Η επίθεση στον Καραμανλή, ο “αστικο-φιλελέ” Κυριάκος και η “αεροπειρατεία”

Με την επίθεσή του, ο Μητσοτάκης επιχειρεί να δώσει μία απάντηση στην κριτική που έχει ασκήσει ο Κώστας Καραμανλής ειδικά για τα εθνικά, αλλά η κίνησή του έχει αντιφατικές επιπτώσεις. Προφανώς, το Μαξίμου επιδιώκει εμμέσως πλην σαφώς να θέσει μία διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο πρόσωπο που είναι σημείο αναφοράς για την καραμανλική πτέρυγα, από την οργανωμένη ΝΔ, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί από τον Κυριάκο.

Αν και η μητσοτακική ΝΔ έχει μεταλλαχθεί ιδεολογικά-πολιτικά, το εγχείρημα του Μαξίμου είναι πολύ πιθανόν να γυρίσει μπούμεραγκ. Όχι μόνο, επειδή είναι πολύ δύσκολο να επιτύχει η επιδιωκόμενη “αποκαραμανλοποίηση”, αλλά κυρίως επειδή η επίθεση του Κυριάκου εξωθεί τον Κώστα Καραμανλή να καταστήσει την μέχρι τώρα έμμεση πολιτική διαφοροποίησή του πιο ξεκάθαρη και κυρίως πιο έμπρακτη. Ας μην ξεχνάμε ότι αυτό συμβαίνει σε μία συγκυρία, κύρια χαρακτηριστικά της οποίας είναι δύο:

• Πρώτον, η –λόγω αλλεπάλληλων σκανδάλων και εθνικά απαράδεκτων χειρισμών– κλιμακούμενη πολιτική απαξίωση της κυβέρνησης Μητσοτάκη.
• Δεύτερον, η επικείμενη ίδρυση κόμματος από τον Σαμαρά. Σύμφωνα με τις διαθέσιμες πληροφορίες, ο Κώστας Καραμανλής δεν θα τασσόταν ευθέως υπέρ αυτής της πρωτοβουλίας, αλλά θα φρόντιζε να εκδηλώσει τη θετική στάση του με έμμεσο τρόπο. Μετά την επίθεση που δέχθηκε από τον Μητσοτάκη, δεν αποκλείεται ο έμμεσος τρόπος να γίνει λιγότερο έμμεσος, κάτι που εκ των πραγμάτων θα είναι κρίσιμο πολιτικό “δώρο” προς τον Σαμαρά και αντιστρόφως πλήγμα για τον πρωθυπουργό.

Η επίθεση Μητσοτάκη στην εθνική πολιτική του Κώστα Καραμανλή είναι πολιτικά δυσεξήγητη. Δεν αποκλείεται να οφείλεται στην ψυχολογική ανάγκη του πρωθυπουργού να απαντήσει, θέτοντας μία διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στη δική του πολιτική και στην πολιτική του προκατόχου του. Αλλά και πάλι, ήταν η πιο ακατάλληλη στιγμή για να το κάνει. Εκτός κι αν στο Μαξίμου έχουν πληροφορίες ότι ο Κώστας Καραμανλής έχει αποφασίσει να “κόψει τις γέφυρες”, οπότε η επίθεση έγινε για να προκαταλάβει τον πρώην πρωθυπουργό. Ό,τι και να συμβαίνει η ρήξη βαθαίνει, δεδομένου ότι είναι κοινό μυστικό πως ο Κώστας Καραμανλής έχει εδώ και χρόνια πολύ αρνητική γνώμη για τον σημερινό πρωθυπουργό.

Ο Κυριάκος φρόντισε να επιτεθεί (αναφερόμενος σε «διπλωματία του Twitter») και στον πρώην υφυπουργό Εξωτερικών Γιάννη Βαληνάκη για τις συχνές δικές του κριτικές στην κυβερνητική πολιτική στα εθνικά. Εκ των πραγμάτων, όμως, με την επίθεσή του έπληξε και την αδελφή του, Ντόρα Μπακογιάννη, η οποία ήταν υπουργός Εξωτερικών τα περισσότερα χρόνια της κυβέρνησης Καραμανλή. Η αλήθεια είναι πως δεν έχει και τις καλύτερες σχέσεις μαζί της, αλλά οπωσδήποτε υπάρχει ο οικογενειακός δεσμός και κυρίως υπάρχει και κοινή αντίληψη των δύο αδελφών για τα εθνικά.

