Η βαριά σκιά του θατσερισμού στοιχειώνει τους Τόρις

Τερέζα Μέι: Τρία χρόνια και 11 ημέρες. Μπόρις Τζόνσον: Τρία χρόνια και 45 ημέρες. Λιζ Τρας: 45 ημέρες! Μέσα σε έξι χρόνια, η Βρετανία έχει δει τρεις πρωθυπουργούς, προερχόμενους από τους Τόρις, να έρχονται και να παρέρχονται. Σε μονάχα λίγες ημέρες, αναμένεται να ανακοινωθεί και ο τέταρτος, πράγμα που σημαίνει ότι σε διάστημα τριών μηνών θα αλλάξουν τρεις πρωθυπουργοί!

Το σίγουρο είναι πως η πολιτική κρίση που ταλανίζει τη Βρετανία υπερβαίνει την περίπτωση της πρωθυπουργού με την πιο σύντομη θητεία στην πολιτική ιστορία, όσο δελεαστικό κι αν είναι να εστιάζει κανείς στο πρόσωπο της Τρας και στην ομολογούμενη και από την ίδια γκάφα της. Το podcast της σκανδαλοθηρικής Daily Star («Ποιος θα έχει μεγαλύτερη διάρκεια; Η Λιζ Τρας ή ένα μαρούλι;») μπορεί να προσφέρει πρόσκαιρο γέλιο, αλλά αυτό δεν αλλάζει το γεγονός ότι η Βρετανία και το πολιτικό σύστημά της βρίσκεται σε παρατεταμένη και επικίνδυνη περιδίνηση.

Το γεγονός ότι ο Μπόρις Τζόνσον επεδίωξε να κάνει την μεγάλη επιστροφή στη Ντάουνινγκ Στριτ (πριν υποχρεωθεί να εγκαταλείψει την κούρσα) επιβεβαίωσε την τεράστια κρίση ηγεσίας, αλλά εμμέσως και τα προβλήματα που επέφερε η έξοδος της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οικονομική κρίση, οι κοινωνικές προκλήσεις, η πανδημία και το αποκορύφωμα η ενεργειακή κρίση.

Τρας: Το χρονικό ενός προαναγγελθέντος τέλους

Όμως τί, πέρα από τα γνωστά γεγονότα, μεσολάβησε από την εκλογή της Λιζ Τρας μέχρι την αποπομπή της; Οι 45 ημέρες που από κάποιους χαρακτηρίστηκαν σαν «το χρονικό ενός προαναγγελθέντος (πολιτικού) θανάτου» έμοιαζαν εξαρχής ναρκοθετημένες. Αν και ήταν σαφές ότι η νέα πρωθυπουργός δεν είχε καμία περίοδο χάριτος, αυτή της δόθηκε με τον θάνατο της βασίλισσας Ελισάβετ.

Οι Financial Times έγραφαν ότι παρά τη γενικευμένη θλίψη, η νέα πρωθυπουργός βίωσε τότε τις πιο ήρεμες ημέρες της θητείας της, αν αναλογιστεί τα πολλά και σοβαρά προβλήματα που στη συνέχεια βρήκε μπροστά της. Πράγματι, η εικόνα της οικονομίας προκαλούσε τρόμο και οι προβλέψεις έδειχναν μια μακρά και βαθιά ύφεση. Οι αναταράξεις ήταν δεδομένες και αποδείχθηκαν πολύ πιο κοντινές από όσο μπορούσε να φανταστεί κανείς.

Η ανακοίνωση του οικονομικού προγράμματος της Λιζ Τρας, του “μίνι προϋπολογισμού” πυροδότησε σχεδόν εξαρχής ένα κύμα αντιδράσεων όχι μόνο από την αντιπολίτευση, αλλά κυρίως από πλευρές που η νέα πρωθυπουργός αφελώς πίστευε πως θα έβρισκε υποστήριξη. Έτσι, απέναντί της βρήκε και τις Αγορές και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, που επέκριναν τις φοροπερικοπές στα υψηλά εισοδήματα και στα εταιρικά κέρδη.

Όχι για λόγους αρχής βέβαια, αλλά επειδή το κενό που θα προέκυπτε στον Προϋπολογισμό θα καλυπτόταν με δανεισμό, ο οποίος απειλούσε να εκτροχιάσει τη βρετανική οικονομία, η οποία με τη σειρά της κινδύνευε να προκαλέσει ντόμινο σε μία περίοδο διεθνούς οικονομικής αστάθειας. Ας σημειωθεί ότι την ίδια περίοδο της πιστωτικής επέκτασης εκ μέρους της νέας κυβέρνησης, η Κεντρική Τράπεζα Αγγλίας επιχειρεί πιστωτική συρρίκνωση!

