Η φιλελεύθερη σύνθεση και η ανομολόγητη σύγκλιση Μητσοτάκη-Τσίπρα

Στην Ελλάδα του 1989-1992, με την αντιπαράθεση Παπανδρεϊσμού και Μητσοτακισμού να κορυφώνεται, μείναμε εν πολλοίς αδρανείς, εάν όχι και “άγευστοι” της ιδεολογικοπολιτικής σύνθεσης, που ακολούθησε τα κοσμοϊστορικά γεγονότα του 1989. Μπορεί η μεταπολεμική Ευρώπη να χτίσθηκε πάνω σε μια στέρεα συμφωνία ανάμεσα σε Χριστιανοδημοκρατία και Σοσιαλδημοκρατία, αλλά οι διαχωριστικές γραμμές καλά κρατούσαν μέχρι και την πτώση του τείχους του Βερολίνου.

Η νέα σύνθεση μεταξύ φιλελευθερισμού και σοσιαλδημοκρατίας αφορούσε την προστασία και το βάθεμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε ολόκληρο τον κόσμο, με αντάλλαγμα την αποδυνάμωση των συλλογικών δικαιωμάτων και την απελευθέρωση της κίνησης των κεφαλαίων, του εμπορίου, και της εργασίας. Παράλληλα, βασίσθηκε σε ένα όραμα εκδημοκρατισμού και εμβάθυνσης των δημοκρατικών θεσμών και της ελευθερίας του Τύπου.

Η εγκαθίδρυση ελευθέρων εκλογών σε ένα μεγάλο μέρος του αναπτυσσόμενου κόσμου (Νότια Αφρική, Ινδονησία, Φιλιππίνες, Νότια Κορέα, Βραζιλία, Αργεντινή, Χιλή) ήταν ένα σοσιαλδημοκρατικό αίτημα, το οποίο δεν ενθουσίαζε καθόλου την συντηρητική Δεξιά του Ψυχρού Πολέμου. Μέχρι τότε, αυτή η Δεξιά είχε σχέσεις σταθερής φιλίας και με τη Χιλή του Πινοσέτ και την κυβέρνηση του Απαρτχάιντ στην Νότια Αφρική. Η τελευταία απέκτησε κυβέρνηση που εξέφραζε τη μαύρη πλειοψηφία μόλις στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1990.

Στη Δύση, η νέα σύνθεση εκφράσθηκε κυρίως από την οκταετία της προεδρίας Κλίντον, την πρώτη τετραετία των Σρέντερ στη Γερμανία, των Τόνι Μπλερ και Γκόρντον Μπράουν στη Βρετανία και του Θαπατέρο στην Ισπανία. Κυριάρχησε στη Δύση χωρίς αντίπαλο για μια δεκαετία, πολύ πλούσια από πλευράς προόδου και ευημερίας. Ήταν η εποχή που άνοιξαν τα εμπορικά, κοινωνικά και πολιτισμικά σύνορα του πλανήτη. Ήταν η εποχή του οράματος μιας ενωμένης Ευρώπης της αλληλεγγύης και της δημοκρατίας.

Η φιλελεύθερη σύνθεση και ο νεοφιλελευθερισμός

Μετά ήρθε η 11η Σεπτεμβρίου και η αδηφαγία του νεοφιλελευθερισμού που κατέφαγε σιγά-σιγά τα σωθικά της παγκοσμιοποίησης με σκοπό το τυφλό κέρδος. Έτσι, η μεγάλη σύνθεση της 10ετίας 1990-2000 ξέφτισε δυσφημισμένη και καπηλευμένη. Κι αυτό, παρότι σ’ αυτή χρωστάμε εν τέλει ό,τι έχει μείνει όρθιο στη σημερινή λαίλαπα της οικονομικής δυστυχίας, της μεσαιωνικού μεγέθους οικονομικής ανισότητας και του λαϊκοεθνικισμού.

