Η τελευταία ευκαιρία της κλυδωνιζόμενης ΕΕ

Ούτε η απειλή της μεγαλύτερης οικονομικής κρίσης από το 1987, όπως οι ίδιοι οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι εκτιμούν τις επιπτώσεις του Covid-19, στάθηκε ικανή να γεφυρώσει το χάσμα Βορρά-Νότου στους κόλπους της ΕE. Μετά από διαδοχικά αδιέξοδα, προέκυψε μία συμφωνία στο Εurogroup, αλλά είναι αμφίβολο εάν ο κοινός τόπος ανάμεσα στις χώρες-μέλη μπορεί πραγματικά να είναι λύση στο πρόβλημα που δημιουργεί η πανδημία στις ευρωπαϊκές οικονομίες.

Σύμφωνα με δημοσιογραφικές πηγές, η ΕΚΤ είχε τονίσει στους υπουργούς Οικονομικών ότι οι ανάγκες για την αντιμετώπιση της κρίσης που προκαλεί ο κορονοϊός απαιτούν επενδύσεις έως και 1,5 τρισ. ευρώ. Η Γερμανία είχε συμφωνήσει για 500 εκατομμύρια. Αλλά δεν είναι το ποσό που έχει τόση σημασία, όσο η μέθοδος. Έκδοση ευρωομολόγων (κορονοομόλογα), ή χρήση του Ευρωπαϊκού μηχανισμού Σταθερότητας (ESM), με το απαραίτητο μνημόνιο κατά περίπτωση; Εδώ ήταν το πρόβλημα.

Ολλανδία και Ιταλία κονταροχτυπήθηκαν σε αυτό το σημείο όσο ποτέ άλλοτε. Η Ολλανδία (και οι σύμμαχοί της) απέρριπταν κάθε πρόταση για αμοιβαιοποίηση του νέου χρέους. Από την άλλη, ούτε η Ιταλία ήταν διατεθειμένη να αποδεχθεί έστω και ένα έμμεσο μνημόνιο. Ανάμεσα σ’ αυτές τις δύο θέσεις βρέθηκε τελικά ο συμβιβασμός, για τον οποίον δεν γνωρίζουμε λεπτομέρειες την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές.

Χαμένη η Ευρώπη

Όμως, η Ευρώπη θα μπορούσε να είναι μακράν ο μεγαλύτερος χαμένος απ’ αυτή τη μεγάλη κρίση. Οι ΗΠΑ έχουν το δολάριο, το παγκόσμιο ανταλλακτικό νόμισμα, τον έλεγχο των κεφαλαιαγορών, καθώς και την ηγεσία στην επιστήμη και την τεχνολογία. Έχουν τα εσωτερικά τους ζητήματα φυσικά, αλλά στο τέλος της ημέρας έχουν ανταποκριθεί με επιτυχία στις προκλήσεις σε περιόδους κρίσης, αν και υποφέρουν πολύ από την πανδημία.

Από την άλλη, οι σκληρά εργαζόμενοι Κινέζοι έχουν τη δυνατότητα να βρουν τον δρόμο τους για έξοδο από την κρίση. Έχουν ήδη ένα πολύ εντυπωσιακό τεχνολογικό επίπεδο, την μεγαλύτερη εγχώρια καταναλωτική αγορά στον κόσμο και τη δυνατότητα να εργαστούν όλοι μαζί, χωρίς πολλές “αντίθετες” φωνές.

Οι αδυναμίες του ευρωπαϊκού οικοδομήματος φάνηκαν, για άλλη μια φορά, ξεκάθαρα στα μάτια όλου του κόσμου. Και οι αδυναμίες αυτές συνοψίζονται, ανάμεσα σε άλλα, στις οικονομικές διαφορές Βορρά-Νότου, στις διαφορές στο κατά κεφαλήν εισόδημα και στις διαφορές στο ύψους του δανεισμού. Πιο συγκεκριμένα, στην Ολλανδία το κατά κεφαλή ΑΕΠ, σε όρους αγοραστικής δύναμης (World Bank 2017) ήταν 52.941 δολάρια, ενώ στην Ιταλία 39.817 και στην Ισπανία 38.091 αντίστοιχα.