Αντιδράσεις υπό μορφή χιονοστιβάδας

Κάπως έτσι προκλήθηκε η διάβρωση της αξιοπιστίας της βρετανικής οικονομίας με αποτέλεσμα να προκύψει νομισματική κρίση και άνοδος των επιτοκίων δανεισμού. Ας σημειωθεί ότι η Βρετανία είχε να δεχθεί τόσο έντονες επικρίσεις από τον Ιούνιο 2011, όταν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο είχε καταγγείλει τις οικονομικές κινήσεις του τότε υπουργού Οικονομικών George Osborne.

Κορυφαίοι οικονομολόγοι ερμήνευσαν τις πρόσφατες πρωτοφανούς έντασης αντιδράσεις, λόγω του φόβου η κρίση να διαχυθεί σε ολόκληρο τον κόσμο, πυροδοτώντας μία επικίνδυνη ύφεση. Η ζημιά, όμως, είχε ήδη γίνει. Ούτε η αποπομπή του υπουργού Οικονομικών και η αντικατάστασή του από τον Τζέρεμι Χαντ αποδείχθηκαν ικανές να εκτονώσουν το κλίμα και να επιτρέψουν στη νέα πρωθυπουργό να ανακτήσει την πρωτοβουλία των κινήσεων. Είναι ορατό δια γυμνού οφθαλμού ότι μία ισχυρή πτέρυγα στην Κοινοβουλευτική Ομάδα των Συντηρητικών εκμεταλλεύτηκε το λάθος της Τρας για να την στριμώξει πολιτικά και να την εξωθήσει σε παραίτηση, όπως και τελικά έγινε.

Το γεγονός ότι οι αντιδράσεις προσέλαβαν δυναμική χιονοστιβάδας, που οδήγησαν και στην παραίτηση της υπουργού Εσωτερικών και σε απειλές παραίτησης και άλλων υπουργών κατέστησε ασφυκτικό τον πολιτικό κλοιό για τη Λιζ Τρας. Η πρωθυπουργός έμεινε όλη τη νύχτα της Τετάρτης προς Πέμπτη ξύπνια. Στη Ντάουνινγκ Στριτ, στο περιβόητο Νο 10 βρίσκονταν οι στενότεροι της συνεργάτες, με σκοπό να σχεδιάσουν από κοινού τον χειρισμό της κρίσης. Η ίδια έστελνε μηνύματα στις 4:00 το πρωί σε συνεργάτες της, αλλά ο κύβος είχε ριφθεί. Έτσι οδηγήθηκε στη δήλωση των 90 δευτερολέπτων, με την οποία η Τρας ανακοίνωσε την παραίτησή της, θέτοντας ένα εξευτελιστικό τέλος στην διάρκειας 45 μόνο ημερών πρωθυπουργικής θητείας της.

Αμέσως μετά την επίσημη ανακοίνωση, η κούρσα της διαδοχής άρχισε και φανερά, αν και είχε ήδη αρχίσει στο παρασκήνιο, όταν είχε καταστεί σαφές πως η Λιζ Τρας δεν είχε διέξοδο. Κανένας από τους επίδοξους διαδόχους της δεν έχει ακόμη ανακοινώσει την υποψηφιότητά του, φοβούμενος ότι μία τέτοια κίνηση θα εκληφθεί ως άκομψη και θα του κοστίσει όταν θα έλθει η ώρα των ψηφοφοριών.

Τέλος και για τον Τζόνσον

Είναι αξιοσημείωτο, πάντως, ότι ενώ ο Μπόρις Τζόνσον επέστρεψε από τις διακοπές του στον Άγιο Δομίνικο για να ξαναμπεί στην αρένα (όταν περίπου τρεις μήνες από όταν είχε αναγκαστεί να υποβάλει την παραίτησή του) υποχρεώθηκε τελικώς να ανακοινώσει τελικώς την αποχώρηση του από την κούρσα. Πλέον ο Ρίσι Σουνάκ, που έχασε το χρίσμα από την Λιζ Τρας στον τελικό, προβάρει κοστούμι πρωθυπουργού. Ο πρώην υπουργός Οικονομικών έχει λάβει από νωρίς θέση στην αφετηρία, με το όπλο το γεγονός ότι έχει ρεύμα στην Κοινοβουλευτική Ομάδα των Συντηρητικών, αν και στο επίπεδο της κομματικής βάσης (περίπου 170.000 μέλη) αποδείχθηκε ότι δεν είχε την ίδια επιρροή, αφού η βάση είχε εκλέξει την αντίπαλό του.