Ο Κυριάκος ως συνέχεια του Σημίτη

Στην πραγματικότητα, ο Μητσοτάκης ουδέποτε έχει κρύψει πως επιδιώκει να εμφανιστεί ως συνεχιστής του ρεύματος που είχε εκφράσει ο Σημίτης. Το 2023 είχε αναφερθεί στον «πολυδιάστατο εκσυγχρονισμό» και μιλώντας στον επικήδειο του πρώην πρωθυπουργού στις αρχές του έτους είχε σημειώσει ότι «δεν μπήκε ποτέ στον πειρασμό να μεταλλαχθεί». Είναι χαρακτηριστικό πως στην συνέντευξη του ο Μητσοτάκης αναφέρθηκε σε «ακινησία της εξωτερικής πολιτικής» την περίοδο 2004-2009. Είναι ακριβώς η μομφή που απέδιδε ο Σημίτης και το “εκσυγχρονιστικό” στρατόπεδο στον Κώστα Καραμανλή.

Παρά το “στραπάτσο” της ΝΔ στις ευρωεκλογές, ο Μητσοτάκης είναι πεπεισμένος πως τη του νίκη στις εθνικές εκλογές του 2023, την είχε δώσει η μετατόπιση μίας κατηγορίας μεσοστρωμάτων με κεντροαριστερή ή και αριστερή ιδεολογική προέλευση, τα οποία έχουν κοινό παρονομαστή την αναφορά τους στον σημιτικό “εκσυγχρονισμό”. Το φαινόμενο ερμηνεύεται μάλλον επιδερμικά με όρους γραμμικής πολιτικής γεωγραφίας, ότι δηλαδή “ο Κυριάκος είναι μοντέρνος φιλελεύθερος κεντρώος” και ως τέτοιος ασκεί ευρύτερη επιρροή από το κόμμα του και ως εξ αυτού συσπειρώνει. Μισή αλήθεια είναι και πως η στροφή αυτών των μεσοστρωμάτων έγινε για λόγους αποστροφής προς τις πρακτικές και την αισθητική του ΣΥΡΙΖΑ.

Στην πραγματικότητα, το ρεύμα που τα οδήγησε στην “πόρτα” του Κυριάκου έχει τις ρίζες του στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1980 πριν ακόμα εμφανισθεί στην πολιτική σκηνή ο υιός Μητσοτάκης, όταν άνθιζε ο σημιτισμός ως ιδεολογικό-πολιτικό ρεύμα και μάλιστα –εμμέσως πλην σαφώς– κατ’ αντιδιαστολή προς το ανδεοπαπανδρεϊκό ρεύμα. Ο Κυριάκος είναι σε μεγάλο βαθμό συνεχιστής εκείνου του ιδεολογικού ρεύματος κι αυτό δεν αποδεικνύεται μόνο από το γεγονός ότι προτιμά να συνεργάζεται με πρώην σημιτικούς, παρά με ακραιφνείς νεοδημοκράτες.

Προφανώς, ο Μητσοτάκης δεν ταυτίζεται με το “αστικό-φιλελέ” δεξιό σοσιαλδημοκρατικό πρόσημο του Σημίτη. Ιδεολογικά εκφράζει μία πιο μεταμοντέρνα νεοφιλελεύθερη εκδοχή, αυτή που ευστόχως αποκαλείται “ακραίο κέντρο”. Αυτό, βεβαίως, δεν τον εμποδίζει στο επίπεδο των πολιτικών πρακτικών να ακολουθεί τα χνάρια του πατέρα του και μάλιστα σε πιο ακραίες εκδοχές. Στην πραγματικότητα, ο υιός Μητσοτάκης είναι ένα υβρίδιο του μεταμοντέρνου ιδεολογικού νεοφιλελευθερισμού και του παραδοσιακού πολιτικού κοτζαμπασιδισμού της οικογένειας.

Αν και από μία πλευρά πρόκειται για αντίφαση, η οποία αποτυπώθηκε πολλές φορές στη μέχρι τώρα πρωθυπουργική θητεία του (τελευταίο δείγμα το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ), δεν τον εμπόδισε να αγγίξει τις επαρχιακές “αστικές” ιδεολογικές χορδές ελληνικών μεσοστρωμάτων, τις οποίες είχε αγγίξει δεκαετίες πριν ο Σημίτης. Στο πρόσωπο του Κυριάκου, λοιπόν, πολλοί βλέπουν τον “διάδοχο” του Σημίτη, έστω κι αν ηγείται αντίπαλου κόμματος. Άλλωστε, ειδικά το 1996 είχαν στρατευθεί στο πλευρό του “εκσυγχρονιστή” που διεκδικούσε την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ, πολλοί “φιλελέ” κεντροδεξιοί, αλλά και άτομα που ψήφιζαν την εκδοχή Κύρκου για τη λεγόμενη ανανεωτική Αριστερά.

