Η no future νεολαία – Πολιτική στα χρόνια της απογοήτευσης

God save the Queen / She ain’t no human being

Έρευνες όσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό επιβεβαιώνουν αυτή την τάση χωρίς όμως να εμβαθύνουν στα αίτια της πολιτικής απάθειας των νέων. Για παράδειγμα σε έρευνα που έγινε στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 2022 από τον Οργανισμό Έρευνας και Ανάλυσης “ΔιαΝέοσις” στην ερώτηση «ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σήμερα οι νέοι στην Ελλάδα;» η ηλικιακή ομάδα 17-24 ετών έθεσε πρώτο αυτό της ανεργίας με ποσοστό 47,4%, δεύτερο το αβέβαιο επαγγελματικό και ασφαλιστικό μέλλον τους με 38,9% και τρίτο τον φόβο για ενδεχόμενη κακή ψυχική υγεία που μπορεί να έχουν μελλοντικά και η οποία είναι απότοκο του φόβου τους για τα δύο πρώτα, αλλά και ίσως των προβλημάτων ψυχικής υγείας που υπάρχουν στις μεταμνημονιακές ελληνικές οικογένειες.

Η νεολαία και τα κόμματα

Σε άλλη ερώτηση στην ίδια έρευνα και συγκεκριμένα «ποια από τις παρακάτω φράσεις αποδίδει καλύτερα τη σχέση σας με την πολιτική;» το 56,3% απάντησε ότι απλά ψηφίζει στις εκλογές, αλλά με σημαντικότερο εύρημα την μηδενική συμμετοχή τους σε κομματικούς οργανισμούς, κάτι το οποίο δείχνει την πολιτική απαξίωση αυτών στα μάτια των νέων, αλλά και την δυσπιστία που έχουν οι νέοι σε αυτούς. Σε επόμενη ερώτηση «κατά πόσο σας ενδιαφέρει η πολιτική» το 39,5% και το 189,1% να απαντούν αντίστοιχα λίγο και καθόλου, εξαιτίας ίσως και της αδυναμίας των πολιτικών να αρθρώσουν ένα πειστικό λόγο.

Προς επίρρωση των ανωτέρω έρχεται η διαπίστωση των νέων ότι «οι περισσότεροι πολιτικοί δεν ενδιαφέρονται για αυτά που σκέφτονται άνθρωποι όπως εγώ» με την οποία συμφωνεί το 80,1%. Η ανεπάρκεια των πολιτικών να δώσουν λύση στα προβλήματα των νέων είναι κάτι παρά πάνω από βέβαιη στην συνείδηση των τελευταίων, όπου το 55,4% εκτιμά ότι οι απλοί άνθρωποι θα μπορούσαν να λύσουν τα προβλήματα της χώρας μας καλύτερα από τους πολιτικούς!

Αντίστοιχα ευρήματα απεικονίζονται σε έρευνες που πραγματοποιεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωβαρόμετρα) στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, κάτι που καταδεικνύει τη πανευρωπαϊκή αποπολιτικοποίηση των νέων. Συγκεκριμένα στην ερώτηση «αν θα συμμετείχαν σε ένα κόμμα με σκοπό να δραστηριοποιηθούν πολιτικά» το 4,3% των Ευρωπαίων νέων ηλικίας 19 έως 30 ετών απάντησε καταφατικά, με το αντίστοιχο ποσοστό των Ελλήνων να φτάνει στο 4,6%. Ανατρέχοντας σε αντίστοιχη πανευρωπαϊκή έρευνα το 2011διαπιστώνουμε ότι το 5% των ερωτώμενων νέων διέκειτο θετικά στη πολιτική ενεργοποίηση τους μέσω κομμάτων, με το αντίστοιχο ποσοστό να είναι για την Ελλάδα στο 7%.

Τα ευρήματα των παραπάνω ερευνών αναδεικνύουν μια έντονη αποπολιτικοποίηση και πολιτική αποδραστηριοποίηση των νέων μέσα από τους κομματικούς οργανισμούς. Αλλά πέρα από τις δημοσκοπικές διαπιστώσεις θα ήταν σκόπιμο να διερευνήσουμε τις κοινωνικό-ψυχολογικές αιτίες που οδήγησαν στην απαρέσκεια της πολιτικής από τους νέους.

Μπρος η Θάτσερ και μετά ο Μπλερ

Εάν έπρεπε να ορίσουμε χρονικά ένα σημείο όσο αφορά την ευρωπαϊκή ήπειρο θα ήταν με την ανάδειξη της Margaret Thatcher στην ηγεσία των Συντηρητικών το 1975 και την ανάδειξη του νεοφιλελευθερισμού ως ανερχόμενο και στην συνέχεια κυρίαρχο ιδεολογικό αφήγημα στη πολιτική ζωή της Μεγάλης Βρετανίας. Κάτι το οποίο προκάλεσε και την αντίδραση της νεολαίας και της ποπ κουλτούρας, του πανκ που υιοθέτησε και αναφέραμε στον πρόλογο του άρθρου. Νεοφιλελευθερισμός που παγιώθηκε και συνεχίστηκε και μετά από την Thatcher και ιδιαίτερα από την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον Tony Blair και το κόμμα των Νέων Εργατικών.

Ένας νεοφιλελευθερισμός που επικράτησε σε πολλές χώρες της ηπειρωτικής Ευρώπης έχοντας ως μοχλό επικράτησης την ανυπαρξία ενός πειστικού αντινεοφιλελεύθευρου αφηγήματος ακόμα και από κεντρώες σοσιαλδημοκρατικές δυνάμεις στη βάση του “ρεαλιστικού” ΤΙΝΑ ( ThereIsNoAlternative) οικονομικού δόγματος.