Η σημερινή υπουργός αρμόδια για την Σύνδεση με το Κοινοβούλιο Πένι Μόρντοντ, επίσης υποψήφια στην προηγούμενη κούρσα, θεωρείται μία ακόμα σοβαρή υποψηφιότητα, όπως και ο σημερινός υπουργός Οικονομικών Τζέρεμι Χαντ. Η διαδικασία εκλογής νέου αρχηγού των Συντηρητικών και κατ’ επέκταση και νέου πρωθυπουργού, πάντως, θα έχει ολοκληρωθεί έως τις 28 Οκτωβρίου το αργότερο. Οι επίδοξοι διάδοχοι πρέπει να εξασφαλίσουν την υπογραφή τουλάχιστον 100 βουλευτών για να ανακηρυχθούν υποψήφιοι.

Σύμφωνα με το BBC, Τζόνσον και Σουνάκ πραγματοποίησαν μυστική συνάντηση, στην οποία φαίνεται να εξετάστηκε το σενάριο μιας κοινής υποψηφιότητας, σενάριο που τελικώς ναυάγησε. Ο Σουνάκ επέλεξε να προχωρήσει δυναμικά, έχοντας από νωρίς την στήριξη πάνω από 100 βουλευτών, με τον Τζόνσον να περιορίζεται κοντά στους 60. Όσο και αν ο πρωθυπουργός κόμπαζε πως θα εξασφάλιζε στο τέλος τον μαγικό αριθμό των 100 βουλευτών, η ανακοίνωση της απόσυρσης του δείχνει το ακριβώς αντίθετο.

Στοιχίζονται πίσω από τον Σουνάκ

Προηγουμένως, ανώτερα στελέχη των Τόρις, συμμετείχαν σε μια έντονη εκστρατεία για να εμποδίσουν τον Τζόνσον να επιστρέφει στην Ντάουνινγκ Στριτ, υποστηρίζοντας ότι θα προκαλούσε περαιτέρω ζημιά τόσο στην οικονομία και στη χώρα, όσο και στο Συντηρητικό κόμμα. Αυτά τα στελέχη συσπειρώθηκαν πίσω από την υποψηφιότητα Σουνάκ.

Συγκεκριμένα, πρώην υπουργοί που υποστηρίζουν τον Σουνάκ δήλωναν ότι η επιστροφή του Τζόνσον θα ταράξει τις χρηματοπιστωτικές αγορές, αυξάνοντας τον κίνδυνο περαιτέρω απότομων αυξήσεων των επιτοκίων από την Τράπεζα της Αγγλίας. Επιπλέον, οι τελευταίες δημοσκοπήσεις είχαν πολλά αρνητικά μηνύματα για τον Τζόνσον, καθώς η υποψηφιότητα Σουνάκ άνοιγε την ψαλίδα στην παράσταση νίκης.

Αν ο Ρίσι Σουνάκ παραμείνει ο μοναδικός υποψήφιος που θα συγκεντρώσει τριψήφιο αριθμό υποστηρικτών, τότε θα ανακηρυχθεί από αύριο το απόγευμα νέος πρωθυπουργός της Βρετανίας, χωρίς να γίνουν εσωκομματικές εκλογές με τη συμμετοχή των μελών του Συντηρητικού κόμματος. Κάτι που μοιάζει πλέον πολύ πιθανό μετά την αποχώρηση Τζόνσον.

Πάντως, ο νέος ένοικος της Ντάουνινγκ Στριτ θα αντιμετωπίσει ένα φάσμα εκρηκτικών προβλημάτων και στο εσωτερικό του κόμματός του και σε κυβερνητικό-κρατικό επίπεδο. Από το 2016 μέχρι σήμερα το Συντηρητικό Κόμμα έχει αποκαθηλώσει τέσσερις πρωθυπουργούς: τον Κάμερον, τη Μέι, τον Τζόνσον και τώρα την Τρας. Η εσωτερική αυτή πολιτική κρίση έχει κάνει μετάσταση και στο επίπεδο του βρετανικού εκλογικού σώματος. Η εκλογική επιρροή των Τόρις έχει κατακρημνιστεί. Όποιος κι αν αναδειχτεί διάδοχος της Λιζ Τρας, η συντριβή των Συντηρητικών στις επόμενες εκλογές θεωρείται από όλους δεδομένη. Δημοσκοπήσεις τους δείχνουν όχι μόνο να έχουν χάσει την πρώτη θέση, αλλά να έχουν κατρακυλήσει στην τρίτη!