Επρόκειτο για μια ιδεολογική και προγραμματική σύγκλιση του φιλελευθερισμού και της σοσιαλδημοκρατίας, για την οποία είχε πρώτος μιλήσει από τις επιφυλλίδες του Βήματος ο μεγάλος Νίκος Μουζέλης. Στην Ελλάδα, η εν λόγω σύνθεση έφθασε ως επισκέπτης μετά την τελευταία εισαγωγή του Ανδρέα Παπανδρέου στο Ωνάσειο και εκφράσθηκε από τον ρηχότατο “εκσυγχρονισμό” του 1996, ο οποίος στηρίχθηκε πρωτίστως στο κρατικιστικό ΠΑΣΟΚ.

Είχε βεβαίως προηγηθεί μια δεκαετία ιδεολογικών ζυμώσεων, η οποία ξεκινά το 1985. Τότε, η ΔΗΑΝΑ φέρνει αέρα διαλόγου και δημοκρατικής σκέψης στη λιμνάζουσα Δεξιά. Στο ΠΑΣΟΚ, ο Ανδρέας Παπανδρέου βρίσκεται στο κέντρο μια υπόκωφης, αλλά αυξανόμενης κριτικής. Η Αριστερά, κυρίως η ανανεωτική Αριστερά, βρίσκει τη φωνή της όσο ποτέ άλλοτε. Κατάληξη, βεβαίως, ήταν η “σούπα” της συγκυβέρνησης και το “Σωκράτη πάρτα όλα” ως θλιβερό αντίδοτο στο “Τσόβολα δώστα όλα”.

Αυτή η αποτυχία ήταν, ίσως, και η αιτία που τo 1995-96 το αίτημα για μεταρρύθμιση γίνεται “εκσυγχρονισμός” και μετά διαπλοκή. Όμως, το αίτημα της σύγκλισης ήταν πραγματικό και όχι δημιούργημα πολιτικής επικοινωνίας. Απόδειξη αυτού αποτελεί το γεγονός πως και οι τρεις πρωθυπουργοί που κυβέρνησαν μετά το Ωνάσειο (ο Σημίτης με τον εκσυγχρονισμό, ο Κώστας Καραμανλής με τον μεσαίο χώρο και την επανίδρυση του κράτους, ο Γιώργος Παπανδρέου με την πράσινη ανάπτυξη), συνειδητά ή ασυνείδητα την ως άνω πολιτική σύνθεση πήγαν να εφαρμόσουν.

Ναι μεν με υστερόβουλες μικροκομματικές προθέσεις, αλλά αυτή τη σύνθεση πήγαν να σηκώσουν ως σημαία, άσχετα εάν απέτυχαν. Και απέτυχαν παταγωδώς με την έλευση της βίαιης λιτότητας των μνημονίων, τη στιγμή που η ίδια η νέο-σοσιαλδημοκρατία πνιγόταν στα απόνερα της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής κρίσης, της συγκάλυψης του κολοσσιαίου πλούτου των επενδυτών στις offshore και της πρωτοφανούς εισοδηματικής ανισότητας.

Γιατί η φτώχεια δεν έχει φέρει (ακόμα) βία

Κι όμως, πλην Kεντροαριστεράς, η οποία θα προσπαθήσει να ξαναχτισθεί με αυτά τα υλικά, τη χαμένη σύνθεση που προανέφερα εύχονται και ο κ. Μητσοτάκης και ο κ. Τσίπρας, χωρίς να το διατυμπανίζουν. Σκοπός τους είναι να διευρύνουν αμφότεροι τα όρια της εκλογικής τους βάσης. Όμως, επί ματαίω! Δεν μπορεί να υπάρξει σύνθεση όταν πεινάς, όταν είσαι θύμα αδικίας και κοινωνικού αποκλεισμού. Και ποσώς σε ενδιαφέρει σ’ αυτήν την περίπτωση πόσα χρήματα θα εισφέρει στην εθνική οικονομία ο επενδυτής τάδε ή ο επενδυτής δείνα.

