Η ολλανδική επιμονή και το “ό,τι μας δώσουν” των Νότιων

Μετά από τετραήμερες μαραθώνιες διαπραγματεύσεις, οι οποίες χαρακτηρίστηκαν από την ολλανδική επιμονή, την σχεδόν ουδέτερη στάση της Μέρκελ και την χαλαρή, με εξαίρεση τον Κόντε, διαπραγμάτευση των χωρών του Νότου, η ΕΕ κατέληξε τελικά σε συμφωνία. Μια συμφωνία, η οποία σαφώς δεν έχει προηγούμενο, απέχει όμως πολύ από τις αρχικές προτάσεις τόσο του γαλλογερμανικού άξονα όσο και της Κομισιόν.

Επί τέσσερις ημέρες η Χάγη και η Βιέννη έφερναν συνεχώς αντιρρήσεις, αποδομώντας βήμα-βήμα την αρχική πρόταση και φέρνοντας τους ευρωπαίους ηγέτες όλο και πιο κοντά στις δικές τους θέσεις. Η Μέρκελ έβλεπε την αλλοίωση της κοινής πρότασης που κατέθεσε με τον Μακρόν, αλλά δεν ακούστηκε να κάνει κάποια σοβαρή παρέμβαση.

Αμφιλεγόμενη είναι και η στάση του Μακρόν. Από τη μια υπήρξαν διαρροές ότι το βράδυ της Κυριακής ζήτησε να ετοιμαστεί το αεροπλάνο του για να φύγει από τις Βρυξέλλες και ότι χτύπησε πολλές φορές τη γροθιά στο τραπέζι. Για κάποιους άλλους όμως, η εμφάνισή του στην Σύνοδο ήταν μία “καρικατούρα”. Ο Γάλλος πρόεδρος έχει υιοθετήσει, άλλωστε, μία ιδιαίτερη στάση σε ό,τι αφορά τις ενδοευρωπαϊκές αντιθέσεις. Προσεγγίζοντας τις χώρες του ευρωπαϊκού νότου καμώνεται τον “πρώτο του χωριού”. Παραμένει όμως τραγικά “δεύτερος στην πόλη” όταν είναι δίπλα στους ευρωμανδαρίνους ή την Μέρκελ.

Στην ολλανδική πρέσα

Την ίδια ώρα, από την πλευρά των Νοτίων ουσιαστικά αντίδραση υπήρξε μόνον από τον πρωθυπουργό της Ιταλίας, Κόντε, ο οποίος επιτέθηκε ευθέως στον Ολλανδό ομόλογό του Ρούτε, παρά τις πιεστικές ανάγκες της χώρας του για οικονομική βοήθεια. Αντιθέτως ο Ισπανός, Σάντσεθ, η χώρα του οποίου έχει πληγεί το ίδιο σοβαρά από την πανδημία, φερόταν μάλλον διατεθειμένος για οποιονδήποτε συμβιβασμό.

Σοβαρές αντιδράσεις, όχι για την αναλογία επιχορηγήσεων-δανείων αλλά για την σύνδεση των εκταμιεύσεων με τον σεβασμό του Κράτους Δικαίου, πρόβαλε από την πλευρά του ο Ούγγρος πρωθυπουργός, Όρμπαν, συνεπικουρούμενος από τον Πολωνό ομόλογό του. Βουδαπέστη και Βαρσοβία απείλησαν με βέτο και πέτυχαν τελικά κάποιους περιορισμούς στην τελική ρύθμιση. Έτσι, για να τεθεί πλέον σε εφαρμογή κάθε μέτρο αναστολής χορηγήσεων ή μείωσης των ευρωπαϊκών κονδυλίων, εξαιτίας παραβιάσεων του Κράτους Δικαίου θα πρέπει να εγκρίνεται από μια ενισχυμένη πλειοψηφία, η οποία θα περιλαμβάνει το 55% των κρατών-μελών και το 65% του πληθυσμού της ΕΕ.

