Η “Διακήρυξη της Θεσσαλονίκης” για τα Δ. Βαλκάνια και η συνάντηση της Αθήνας

Είναι μάλλον κοινή διαπίστωση ότι η χώρα, η κυβέρνησή της, αλλά και οι πολιτικές της δυνάμεις, έχουν κατέβει πολλά επίπεδα χαμηλότερα στον τρόπο που αντιλαμβάνονται, αναλύουν, σχεδιάζουν, συγκροτούν και ασκούν τις πολιτικές τους (σε όλους τους τομείς). Ιδιαίτερη σημασία έχει το γεγονός αυτό στον τομέα των διακρατικών, διεθνών, ευρωπαϊκών και περιφερειακών σχέσεων. Και το ίδιο διαπιστώνεται για τα Δυτικά Βαλκάνια. 

Καταθέτω και προσωπική μαρτυρία, λόγω της συμμετοχής μου στην κυβέρνηση του Κ. Σημίτη και της ειδικότερης ευθύνης μου για τα ζητήματα ευθυγράμμισης των υποψήφιων χωρών του χαρτοφυλακίου του υπουργείου Εργασίας & Κοινωνικών Ασφαλίσεων, επί ευρωπαϊκής προεδρίας της (Άνοιξη 2003) όταν υπογράφηκε και ολοκληρώθηκε η μεγαλύτερη διεύρυνση της Ε.Ε. με τις 10 νεοεισελθείσες χώρες. Συντελώντας με αυτόν τον τρόπο -η ελληνική προεδρία- στη μεγαλύτερη διεύρυνση της ΕΕ από την ίδρυσή της (25 Μαρτίου 1957) μέχρι σήμερα.

Στις 21 & 22 Αυγούστου πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, με πρωτοβουλία του πρωθυπουργού Κ. Μητσοτάκη και με τη συμμετοχή των πιο υψηλόβαθμων ηγετικών υπευθύνων της Ε.Ε., της Ursula von der Leyen και του Charles Michel σχετική σύσκεψη η οποία συσχετίσθηκε/συνδέθηκε με την Διάσκεψη Κορυφής της ΕΕ και τη Διακήρυξη της Θεσσαλονίκης για τα Δυτικά Βαλκάνια της 21ης Ιουνίου 2003. Χρησιμοποιήθηκε μάλιστα ο εντυπωσιακός -και πάλι για επικοινωνιακούς λόγους- τίτλος: 20 χρόνια μετά από τη Διακήρυξη της Θεσσαλονίκης του Ιουνίου 2003.

Τότε και τώρα

Μπορεί για τους αγνοούντες να ακουσθεί υπερβολικό, αλλά είναι η αλήθεια: καμία ουσιαστική σχέση μεταξύ των δύο συναντήσεων! Εξηγούμαι, λόγω χώρου και σεβασμού των αναγνωστών, γράφοντας κατ’ οικονομία:

1ο. Η Διάσκεψη της 21ης Ιουνίου 2003 ήταν Διάσκεψη Κορυφής της ΕΕ με άλλη υψηλότερη σύνθεση και άλλο βάρος. Στη σχετική Δήλωση οι αναφορές ηγετών και εκπροσώπων είναι συγκεκριμένες, με κορυφαία θεσμική βαρύτητα. Αντιγράφω από την εισαγωγή της Δήλωσης (21ης/6.): «Εμείς, οι Αρχηγοί Κρατών και Κυβερνήσεων των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των προσχωρούντων και των υποψηφίων κρατών, της Αλβανίας, της Βοσνίας Ερζεγοβίνης, της Κροατίας, της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, της Σερβίας και Μαυροβουνίου, ως δυνητικών υποψηφίων, καθώς και ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, παρουσία του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Γενικού Γραμματέα του Συμβουλίου/Ύπατου Εκπροσώπου, του Ειδικού Εντεταλμένου του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών στο Κοσσυφοπέδιο, του Ειδικού Συντονιστή του Συμφώνου Σταθερότητας για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη και του Ύπατου Εκπροσώπου για τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, συνερχόμενοι στη Θεσσαλονίκη, συμφωνήσαμε σήμερα τα εξής… ».