Το “αστικό-φιλελέ” ρεύμα

Ένας προσεκτικός παρατηρητής εύκολα διαπιστώνει ότι πολλοί από όσους είχαν γοητευθεί πριν από δεκαετίες από τον “εκσυγχρονισμό” και το “αστικό-φιλελέ” στυλ του Σημίτη είναι τα τελευταία χρόνια γοητευμένοι από το παρεμφερές “αστικό-φιλελέ” στυλ του υιού Μητσοτάκη, το οποίο στην πραγματικότητα δεν έχει διαρρήξει η ψηφοφηρική επιμέρους δεξιά στροφή του. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι και οι δύο έχουν δεδηλωμένο ιδεολογικό εχθρό τους τον “λαϊκισμό”, αν και στην πράξη και ο ένας και ο άλλος πολλές φορές κατέφυγαν σ’ αυτόν για ψηφοθηρικούς λόγους.

Ο μεταμοντέρνος “αστικός-φιλελέ” λόγος του Κυριάκου, λοιπόν, αποδεδειγμένα προσκόμισε ψήφους στη ΝΔ, διευρύνοντας την πολιτική-εκλογική εμβέλειά της προς αυτό το είδος του Κέντρου. Δεν αναφέρομαι συνολικά στο Κέντρο, επειδή αυτό το ρεύμα μπορεί να προέρχεται από το παραδοσιακό προδικτατορικό Κέντρο, αλλά σε καμία περίπτωση δεν ταυτίζεται μαζί του ούτε αξιακά, ούτε προγραμματικά. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μία από τις μεταλλάξεις του παραδοσιακού Κέντρου.

Η μετατόπιση μίας μεγάλης μερίδας Ελλήνων διανοουμένων από την Αριστερά και την Κεντροαριστερά προς το μεταμοντέρνο “αστικό-φιλελέ” ρεύμα αρχικά του Σημίτη και τα τελευταία χρόνια του Κυριάκου μπορεί ποσοτικά να μην σημαίνει πολλά, αλλά ποιοτικά διαμόρφωσε το γενικότερο ιδεολογικό-πολιτικό κλίμα (τους όρους πολιτικής ηγεμονίας) και ως εκ τούτου είχε βαρύνουσα σημασία και στο εκλογικό επίπεδο. Το μεταμοντέρνο “αστικό-φιλελέ” ρεύμα δεν πρέπει να συγχέεται με τον παραδοσιακό ιδεολογικό-πολιτικό συντηρητισμό. Αντιθέτως, σ’ ορισμένα επίπεδα είναι ριζοσπαστικό, με την έννοια ότι καταλύει και ανασυγκροτεί στο δικό του πλαίσιο (παγκοσμιοποίηση, δικαιωματισμός, κοσμοπολιτισμός, υποβάθμιση του έθνους και του εθνικού κράτους κλπ) τις παραδοσιακές αστικές δομές και νοοτροπίες. Στην πραγματικότητα, λοιπόν, είναι εχθρικό προς τον παραδοσιακό συντηρητισμό, έστω κι αν στο πολιτικό επίπεδο για λόγους εκλογικής σκοπιμότητας αποφεύγει να το διακηρύσσει.

Είναι ακριβώς αυτό το σημείο που μας βοηθάει να ερμηνεύσουμε το τι επιδιώκει ο υιός Μητσοτάκης. Την ίδια στιγμή, αυτό το μεταμοντέρνο “αστικό-φιλελέ” ρεύμα είναι εκλογικά μειοψηφικό στην ελληνική κοινωνία. Αυτό αποδείχθηκε όταν επιχείρησε να μετρηθεί αυτοδύναμα στις εκλογές, όπως συνέβη με το “Ποτάμι”. Ο σημιτισμός κυριάρχησε, επειδή με την ισχυρή βοήθεια των κατεστημένων συστημικών ΜΜΕ επικράτησε στους κόλπους της κομματικής γραφειοκρατίας του ΠΑΣΟΚ και άρα κληρονόμησε την ευρύτατη λαϊκή βάση, που είχε συγκροτήσει ο ανδρεοπαπανδρεϊσμός.