Από τα ξημερώματα της Τρίτης, όταν ανακοινώθηκε το τελικό “οκέυ” των 27 στην, για πολλοστή φορά, αναθεωρημένη πρόταση του Σαρλ Μισέλ, οι περισσότεροι Ευρωπαίοι ηγέτες μιλούν για μια ιστορική συμφωνία. Πρόκειται, άλλωστε, για ένα ιδιαίτερα μεγάλο πακέτο στήριξης των ευρωπαϊκών οικονομιών, βασισμένο, για πρώτη φορά, σε κοινό χρέος.

Η συμφωνία προβλέπει πακέτο 750 δισεκατομμυρίων ευρώ, τα οποία θα δανειστεί από τις αγορές η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το πακέτο αποτελείται από 390 δισεκατομμύρια ευρώ επιχορηγήσεων, οι οποίες θα δοθούν στα κράτη της ΕΕ που έχουν πληγεί περισσότερο από την πανδημία. Το ποσό αυτό αποτελεί κοινό ευρωπαϊκό χρέος, που θα αποπληρωθεί από τα 27 κράτη μέλη της Ένωσης.

Πέραν των επιχορηγήσεων, το πακέτο περιλαμβάνει και 360 δισεκατομμύρια ευρώ, τα οποία θα είναι διαθέσιμα να δοθούν ως δάνεια στις ευρωπαϊκές χώρες. Αυτά τα ποσά θα αποπληρωθούν από τις χώρες που θα τα δανειστούν. Βάση της συμφωνίας, το Σχέδιο Ανάκαμψης θα συνδεθεί με τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό 2021-2027, ύψους 1.074 δισεκατομμυρίων ευρώ. Ο διάβολος, ωστόσο, και σε αυτήν την περίπτωση, κρύβεται στις λεπτομέρειες.

Το κοινό χρέος και η πρόταση Μέρκελ-Μακρόν

Με την συμφωνία όντως για πρώτη φορά προβλέπεται η έκδοση κοινού ευρωπαϊκού χρέους, γεγονός που αποτελεί ένα σημαντικό βήμα και μια μεγάλη υπέρβαση από την πλευρά του Βερολίνου. Αυτό, ωστόσο, απέχει πολύ από τα “ευρωομόλογα” και τα “κορωνοομόλογα” τα οποία εξοντώθηκαν, ως λύσεις, στην πορεία προς την χθεσινή απόφαση.

Η έκδοση κοινού χρέους, στην οποία προέβαλαν έντονη αντίδραση οι τέσσερις χώρες (Ολλανδία, Αυστρία, Δανία και Σουηδία, πριν προστεθεί και η Φινλανδία), σύμφωνα με την εντολή που δίνεται στην Κομισιόν είναι «περιορισμένη σε μέγεθος και διάρκεια». Πρόκειται, άλλωστε, όπως φρόντισε να επισημάνει ο Ολλανδός πρωθυπουργός, για μια «ad hoc επιχείρηση», η οποία επιβάλλεται από την αναγκαιότητα της σημερινής κατάστασης. Ο ίδιος διευκρίνισε ότι δεν σημαίνει την «απαρχή της μεταφοράς πλούτου από τον Βορρά στον Νότο».

Η έκδοση κοινού χρέους είναι όμως και το μοναδικό στοιχείο που έχει απομείνει από την αρχική γαλλογερμανική πρόταση. Το άλλο στοιχείο, η πρόβλεψη για επιχορηγήσεις ύψους 500 δισεκατομμυρίων ευρώ, η οποία είχε ενσωματωθεί στην πρόταση της Κομισιόν, πήγε κυριολεκτικά περίπατο από την πρώτη κιόλας ημέρα της Συνόδου. Το αποτέλεσμα ήταν, πριν καν δημιουργηθούν, μέσω δανεισμού, τα 750  δισεκατομμύρια του Ταμείου, τα 110 από αυτά άλλαξαν χέρια και από επιχορηγήσεις έγιναν δάνεια.

