Η ΕΕ αντιμέτωπη με την πανδημία – Πολλά λόγια λίγες πράξεις

Η πανδημία του κορονοϊού δοκιμάζει σοβαρά τη συνοχή της ΕΕ, φανερώνοντας, για άλλη μια φορά, την απουσία ουσιαστικής αλληλεγγύης. Τα κράτη-μέλη καλούνται ουσιαστικά να πορευτούν μόνα τους, χωρίς άμεση θεσμική βοήθεια από την Ένωση, παρά μόνο “ευελιξία” και δάνεια.

Οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ γνωρίζουν καλά ότι πέρα από το “τσουνάμι” που απειλεί τη δημόσια υγεία, εξίσου -ή και περισσότερο- καταστροφικό είναι το “τσουνάμι” που θα σαρώσει την οικονομία. Ήδη, οι εκτιμήσεις των οικονομολόγων “βλέπουν” ύφεση στην Ευρωζώνη 10% για το 2020. Ως εκ τούτου κάθε κυβέρνηση στην ΕΕ σπεύδει να υιοθετήσει μέτρα στήριξης της οικονομίας, υπέρ των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών, για να περιορίσει τις επιπτώσεις των περιοριστικών μέτρων που αφορούν την πανδημία. 

Όποιος έχει, πληρώνει

Εν όψει της μείωσης της οικονομικής δραστηριότητας, σχεδόν παντού, οι μεγάλες ευρωπαϊκές οικονομίες δεν περίμεναν κάποιο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ή απόφαση του Eurogroup για να ανακοινώσουν μέτρα. Σε αδρές γραμμές:

• Η Γερμανία, προφανώς, όντας η ισχυρότερη οικονομία, είχε τη δυνατότητα να θέσει σε λειτουργία το “μπαζούκα”, όπως χαρακτήρισε ο υπουργός Οικονομίας Όλαφ Σολτς, παρέχοντας μισό τρισεκατομμύριο ευρώ από την κρατική αναπτυξιακή τράπεζα KfW, στις επιχειρήσεις που πλήττονται. Παρομοίως προσφέρονται προγράμματα πίστωσης και άλλων εγγυήσεων, αναστολές φορολογικών υποχρεώσεων και επιδότηση των μισθών 1,5 εκατ. Γερμανών πολιτών. Η τελευταία θα κοστίσει στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό περί τα 8 δισ. ευρώ.
• Στη Γαλλία, ο πρόεδρος Μακρόν δεσμεύει πακέτο στήριξης 45 δισ. ευρώ, αναστολές φορολογικών υποχρεώσεων για τις επιχειρήσεις που πλήττονται και 300 δισ. ευρώ σε κρατικές εγγυήσεις για τη δανειοδότησή τους. Μάλιστα, ο υπουργός Οικονομικών, Μπρούνο Λεμέρ, έκανε λόγο και για “εθνικοποιήσεις”, αν χρειαστεί.
• Η Ισπανία του Πέδρο Σάντσεθ προβλέπει πακέτο 117 δισ. ευρώ, το οποίο περιλαμβάνει εγγυήσεις δανείων προς επιχειρήσεις, οικονομική ενίσχυση στις ευάλωτες ομάδες πληθυσμού και όσους εξαρτώνται από το κράτος πρόνοιας. Επίσης, μεταξύ άλλων, προβλέπεται αναστολή πληρωμών στεγαστικών δανείων και αναστολή πληρωμών υπηρεσιών κοινής ωφέλειας 
• Η Ιταλία, που βιώνει κατάσταση εθνικής έκτακτης ανάγκης λόγω του αριθμού των κρουσμάτων και των νεκρών, δέσμευσε πακέτο 25 δισ. ευρώ. Διοχετεύει κονδύλια στη δημόσια υγεία, εφάπαξ επίδομα 500 ευρώ κατ’ άτομο για ελεύθερους επαγγελματίες και ρευστό για τους εργαζόμενους. Επίσης, εγγυήσεις επιχειρηματικών δανείων, πάγωμα δόσεων σε στεγαστικά και άλλα δάνεια και οικονομική ενίσχυση οικογενειών με παιδιά.