Εάν η υποβόσκουσα αλλά οξύτατη αυτή αντιπαράθεση δεν έχει έως σήμερα πάρει βίαια χαρακτηριστικά στην Ελλάδα οφείλεται στη γήρανση του πληθυσμού και στην αθρόα μετανάστευση του πιο μορφωμένου και ικανού τμήματος της νεολαίας. Στη δε Δύση οφείλεται στο γεγονός πως σιγά-σιγά οι ανθρώπινες δεξιότητες αντικαθίστανται από τις ευφυείς μηχανές.

Ο εξαρτώμενος από τα επιδόματα ημιαποκλεισμένος άνεργος οιουδήποτε μορφωτικού επιπέδου έχει άλλες προτεραιότητες επιβίωσης και κατανάλωσης από τον προκάτοχό του στον 19ο και στον 20ο αιώνα. Γι’ αυτό για την ώρα η οξύτατη αυτή αντιπαράθεση εκφράζεται κυρίως στα κοινωνικά διαδικτυακά μέσα και στην επιλογή/εκλογή απολύτως ακατάλληλων λαϊκιστών τύπου Τράμπ και αυτοκαταστροφικών πολιτικών τύπου Brexit.

Λύση, το κράτος δικαίου

Υπάρχει διέξοδος για την Ελλάδα, παρά την αδυναμία ανεύρεσης της χαμένης και ατιμασμένης σύνθεσης κεντροφιλελεύθερων και νέο-σοσιαλδημοκρατικών πολιτικών; Λύση υπάρχει, αλλά δεν προσφέρεται με πειστικότητα από κανέναν από τους υπάρχοντες πολιτικούς οργανισμούς. Η λύση είναι η στήριξη με όλα τα μέσα (και με φορολογικές ελαφρύνσεις) και με την παράκαμψη της παραδοσιακά ανίκανης ή και διεφθαρμένης ελληνικής γραφειοκρατίας, των υγιών επενδυτών και των παραγωγικών επενδύσεων.

Αυτή, όμως, η ριζική στροφή προς τις ανταγωνιστικές και παραγωγικές επενδύσεις μπορεί να νομιμοποιηθεί και να οδηγήσει σε άμεσα και δραστικά αποτελέσματα μόνον εφόσον συνοδευθεί με απηνή έρευνα, που θα αξιοποιεί όλα τα διεθνή μέσα συνεργασίας, που έχει στη διάθεσή του το ελληνικό δημόσιο και η ελληνική Δικαιοσύνη. Και βεβαίως άμεση και απαρέγκλιτη εφαρμογή του νόμου εναντίον όσων λεηλάτησαν τα διαρθρωτικά προγράμματα, τα εξοπλιστικά κονδύλια και τα δανεικά των τραπεζών. Αφού τα εξήγαγαν ανερυθρίαστα του 2009-10 τα έχουν τώρα αποθηκευμένα-επενδυμένα σε εξωτικούς και μη εξωτικούς παραδείσους.

Χωρίς αυτά τα μέτρα νομιμοποίησης πολύ φοβούμαι πως θα μιλάμε για αναιμικούς ρυθμούς ανάπτυξης για πολλά χρόνια ακόμη. Εν μέσω, μάλιστα, αυξανόμενης και όχι μειούμενης πολιτικής αντιπαράθεσης, αλλά και κοινωνικής πόλωσης. Κι αυτό, διότι απλούστατα είναι μαθηματικά αδύνατον η ευημερία των λίγων επιτηδείων να γίνει επί μακρόν ανεκτή από τις χειμαζόμενες εισοδηματικά τάξεις. Μόνη λύση, λοιπόν, είναι η απαρέγκλιτη εφαρμογή του κράτους δικαίου επί των ολίγων και ισχυρών.