Το αντίστοιχο συνέβη και στη μάχη για την ηγεσία της ΝΔ. Ο Κυριάκος επικράτησε ΝΔ για τρεις λόγους:

• Πρώτον, επειδή είχε αντίπαλό του έναν πολιτικό χωρίς χάρισμα και μάλλον φθαρμένο.
• Δεύτερον, επειδή είχε πίσω του τον παραδοσιακό ισχυρότατο πελατειακό μηχανισμό της οικογένειας Μητσοτάκη.
• Τρίτον, επειδή πρόβαλε το μεταμοντέρνο “αστικό-φιλελέ” προφίλ του σαν παράγοντα ανανέωσης.
• Τέταρτον, επειδή στους κόλπους της κομματικής γραφειοκρατίας, για διάφορους –κυρίως μικροπολιτικούς– λόγους ο Κυριάκος υποστηρίχθηκε στη μάχη για τη διαδοχή και από παράγοντες της ΝΔ που κινούνται σε πολύ διαφορετικό ιδεολογικοπολιτικό ρεύμα.

Ο Κυριάκος, η Λαϊκή Δεξιά και η “αεροπειρατεία”

Ο Κυριάκος, λοιπόν, κέρδισε και το 2019 και το 2023 όχι μόνο επειδή είχε απέναντί του έναν φθαρμένο ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και επειδή έχει κληρονομήσει τη λαϊκή βάση της παραδοσιακής Δεξιάς, στην οποία εκλογικά προσέθεσε το “αστικο-φιλελέ” ρεύμα και έτσι απέκτησε πλειοψηφία. Το ίδιο είχε συμβεί τη δεκαετία του 1990 με τον Σημίτη. Είχε κληρονομήσει τη μεγάλη λαϊκή εκλογική βάση του ανδρεοπαπανδρεϊκού ΠΑΣΟΚ, στην οποία είχε προσθέσει εκλογικά τη δική του “αστικό-φιλελέ” εκλογική συνεισφορά για να αποκτήσει ως σημιτικό πλέον ΠΑΣΟΚ πλειοψηφία.

Όπως και στην περίπτωση Σημίτη, έτσι και στην περίπτωση του υιού Μητσοτάκη, έχουμε ένα είδος πολιτικής “αεροπειρατείας”, με την έννοια ότι η αιρετή ηγεσία πρεσβεύει πράγματα που σε μεγάλο βαθμό είναι σε αντίφαση με τις αντιλήψεις του κορμού της εκλογικής βάσης του κόμματος (του ΠΑΣΟΚ τότε της ΝΔ τώρα). Όπως έχουν δείξει ποιοτικές έρευνες, στη μεγάλη πλειονότητα, οι ψηφοφόροι της ΝΔ ανήκουν στο ρεύμα που μπορούμε να αποκαλέσουμε “Λαϊκή Δεξιά” και δεν συμμερίζονται τις μεταμοντέρνες “αστικό-φιλελέ” αντιλήψεις του Κυριάκου. Αυτό φάνηκε καθαρά, για παράδειγμα, στην περίπτωση του γάμου των ομόφυλων ζευγαριών, αλλά και στην εξωτερική πολιτική, όπου και εστιάζει την κριτική του ο Κώστας Καραμανλής.

Συμπερασματικά, λοιπόν, ο Κυριάκος κέρδισε όχι μόνο επειδή είχε απέναντί του τον ιδανικό αντίπαλο, τον ΣΥΡΙΖΑ (τότε του Τσίπρα), αλλά κυρίως επειδή στην Ελλάδα η Λαϊκή Δεξιά παραμένει κάτω από την ίδια κομματική στέγη με το μεταμοντέρνο “αστικό-φιλελέ” ρεύμα και άρα η εκλογική επιρροή τους αθροίζεται σε επίπεδο κόμματος (ΝΔ). Στην Ελλάδα, η αντίφαση ανάμεσα στα δύο ρεύματα μπορεί να μην έσπασε την ενότητα της ΝΔ, αλλά γέννησε τρία διαφορετικά μεταξύ τους μικρά κόμματα στα δεξιά της ΝΔ, τα οποία ωστόσο δεν έχουν προφίλ κυβερνησιμότητας.

Αυτή μπορεί να την δώσει ο Σαμαράς, εάν καταφέρει να εκφράσει όχι μόνο τη Λαϊκή Δεξιά, αλλά και μεγάλες ομάδες ψηφοφόρων που σήμερα είναι ανέστιοι. Ψηφοφόρους που κινούνται στον αντίποδα της “αστικο-φιλελέ” ιδεολογίας και επιπλέον θεωρούν δικαιολογημένα ότι η κυβέρνηση Μητσοτάκη έχει συγκροτήσει καθεστώς (έλεγχος κράτους, ειδικά Δικαιοσύνης, καθώς και ΜΜΕ), διατηρώντας μόνο το περίβλημα της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.