Ο νεοφιλελευθερισμός επέδρασε καταλυτικά όλα αυτά τα χρόνια στην αποπολιτικοποίηση της νεολαίας εξαιτίας των εγγενών χαρακτηριστικών που είχε και που αυτά ήταν:

Η αδιαμφισβήτητη κυριαρχία της αγοράς, μία διαδικασία που θα μπορούσαμε να την ορίσουμε ίσως λίγο αδόκιμα “αγοραιοποίηση” της κοινωνίας με την επικράτηση του αδιαμφισβήτητου “ορθολογισμού” της αγοράς σχεδόν σε όλες τις κρατικές δραστηριότητες που εξυπηρετούσαν το κοινωνικό σύνολο (υγεία παιδεία συγκοινωνιακές υποδομές κλπ.). Μια επιπλέον ώθηση στην παραπάνω διαδικασία έδωσε το κόμμα των νέων Εργατικών του Tony Blair με την δημιουργία του πολίτη–καταναλωτή υπηρεσιών, που στο όνομα της βελτιστοποίησης τους από το κράτος στο πολίτη προχώρησε στην αναγκαία όπως υποστήριξε ιδιωτικοποίηση δημοσίων οργανισμών.

Η παιδεία ιδιαίτερα η τριτοβάθμια στο πλαίσιο της ατομικής ευθύνης για την επίτευξη προσωπικής ευημερίας, αποτέλεσε πεδίο κυριαρχίας της αγοράς, με αποτέλεσμα την ανάδειξη της ανταγωνιστικότητας μεταξύ φοιτητών αλλά και ιδρυμάτων και την αμφισβητούμενη αριστεία ως αποφασιστικό παράγοντα κοινωνικής και επαγγελματικής ανέλιξης του ατόμου. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την δημιουργία έντονων κοινωνικών ανισοτήτων μεταξύ των νέων, αλλά και την ανάπτυξη σε αυτούς ψυχικών εξαναγκασμών, κάτι που δικαιολογεί το εύρημα περί φόβου για την ψυχική υγεία στην έρευνα που προαναφέραμε.

Η αγοραία σχέση κράτους-πολίτη

Η δημιουργία ενός πολίτη καταναλωτή που απαιτεί το νεοφιλελεύθερο περιβάλλον, μέσω της διαδικασίας “αγοραιοποίησης” ο οποίος καταναλώνει παθητικά πολιτικά προϊόντα και άγεται από τις πολιτικές ελίτ, αντί ενός πολίτη διαμορφωτή πολιτικής, στρέφει τους νέους στη πολιτική απάθεια. Η κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού αυξάνει την ατομικότητα και κατ’ επέκταση την ιδιωτοποίηση του πολίτη (με την έννοια που είχε ο ιδιώτης στην αρχαία Ελλάδα).

Μία άλλη επίδραση του νεοφιλελευθερισμού που οδηγεί στην απαξίωση της πολιτικοποίησης των νέων, είναι η αυξανόμενη αίσθηση της ατομικής υπευθυνότητας, εξαιτίας της υποβάθμισης κρατικών θεσμών που ήταν αρωγοί στη πορεία προς μια ευημερούσα και ασφαλή ενήλικη ζωή. Το νεοφιλελεύθερο αφήγημα το οποίο υιοθετήθηκε και από τις κεντρώες σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις ήταν «κανένα δικαίωμα στον πολίτη χωρίς την ανάληψη της αντίστοιχης ευθύνης από αυτόν».

Όπως το έθεσε χαρακτηριστικά ο Toni Blair στο βιβλίο του «My Vision of a Young Country» η νεωτερική ιδιότητα του πολίτη προϋποθέτει υποχρεώσεις από αυτόν για να του αποδώσει δικαιώματα, το κράτος δείχνει σεβασμό στον πολίτη όταν και αυτός επιδεικνύει τον αντίστοιχο σεβασμό, απονέμει ευκαιρίες αλλά απαιτεί υπευθυνότητα. Δηλαδή οι σχέσεις πολίτη-κράτους στο νεοφιλελεύθερο περιβάλλον λειτουργούν με τους κανόνες αγοράς που αυτό απαιτεί.

Στους νέους η νεοφιλελεύθερη εργασιακή νοοτροπία επιτάσσει να βλέπουν τους εαυτούς τους ως “μικροεπιχειρηματίες” με την ανάγκη αέναης και αδιάκοπης επιμόρφωσης και αυτοβελτίωσης με σκοπό να επιβιώσουν και να μακροημερεύσουν σε ένα αδυσώπητο ανασφαλή εργασιακό βίο. Αυτός ο αδιάκοπος μόχθος προκαλεί στους νέους αβεβαιότητα και έντονο άγχος και στην περίπτωση επαγγελματικής αποτυχίας ενοχικά αισθήματα εξαιτίας της ατομικής υπευθυνότητας η οποία είναι αναπόσπαστο χαρακτηριστικό του νεοφιλελευθερισμού.

Είναι σαφές ότι η νεοφιλελεύθερη επικρατούσα κουλτούρα ενθαρρύνει την ατομικότητα και την αυτοβοήθεια των νέων, απομακρύνοντας τους από μία συλλογική πολιτική δραστηριοποίηση μέσα από τα κόμματα ή συνδικάτα. Δεν είναι πολιτικά απαθείς οι νέοι αλλά το δυστοπικό νεοφιλελεύθερο περιβάλλον που τους απομακρύνει από την πολιτική ώστε να εξυπηρετήσει τους σκοπούς του.