2ο. Η Διακήρυξη της Θεσσαλονίκης για τα Δυτικά Βαλκάνια αποτελεί ένα πλήρες, συνεκτικό, καλά δεμένο και δομημένο κείμενο, που προήλθε από προηγηθείσα συστηματική προετοιμασία και συνεδριάσεις διακρατικών οργάνων και από τα Συμβούλια Γενικών-Εξωτερικών Υποθέσεων που είχαν ξεκινήσει από τον Ιούνιο του 2002 για να παρουσιαστεί, να γίνει δεκτό και να ανακοινωθεί τον Ιούνιο 2003, ως Διακήρυξη της Θεσσαλονίκης για τα Δυτικά Βαλκάνια.

3ο. Στη σχετική Διακήρυξη υπάρχει ένα σημείο-κλειδί, το οποίο ούτε τώρα, ούτε και στη συνέχεια μπορεί να παρακάμπτεται και στο οποίο δεν έγινε ουδεμία αναφορά η έστω μνεία στη Συνάντηση της Αθήνας της 21ης & 22ας Αυγούστου. Πρόκειται, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, για το: «Θεματολογίου της Θεσσαλονίκης για τα Δυτικά Βαλκάνια: Πορεία προς την Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση». Είναι εξαιρετικά σημαντικό να πούμε ότι στην ίδια τη Διακήρυξη, με αποδοχή όλων των Χωρών των Δυτικών Βαλκανίων, αναφέρεται ρητά: «Το περιεχόμενό του θεωρείται ως κοινό μας θεματολόγιο, και δεσμευόμαστε όλοι για την υλοποίησή του.

Οι χώρες της περιοχής θα εστιάσουν τις προσπάθειές τους στη συμμόρφωση προς τις συστάσεις του εν λόγω θεματολογίου. Αναγνωρίζουμε ότι η Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης (ΔΣΣ) θα παραμείνει το πλαίσιο της ευρωπαϊκής πορείας των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων μέχρι τη μελλοντική τους προσχώρηση στην ΕΕ. Η διαδικασία και οι προοπτικές που παρέχει χρησιμεύουν ως σημείο αναφοράς και βάση για τη μεταρρύθμιση στα Δυτικά Βαλκάνια, όπως είχε λειτουργήσει και η διαδικασία προσχώρησης για την Κεντρική και την Ανατολική Ευρώπη» (βλ. σχετικά).

4ο. Επιμένουμε στο σημείο αυτό, διότι στο “Θεματολόγιο” υπάρχουν από τον Ιούνιο 2003 ορισμένες καίριες και ζωτικές κατευθύνσεις-δεσμεύσεις που ισχύουν διαχρονικά και ασφαλώς ισχύουν και σήμερα. Π.χ., για την Αλβανία, στη σχετική παράγραφο όπου αναφέρεται η συγκεκριμένη χώρα, ρητά διατυπώνεται η δέσμευση: «Συνεχή ενίσχυση χρειάζονται τα μέσα και η ανεξαρτησία του δικαστικού τομέα, καθώς και η καταπολέμηση της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος, μεταξύ άλλων της σωματεμπορίας και της λαθρεμπορίας ναρκωτικών. Προτεραιότητα, επίσης, θα πρέπει να δοθεί στη δημοκρατική μεταρρύθμιση του τομέα της αστυνομίας. Το Συμβούλιο τόνισε ότι είναι πολύ σημαντικό οι επικείμενες εκλογές να διοργανωθούν και να διεξαχθούν ελεύθερα, δίκαια και εύρυθμα».