Όλες οι χώρες της ΕΕ, εντός και εκτός Ευρωζώνης, προσπαθούν να προλάβουν τα χειρότερα, προφανώς όμως ανάλογα με τις δυνατότητές της η κάθε μία. Καθόσον γνωρίζουμε ως τώρα, πάντως, τα πιο “γενναία” μέτρα μέχρι στιγμής τα έχει λάβει η Σουηδία, η οποία επιτρέπει την αναστολή φορολογικών υποχρεώσεων για τις επιχειρήσεις για ένα έτος, με δημοσιονομικό κόστος περίπου 27 δισ. ευρώ, δηλαδή 6% του σουηδικού ΑΕΠ(!).

Πολλά λόγια, λίγες πράξεις

Κατόπιν των πρωτοβουλιών των μεγάλων οικονομιών της ΕΕ, τα 37 δισ. που ανακοίνωσαν οι Βρυξέλλες στις 13 Μαρτίου, για την ενίσχυση του ειδικού ταμείου για τον κορονοϊό από τον κοινοτικό προϋπολογισμό,  φαντάζουν ψίχουλα. Την ίδια στιγμή, η “απόλυτη ευελιξία” που υπόσχονται οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι δεν έχει φανεί στην πράξη τι σημαίνει.

• Από το Eurogroup της 16ης Μαρτίου δεν προέκυψαν εντυπωσιακά αποτελέσματα, παρά επιβεβαιώθηκε η ελεύθερη μετακίνηση εργαζομένων και αγαθών, και η δυνατότητα των κρατών-μελών να επιβάλουν συνοριακούς ελέγχους.
• Η τηλεδιάσκεψη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου την Τρίτη εστίασε στο κλείσιμο της ζώνης Σένγκεν. Μια ακόμα προγραμματισμένη για τις 26-27 Μαρτίου αναβλήθηκε.

Το βάρος της συζήτησης στους κύκλους των Βρυξελλών πέφτει στο ρόλο που θα μπορούσε να διαδραματίσει ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, με δανειοδοτική δυνατότητα 400 δισ. ευρώ. Τα ερωτήματα είναι πολλά, καθώς οποιοδήποτε χρηματοδοτικό σχήμα εφαρμοστεί με μοχλό τον ΕΜΣ, θα πρέπει να διευκρινιστεί τι ακριβώς θα είναι αυτό. Θα αφορά, για παράδειγμα, πιστοληπτική γραμμή; Αν ναι, θα χρειαστεί να περάσει -πάλι- από τα εθνικά κοινοβούλια; 

Η ανταπόκριση της ΕΕ στη νέα κρίση δεν πλησίασε, μέχρι τα μέσα Μαρτίου, επ’ ουδενί τα μέτρα που λήφθηκαν για την αντιμετώπιση της κρίσης του 2008. Δεν υπήρξε συντονισμός, ούτε διάθεση για συμπόρευση, και κυρίως δεν υπάρχει -ακόμα- ενιαίο σχέδιο για συλλογική θεσμική δράση. Αυτό ήδη φάνηκε από το φιάσκο με τις δηλώσεις της Κριστίν Λαγκάρντ, πριν λίγο καιρό, οι οποίες πυροδότησαν μαζικές πωλήσεις -ιταλικών κυρίως- ομολόγων, με αποτέλεσμα να υπαναχωρήσει.  

Στην επιφάνεια η κόντρα Βορρά-Νότου

Τελικά, η ΕΚΤ ανακοίνωσε ένα φιλόδοξο, πρόγραμμα αγοράς ομολόγων ύψους 750 δισ. ευρώ. Η αποτελεσματικότητά του θα φανεί στο προσεχές διάστημα, καθώς δεν αποτελεί απευθείας βοήθεια προς τα κράτη-μέλη, αλλά αφορά -όπως παλαιότερα- στην ενίσχυση της ρευστότητας.

