Καταλύτης το Ουκρανικό για την αναμέτρηση Δύσης-Παγκόσμιου Νότου

Ο δυτικός πολιτισμός υπερασπίζεται αξίες ζωής, όπως τη θρησκεία, την ιστορία, τον πατριωτισμό, την οικογένεια. Απέναντι σε αυτόν τον πολιτισμό ορθώνεται ένα σύνολο χωρών, που –κατά τη Δύση– βιώνει κάτω από ανελεύθερης καθεστώς και που επιβάλλεται να εξαφανιστεί ακόμη και αν απαιτείται η χρήση όπλων. Είναι σαφές ότι η Δύση δεν αναγνωρίζει άλλον πολιτισμό, εκτός του δικού της, και αυτόν πασχίζει με κάθε δυνατό μέσο να επιβάλλει σε ολόκληρη την υφήλιο.

Το δυτικό μπλοκ περιλαμβάνει προηγμένες οικονομίες, ενώ αντιθέτως το ανατολικό, φτωχότερες και σε αναπτυξιακή πορεία χώρες. Η σύγκριση στο οικονομικό κι όχι μόνο πεδίο, αποκαλύπτει έντονες τάσεις παρακμής, στην περίπτωση της Δύσης, ενώ αντιθέτως εξασφαλίζει ταχείς ρυθμούς ανάπτυξης και προόδου στην περίπτωση της Ανατολής. Η παγκοσμιοποίηση ήταν το καθεστώς των διεθνών συναλλαγών επί μισό περίπου αιώνα. Ο έντονος όμως ανταγωνισμός, ανάμεσα σε ΗΠΑ και Κίνα, οδηγεί στη λήψη μέτρων τα οποία αποσκοπούν στην επιβράδυνση της κινεζικής ανάπτυξης, σε συνδυασμό με την πανδημία, που έκανε ορατούς τους κινδύνους εξάρτησης από εισαγωγές βασικών αγαθών, οδήγησαν στην ανατροπή της.

Η απόφαση από-παγκοσμιοποίησης, που αναγγέλθηκε επίσημα στο 53ο οικονομικό φόρουμ στο Davos, δίνει τη θέση της σε καθεστώς προστατευτισμού. Η Δύση εμφανίζει τα τελευταία χρόνια προϊούσες ενδείξεις παρακμής, σε όλα τα επίπεδα: δημογραφικός μαρασμός, αποβιομηχάνιση, πρωτόγνωρες ανισότητες κατανομής, συρρίκνωση της μεσαίας τάξης, καθήλωση της αγοραστικής αξίας των μισθών, επάνοδος του πληθωρισμού, συνειδητοποίηση (συνεπεία του πολέμου της Ουκρανίας) της εξάρτησης της Δύσης, όχι μόνο και αποκλειστικά από απαραίτητες πηγές ενέργειας, αλλά και από βασικά διατροφικά και νέας τεχνολογίας προϊόντα. Η παρακμή της Δύσης, πέρα από τις δημογραφικές και οικονομικές της εκφάνσεις, έχει σταδιακά ροκανίσει και την απήχηση των δυτικών αξιών στον υπόλοιπο κόσμο.

Ωστόσο, οι παραπάνω εξελίξεις αφήνουν απτόητη τη Δύση. Η δε ΕΕ επιδίδεται στην κατασκευή ενός νέο-εθνικισμού, όπως προκύπτει, μεταξύ και άλλων, από δήλωση του J. Borrell: «Φτιάξαμε έναν κήπο που ενώνει την πολιτική ελευθερία, την οικονομική ευημερία και την κοινωνική συνοχή. Ο υπόλοιπος κόσμος, ή το μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου κόσμου, είναι μια ζούγκλα». Με υπεροψία η Δύση θεωρεί όχι απλώς δικαίωμά της, αλλά και καθήκον της να επιβάλλει τις δικές της αξίες στον υπόλοιπο κόσμο.

Οι συνέπειες στην διεθνή σκακιέρα

Από τους σημαντικότερους δείκτες παρακμής, προάγγελος της έλευσης μόνιμης στασιμότητας, είναι η σωρευτική μείωση του μεριδίου τού κατά κεφαλήν εισοδήματος της Δύσης σε σύγκριση με το αντίστοιχο της Ανατολής. Η μείωση αυτή φέρνει ανακατατάξεις στη διεθνή σκακιέρα, αφαιρώντας ή προσθέτοντας σημαντικότητα διεθνώς. Μερικές από τις αναμενόμενες συνέπειες συνοψίζονται ως εξής:

• Το έτος 2022 εμφανίζεται ως το τελευταίο της αμερικανικής κοσμοκρατορίας. Το 2050 η Αμερική θα είναι δεύτερη στην παγκόσμια ιεραρχία, ενώ η Κίνα θα έχει καταλάβει την πρώτη θέση. Από τις ευρωπαϊκές οικονομίες η Γερμανία θα κατέχει την 5η θέση (από τρίτη το 2022), το Ηνωμένο Βασίλειο την 7η θέση (από την 5η το 2022) και η Γαλλία την 9η (από την 7η το 2022).
• Για το έτος 2075 αναγγέλλονται ακόμη δραματικότερες ανατροπές. Η θέση της Αμερικής καθίσταται δυσμενέστερη, αφού θα έχει χάσει και τη δεύτερη θέση (σε ΑΕΠ) από την Ινδία. Από τις ευρωπαϊκές οικονομίες μόνο τρείς προβλέπεται ότι θα παραμένουν στην 15άδα των πλουσιότερων κρατών, αλλά με καθοδική φορά: Η Γερμανία στην 9η, το Ηνωμένο Βασίλειο στην 10η, ενώ η Γαλλία στην 15η.
• Από το 2016 έως το 2050 προβλέπεται ότι η Κίνα θα κερδίσει 20% επιπλέον του παγκόσμιου ΑΕΠ. Η Αμερική, αντιθέτως, θα χάσει, αντίστοιχα 12%. Η Ευρώπη των 27 θα χάσει 9% και η Ινδία θα κερδίσει 15%.
• Το 1995 οι 7 ισχυρότερες οικονομίες της υφηλίου ήταν: ΗΠΑ, Γαλλία, Γερμανία, Ιαπωνία, Καναδάς και Ιταλία. Το 2040, στην κορυφή προβλέπεται να είναι Κίνα, Ινδία, Ινδονησία, Βραζιλία, Ρωσία, Μεξικό και Τουρκία, ενώ και οι αναδυόμενες οικονομίες του Βιετνάμ, των Φιλιππίνων και της Νιγηρίας ανεβαίνουν ταχύτατα.
• Άλλη όψη επικίνδυνης παρακμής της Δύσης είναι η μείωση των γεννήσεων και η γήρανση του πληθυσμού.

Ο παγκόσμιος πληθυσμός προβλέπεται να φτάσει στα 8 δισ. το 2030, με παράλληλη πτώση του στις προηγμένες οικονομίες. Ο πληθυσμός της Ευρώπης θα συρρικνωθεί (μόνο 4,3% του παγκόσμιου). Ο βαθμός ευημερίας θα αποδειχθεί πιθανότατα λόγος αύξησης του πληθυσμού ή αποφυγής σημαντικής μείωσης. Στην ευημερία των οικονομιών αποδίδεται η προβλεπόμενη αύξηση του πληθυσμού σε Γαλλία, Σουηδία και Ιρλανδία. Για τον Samuel Huntington η παρακμή της Δύσης οφείλεται περισσότερο στη διαφθορά, την ηθική κατάπτωση και στις πολιτικές προστριβές, και λιγότερο στην πληθυσμιακή μείωση.

Άλλες όψεις παρακμής

Άλλες όψεις της παρακμής της Δύσης, που αναφέρονται στην άνοδο και το τέλος των πολιτισμών συμπληρώνουν την εικόνα. Διαπιστώνονται τάσεις απολυταρχικές ή και τυραννικές στη συμπεριφορά των δυτικών κυβερνήσεων. Οι λαοί χάνουν το ενδιαφέρον τους για μελέτη και δεν προβληματίζονται αρκετά με τις εξελίξεις, ακόμη κι όταν από την έκβασή τους εξαρτάται ο βαθμός ευημερίας τους.

Η δραματικότερη, ίσως, διαπίστωση, που είναι σαφέστερη για την Ευρώπη σε σύγκριση με τις ΗΠΑ, είναι η τάση των λαών να αποκόπτονται από τις ρίζες τους, τη μυθολογία, την ιστορία και τις βάσεις του πολιτισμού τους και έτσι να αργοπεθαίνουν. Η αθρόα μετανάστευση στην Ευρώπη θα μπορούσε να εκληφθεί ως υλοποίηση των γνωστών απόψεων του Coudenhove Kalergi περί διάπλατης διάνοιξης των ευρωπαϊκών συνόρων, προκειμένου να δεχθεί μετανάστες όλων των χρωμάτων, που θα διαμορφώσουν έτσι μία άμορφη φυλή στο μέλλον.