Ταυτόχρονα, οι ρητές αναφορές σε ζητήματα καλής γειτονίας, εύρυθμης και θετικής συνεργασίας, σεβασμού της πολυεθνοτικότητας και σεβασμού των πολιτικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, βασικής ανάγκης διοικητικών μεταρρυθμίσεων για τη δημιουργία ικανών κρατών δικαίου αποτελούν σοβαρές Ευρωπαϊκές αλλά και δυτικοβαλκανικές δεσμεύσεις, αξιοσημείωτες και χρήσιμες στη φαρέτρα της εξωτερικής και εθνικής πολιτικής Ελλάδας (βλ. σχετικά).

5ο. Επομένως, εάν πρόκειται να γίνει πραγματική συσχέτιση/σύνδεση με τη Διακήρυξη της Θεσσαλονίκης για τα Δυτικά Βαλκάνια (της 21ηςΙουνίου 2003) και εάν πρόκειται να αξιολογήσουν στη βάση υπαρκτών κριτηρίων την πορεία των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων, οι κυβερνήσεις της ΕΕ, μεταξύ των οποίων πρώτη της Ελλάδας για λόγους εθνικούς και γεωπολιτικούς καθώς και τα όργανα της ΕΕ έχουν ισχυρό, συμφωνημένο, παραγωγικό πλαίσιο για αυτό το σοβαρό τους έργο.

Είναι η Διακήρυξη της Θεσσαλονίκης με τα συνοδευτικά της Κείμενα μεταξύ των οποίων θέση-κλειδί κατέχει το «Θεματολόγιο της Θεσσαλονίκης για τα Δυτικά Βαλκάνια» και τα αποτελούν αναπόσπαστα τμήματά της. Επισημαίνουμε ότι ακριβώς η εφαρμογή αυτών των κριτηρίων και της σχετικής διαδικασίας (της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης -ΔΣΣ) απέφερε τα απτά αποτελέσματα της ένταξης της Σλοβενίας, της Ρουμανίας, της Βουλγαρίας και της Κροατίας.

Προσοχή στις συγχύσεις

6ο. Πρέπει να είναι σαφές, προς κάθε κατεύθυνση, ότι το επικοινωνιακό -εξυπηρετώντας και άλλες συμμαχικές σκοπιμότητες -θέμα της πρόσκλησης της Ουκρανίας και συμπληρωματικά της Μολδαβίας δεν μπορεί να έχει σχέση με την ενταξιακή πορεία και τις απαιτήσεις προϋποθέσεων των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων. Παρά την πιθανή σύγχυση που η πρόσκληση Μητσοτάκη δημιούργησε είναι αναγκαίο να διαχωριστούν οι ενταξιακές διαδικασίες των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων με την ευρωπαϊκή προοπτική της Μολδαβίας και της Ουκρανίας. Ευρωπαϊκή τους προοπτική, που μπορεί να ειδωθεί και ιδιαίτερα για κάθε μία (από τις δύο) χώρα. Αλλά σε κάθε περίπτωση προϋποθέτει άλλο πλαίσιο, άλλο σχεδιασμό και άλλο δρομολόγιο.

Εν κατακλείδι, η εθνική και εξωτερική πολιτική της Ελλάδας είναι πολύ σοβαρή και πολύ κρίσιμη, ύψιστη υπόθεση. Απαιτεί εθνική μακροπρόθεσμη οπτική, οργανωμένο και συστηματικό σχεδιασμό, υψηλής ποιότητας αναλυτική σκέψη και αντίστοιχο ανθρώπινο δυναμικό, πολυεπίπεδη και πολύμορφη παραγωγική εργασία και εθνικές επιτυχίες δεσμεύσεων σε Συμφωνίες. Όμως, δεν είναι αδύνατα τα θετικά αποτελέσματα. Μέσα από έναν τέτοιο δρόμο και μ΄ αυτές τις προϋποθέσεις υπήρξε και η Διακήρυξη της Θεσσαλονίκης για τα Δυτικά Βαλκάνια τον Ιούνιο 2003. Ας την κρατήσουμε, τουλάχιστο, ως οδηγό εφαρμογής των δεσμεύσεων της…