Διαφορές της τάξης του 33% σε επίπεδο εισοδημάτων. Παράλληλα, ο κατά κεφαλήν δανεισμός σε Ολλανδία (πάλι σε όρους αγοραστικής δύναμης) ήταν 30.452 δολάρια, ενώ στην Ιταλία ήταν 49.060. Διαφορές της τάξης του 61% σε επίπεδο υποχρεώσεων. Δηλαδή, οι Ιταλοί είναι 61% περισσότερο χρεωμένοι από τους Ολλανδούς, ενώ έχουν 25% μικρότερο ετήσιο εισόδημα από τους τελευταίους!

Ζητείται ευρωπαϊκή ηγεσία

Αυτό είναι το αποτέλεσμα μιας ελλιπούς σύγκλισης των ευρωπαϊκών οικονομιών τα τελευταία 30 χρόνια! Δεν βλέπω πώς οποιοσδήποτε Ευρωπαίος πολιτικός ή οικονομικός ηγέτης μπορεί να αισθάνεται περήφανος με τέτοιο αποτέλεσμα, αλλά και πώς θα μπορούσε να επιτευχθεί μια κάποια αμοιβαιότητα σε ώρα κρίσης, χωρίς να εκδηλωθεί η αντίστοιχη πολιτική παρέμβαση.

Η ΕΕ σήμερα είναι μια ομάδα χωρών, οι οποίες δεν μπορούν να σταματήσουν την πολιτική ομφαλοσκόπηση. Λείπει μία ηγεσία που να βλέπει σε παγκόσμια κλίμακα. Λείπει η ισχυρή εγχώρια ηγεσία που θα σκέπτεται παγκόσμια και θα δρα “τοπικά”. Είναι φυσικό να υπάρχουν διαφορετικές αντιλήψεις στην αντιμετώπιση του ιού σε ιατρικό επίπεδο. Και είναι φυσικό η καμπύλη μολύνσεων να είναι διαφορετική ανά χώρα. Όμως, οι οικονομικές επιπτώσεις είναι ενιαίες για όλους.

Αν η ζήτηση μειωθεί στη Ευρώπη, θα μειωθεί σε όλες τις χώρες. Δεν θα έπρεπε να είναι τόσο δύσκολο να γίνει αυτό κατανοητό. Όμως, ενώ π.χ. η Γερμανία ενισχύει οικονομικά την Lufthansa και την Adidas(!), δεν φροντίζει να ενισχύσει τα εισοδήματα των μεγαλύτερων “πελατών” τους, ήτοι των καταναλωτών μιας αγοράς 500 εκατομμυρίων, όπως είναι η ευρωπαϊκή.

Υπάρχει ακόμα χρόνος για να αντιστρέψουμε αυτές τις δυναμικές στην Ευρώπη; Είναι ώρα η ΕΕ να αναγνωρίσει ότι η νομισματική ένωση είναι μόνο η αρχή. Μια αρχή, όμως, ασταθής. Το επόμενο βήμα πρέπει να είναι η δημοσιονομική ένωση, με σύγκλιση στους φορολογικούς συντελεστές και με ένα δίκαιο σύστημα μεταβιβάσεων. Έτσι μόνο θα κατοχυρωθεί η μελλοντική προοπτική ανάπτυξης που θα στηρίζεται στα επιμέρους θετικά στοιχεία των συμμετεχόντων. Η Γερμανία και η Γαλλία συνεργαζόμενες έχουν το κλειδί για να απελευθερώσουν όλες τις δυνατότητές και να ηγηθούν μιας νέας ΕΕ. Το ερώτημα είναι αν είναι πρόθυμοι να το κάνουν, ή αν τελικά θα μοιράσουν τα ιμάτια μιας διαλυμένης Ευρώπης.