέρεται σε τακτική βάση στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ενώ οι αναφορές της θα πρέπει να έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα. Δηλαδή, σε τακτικές συνεδριάσεις που θα συγκαλεί ο Πρόεδρος και θα μετέχουν ο Πρωθυπουργός και οι καθ’ ύλην αρμόδιοι υπουργοί (π.χ. ανά εξάμηνο) θα πρέπει να εξετάζονται τα ευρήματα των εσωτερικών ελέγχων και αναλόγως να καταρτίζεται σχέδιο συγκεκριμένων διορθωτικών ενεργειών στην κρατική λειτουργία.

Εκσυγχρονισμός ως όρος εθνικής επιβίωσης

Οι παραπάνω επισημάνσεις απέχουν πολύ από το να χαρακτηρισθούν μια ολοκληρωμένη πρόταση μεταρρύθμισης. Σκοπός μου ήταν απλώς να δείξω ένα παράδειγμα ριζικής μεταρρύθμισης από αυτές που η Ελλάδα χρειάζεται σήμερα, για να ξεπεράσει τα αδιέξοδα της. Η κρίση που βιώνει η Ελλάδα δεν αφορά μόνο την τελευταία δεκαετία της οικονομικής de facto χρεωκοπίας. Είναι μια κρίση βαθιά, δομική και αξιακή. Είναι εν τέλει μια κρίση τόσο πολύπλευρη που εκ των πραγμάτων είναι υπαρξιακή.

Μια τέτοια κρίση επομένως δεν ξεπερνιέται ούτε με περικοπές δαπανών, ούτε με ανακαινίσεις ψευδοπροσόψεων, σαν κι αυτές που επιχειρεί το πολιτικό σύστημα για να διατηρήσει τη θέση του. Αν η Ελλάδα θέλει να επιβιώσει σε ένα όλο και πιο ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον, οφείλει να προχωρήσει σε έναν γενναίο θεσμικό και παραγωγικό εκσυγχρονισμό, ο οποίος θα περιλαμβάνει τολμηρές τομές σε όλα τα επίπεδα. Μια από αυτές τις τομές είναι και η αναβάθμιση του θεσμού του Προέδρου της Δημοκρατίας. Ας το τολμήσουμε.