Η “σκιά” του θατσερισμού

Προφανώς, ο μεγάλος κερδισμένος σ’ αυτό το επίπεδο είναι το Εργατικό Κόμμα, το οποίο εισπράττει τη μερίδα του λέοντος από τις δραματικές απώλειες των αντιπάλων του, ως αποτέλεσμα της σχεδόν πολιτικής αυτοκτονίας των Τόρις. Επειδή, μάλιστα, η νέα συντηρητική κυβέρνηση δεν θα έχει επεξεργασμένη εναλλακτική πρόταση διακυβέρνησης, κινδυνεύει αμέσως μετά τον σχηματισμό της να συμπαρασυρθεί από την κρίση, εξωθώντας τη βρετανική κοινωνία στα πρόθυρα εκτεταμένης κοινωνικής αναταραχής.

Η βρετανική κοινωνία, εξάλλου, βρίσκεται σε μία ιστορική καμπή. Έχει καταστεί σαφές και στα νομιμόφρονα μεσαία στρώματα ότι η χώρα δεν μπορεί να συνεχίσει να πορεύεται με τον τρόπο που πορεύεται μέχρι τώρα. Παρά τον εγγενή σχεδόν συντηρητισμό της, η βρετανική κοινωνία ψάχνει πλέον πιο ριζική διέξοδο. Σ’ αυτό το κλίμα, δεν αποκλείεται να δούμε και κάποιου είδους εξέγερση, αφού οι επιμέρους διορθωτικές κινήσεις μοιάζουν ανούσιες και αναποτελεσματικές ακόμα και σε όσους παραδοσιακά τις προτιμούσαν.

Μπορεί πολλοί να αποδίδουν στο Brexit τη σημερινή συνολική κρίση στην οποία είναι εγκλωβισμένο σήμερα το Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά η αλήθεια είναι πως οι αιτίες είναι βαθύτερες. Για μία σχολή σκέψης η πηγή της πολύπλευρης κρίσης είναι η έλλειψη πολιτικής βούλησης για οριστικό ενταφιασμό του θατσερισμού, ο οποίος μετά το διάλειμμα του μετριοπαθούς Μέιτζορ (περίοδος 1990-97) επανήλθε στην πιο σκληρή εκδοχή του για να στοιχειώσει το Συντηρητικό Κόμμα, στη διάρκεια της μακράς θητείας του στην αντιπολίτευση την περίοδο 1997-2010.

Έτσι, όταν ο Ντέηβιντ Κάμερον διαδέχθηκε τον Γκόρντον Μπράουν το 2010, το Συντηρητικό Κόμμα είχε βάλει τον Τζον Μέιτζορ σε παρένθεση και είχε επιστρέψει στις ρίζες του θατσερισμού, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, όταν ο γκουρού της Σιδηράς Κυρίας, Νόρμαν Τέμπιτ, έλεγε ότι ο στόχος της κυβέρνησης ήταν το τέλος της συναίνεσης.

Η κατάρα της “Σιδηράς Κυρίας”

Με εξαίρεση το Σίτι του Λονδίνου, τη χρηματοπιστωτική πρωτεύουσα της παγκοσμιοποίησης μαζί με την Γουόλ Στριτ στη Νέα Υόρκη, το Ηνωμένο Βασίλειο παραπέμπει από οικονομικής απόψεως στην εποχή που έχει περιγράψει με τόση γλαφυρότητα ο Ντίκενς για την απίστευτη σκληρότητα, που βίωναν τα λαϊκά στρώματα κατά τη διάρκεια της σαρωτικής εκβιομηχάνισης.

Η κατάρα της “Σιδηράς Κυρίας” φαίνεται, πάντως, να πιάνει, καθώς το Συντηρητικό Κόμμα δεν μπορεί να χειραφετηθεί από την βαθύτατη ιδεολογική επιρροή της. Σαν να μην έφτανε αυτό, όμως, η Βρετανία, όπως και ο υπόλοιπος κόσμος, επλήγη σκληρά και από την πανδημία και τώρα από την ενεργειακή κρίση. Μόνο που οι αλλεπάλληλες αυτές κρίσης και δεν έτυχαν του καλύτερου δυνατού χειρισμού και δεν βρήκαν μία επαρκώς ισχυρή και οχυρωμένη κοινωνία και οικονομία, ώστε να έχουν αποτελεσματικές αντιστάσεις.

Τέλος, δεν χρειάζεται να είναι κανείς προφήτης για να δει ότι ο συνδυασμός αυτών των κρίσεων με την ευρύτερη αποδυνάμωση του Ηνωμένου Βασιλείου σχεδόν αναπόφευκτα θα επαναφέρει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στο προσκήνιο και την σωβούσα κρίση ενότητας της χώρας. Οι Σκώτοι αυτονομιστές δεν κρύβουν την πρόθεσή τους να επανέλθουν δριμύτεροι στο αίτημά τους για απόσχιση…