Έτσι αυτή η κρίση δημόσιας υγείας έφερε ξανά στο προσκήνιο, όπως έγινε και στην περίπτωση της λεγόμενης “κρίσης χρέους”, την απόσταση που χωρίζει το Βορρά και το Νότο. Τα κράτη-μέλη δεν συμφωνούν στον τρόπο προσέγγισης. Οι προτάσεις για μεγάλη δημοσιονομική χαλάρωση και ευθεία τόνωση της ζήτησης ανακρούει στην αντίληψη περί πειθαρχίας (και λιτότητας για τους άλλους) της Γερμανίας και των προσκείμενων σε αυτή χωρών, όπως η Ολλανδία και η Φινλανδία. «Γιατί να αρχίσει ο κόσμος να ξοδεύει χρήματα αν τους λέμε να μείνουν σπίτι», ανέφερε στους Financial Times ο Λεξ Χόχντιν, πρώην κορυφαίο στέλεχος της κεντρικής ολλανδικής τράπεζας.

Δεν είναι τυχαίο ότι στην τηλεδιάσκεψη των ηγετών της ΕΕ της 17ης Μαρτίου, ο Ιταλός πρωθυπουργός έριξε ξανά στο τραπέζι την ιδέα έκδοσης ειδικών ομολόγων ή εγγυήσεων για τη στήριξη των κρατών-μελών εν μέσω της πανδημίας (να σημειώσουμε εδώ ότι η ΕΚΤ δεν αγοράζει κρατικά ομόλογα απευθείας από τα κράτη-μέλη). Όπως ήταν αναμενόμενο, η Άνγκελα Μέρκελ διαφώνησε…

Σε ό,τι αφορά την Ευρωζώνη, παρόλο που ο πρόεδρος του Eurogroup, Μάριο Σεντένο, έχει δηλώσει ότι «δεν μπορούμε να εμποδιστούμε από τους κανονισμούς» στην αντιμετώπιση της κρίσης, όμως οικονομικοί κύκλοι θεωρούν ότι έπρεπε ήδη να έχει ενεργοποιηθεί η “ρήτρα διαφυγής” στο πλαίσιο του δημοσιονομικού συμφώνου. 

Ρευστό ή δανεικά;

Μέχρι τώρα τα άμεσα μέτρα ήταν ξεκάθαρα ανεπαρκή. Τα 8 δισ. σε δάνεια από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, το περίφημο Coronafund, ακόμα και ο ΕΜΣ ενδέχεται να μην ήταν επαρκής, σύμφωνα με εκτίμηση του Chatham House. Από το μέτωπο των κυβερνήσεων, οι αναστολές πληρωμών οφειλών προς το δημόσιο, η επιδότηση μισθών και ακόμα και οι αναστολές πληρωμών δόσεων για τα τραπεζικά δάνεια επίσης δεν επαρκούν, παρά μόνο για να “μπαλώσουν” τρύπες στα ταμεία επιχειρήσεων και νοικοκυριών.

Τέλος, παραμένει γεγονός ότι ακόμα και η αθρόα αγορά ομολόγων από την ΕΚΤ εξακολουθεί να απέχει μακράν από μια ριζοσπαστική λύση. Σαν τη λύση που εξετάζει ακόμα και η αμερικανική κυβέρνηση, δηλαδή το “helicopter money”, να δώσει δηλαδή απευθείας ρευστό στον κόσμο, τυπώνοντας χρήμα. Μια τέτοια απόφαση έλαβε το Χονγκ Κονγκ, άλλωστε, στα τέλη Φεβρουαρίου, μοιράζοντας ρευστό αξίας 15 δισ. δολαρίων στους μόνιμους κατοίκους που επλήγησαν από την πανδημία. Παρόμοια μέτρα έλαβαν η Σιγκαπούρη και το Μακάο.

Όμως η δομή της ΕΕ και κυρίως της Ευρωζώνης δεν μπορεί να χωρέσει αυτή την ευελιξία. Πολύ απλά, δεν μπορεί να “κόψει” ευρώ και να το χαρίσει, παρά μόνο να το δανείσει.