Τι άλλο πήραν οι Βόρειοι 

Αυτό που δεν άλλαξε με την χθεσινή απόφαση είναι οι τομείς στους οποίους θα κατευθυνθούν οι εκταμιεύσεις από το Ταμείο Ανάκαμψης.  Το μεγαλύτερο μέρος του ποσού (312,5 δισεκατομμύρια σε επιχορηγήσεις) θα διατεθεί στη χρηματοδότηση μεταρρυθμιστικών προγραμμάτων, τα οποία θα καταρτίσουν τα κράτη-μέλη. Το 70% αυτών των προβλέψεων θα διατεθούν την περίοδο 2021-2022, ανάλογα με τον πληθυσμό και το επίπεδο ανεργίας των τελευταίων 5 ετών. Το υπόλοιπο 30% θα διατεθεί το 2023 με κριτήριο την απώλεια σε ΑΕΠ της περιόδου 2020-2021. Οι υπόλοιποι πόροι οικονομικής ανασυγκρότησης θα αφιερωθούν σε διάφορα προγράμματα, τα οποία θα διαχειρίζεται η ΕΕ.

Ένα άλλο σημείο στο οποίο πέρασαν οι απόψεις της ομάδας των φειδωλών είναι ο “Μηχανισμός Εγγυήσεων”. Οι φειδωλοί ζητούσαν να μπορεί κάθε κράτος μέλος να μπλοκάρει τις εκταμιεύσεις ενός άλλου, εάν κρίνει ότι η χρήση τους είναι αμφισβητήσιμη. Με τον μηχανισμό έκτακτης τροχοπέδησης δίνεται η δυνατότητα σε ένα ή περισσότερα κράτη μέλη να ζητήσουν την εξέταση του φακέλου στο πλαίσιο ευρωπαϊκής συνόδου κορυφής. Ωστόσο, η απειλή του  Όρμπαν για βέτο επέφερε τον περιορισμό της ενισχυμένης πλειοψηφίας των 27 (55% των χωρών και 65% του πληθυσμού) για την επικύρωση οποιασδήποτε αναστολής κονδυλίων.

Οι “φειδωλοί”, παρά τις αντιδράσεις πολλών χωρών, ανάμεσά τους και η Γαλλία, δεν διατήρησαν απλώς το καθεστώς των επιστροφών από την συμμετοχή τους στον κοινό προϋπολογισμό, αλλά πέτυχαν και την αύξησή τους. Έτσι για την συνολική συμβολή στον προϋπολογισμό 2021-2027, η Δανία θα λάβει 377 εκατομμύρια (αύξηση 91%), η Ολλανδία 1,92 δισεκατομμύρια (+22%), η Αυστρία 565 εκατομμύρια (+138%) και η Σουηδία 1,07 δισεκατομμύρια (+34%). Η επιστροφή της Γερμανίας παρέμεινε σταθερή στα 3,67 δισεκατομμύρια ευρώ.

Η Σύνοδος, παρά την διάρκειά της, δεν κατάφερε πάντως, για μόλις 25 λεπτά, να σπάσει το ρεκόρ της Συνόδου της Νίκαιας του 2000, η οποία είχε διαρκέσει 92 ώρες. Έχοντας πάρει όμως όλα τα παραπάνω, ο Ολλανδός πρωθυπουργός είχε κέφια και προσφέρθηκε να παρατείνει την τοποθέτησή του κατά την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων, για να ξεπεραστεί το ρεκόρ της Νίκαιας. Ευτυχώς, οι υπόλοιποι ηγέτες δεν συναίνεσαν, γιατί σε αυτά 25 λεπτά μπορεί η αναλογία επιχορηγήσεων-δανείων να πήγαινε στο 50-50. Αυτό δηλαδή που από την αρχή ζητούσε ο Ρούτε.