Εστιάζοντας σε μερικότερες ενδείξεις παρακμής στον τομέα της οικονομίας, αυτές είναι πολλές και ανησυχητικές. Ως σπουδαιότερη αναφέρω την ασύλληπτης έκτασης αύξηση των ανισοτήτων κατανομής –αντιμετωπίστηκε με πλήρη ανοχή και αδιαφορία της Δύσης– στον μισό αιώνα της παγκοσμιοποίησης. Αναφέρω μερικές από τις πιο αντιπροσωπευτικές:

• Οι 50 πλουσιότεροι Αμερικανοί κατέχουν δύο τρισ. δολάρια περισσότερα από τα εισοδήματα 165 εκατομμυρίων φτωχών. Ανάλογες εξελίξεις διαπιστώνονται και στην Ευρώπη.
• Επικρατεί ανασφάλεια, πάγωμα των μισθών και φτώχεια. Το μέσο εισόδημα στις ΗΠΑ ήταν το 1980 18.000$ και το 2020 18.500$.
• Οι επενδύσεις στην περίοδο της παγκοσμιοποίησης ήταν μόνον το 7% του εμβληματικού δείκτη του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης, ενώ το υπόλοιπο διατέθηκε σε διανομές μερισμάτων, εξαγορές ιδίων μετοχών και αστρονομικούς μισθούς υψηλών στελεχών.
• Ο καπιταλισμός, κατά την περίοδο της παγκοσμιοποίησης μετατρέπεται από λαϊκός των αποταμιευτών σε κερδοσκοπικός και ελιτίστικος και συνδυάζεται με υψηλή ανεργία και οικονομική στασιμότητα.

Η άνοδος της Ανατολής

Η παγκοσμιοποίηση κατέληξε σε δραματικές, όντως, συνέπειες για τη Δύση, που επιτάχυναν την παρακμή της, ενώ αντιθέτως συνέβαλε στην ταχύτερη άνοδο της Ανατολής. Με ή και χωρίς τη βοήθεια της Κίνας, ο αναπτυσσόμενος κόσμος, που δεν έχει υιοθετήσει τη φιλελεύθερη δημοκρατία, αναπτύσσεται με ταχύτατους ρυθμούς. Τόσο στην παρακμή της Δύσης, όσο και στην ταχεία άνοδο της Ανατολής λειτουργούσαν δύο αντιμαχόμενες κοσμοθεωρίες: αυτή της φιλελεύθερης δημοκρατίας και αυτή της ανελεύθερης. Πιστεύω, όμως, ότι δεν πρέπει να εξαχθεί συμπέρασμα για την ύπαρξη σχέσης αιτίου και αιτιατού, ανάμεσα στην εφαρμοζόμενη κοσμοθεωρία και στους ρυθμούς ανάπτυξης των οικονομιών. Υπενθυμίζω ότι υπάρχει διάρκεια ζωής των πολιτισμών και των κοσμοθεωριών τους, που δεν μπορούν να ξεπεραστεί.

Η Δύση αποτελείται από οικονομίες, που βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια ανάπτυξης, αλλά αγγίζουν το όριο της οικονομικής ωριμότητας. Αυτό σημαίνει ότι οι ρυθμοί ανάπτυξης επιβραδύνονται και η στασιμότητα είναι προ των πυλών. Πρέπει, ακόμη, να υπογραμμιστούν οι συνέπειες της πανδημίας. Οπωσδήποτε, η επέλαση του ιού συνέβαλε στην εγκατάλειψη της παγκοσμιοποίησης. Αλλά, και πέρα αυτού, πρέπει να αναφερθεί και μια δεύτερη απόφαση.

Πρόκειται για την απόφαση του Biden, που άρχισε ήδη να υλοποιείται, καθώς και για την αντίστοιχη της ΕΕ, να επιχειρηθεί δηλαδή νέα εκβιομηχάνιση, προκειμένου να περιοριστεί η εξάρτηση εισαγωγών από μη φιλικές χώρες. Στα πλαίσια αυτά ο Αμερικανός πρόεδρος ανήγγειλε γιγαντιαίο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων αξίας 400 δισ. δολαρίων, που αποβλέπει στον περιορισμό της εξάρτησης από την Κίνα, και «στο χτίσιμο της καλύτερης οικονομίας του κόσμου». Σκέψεις για ανάλογες ενέργειες γίνονται και στην Ευρώπη.

Ωστόσο, οι προσπάθειες αυτές φαίνονται αδιέξοδες κυρίως γιατί οι συνθήκες που τώρα επικρατούν στις σύγχρονες οικονομίες δεν ευνοούν την επαναφορά μαζικής βιομηχανικής παραγωγής σε εθνικό επίπεδο. Ανάμεσα στους λόγους είναι η υποχώρηση των καλών βιομηχανικών απασχολήσεων προς όφελος θέσεων στον τομέα των υπηρεσιών με χαμηλή παραγωγικότητα, η πολύ ασθενής τάση νεωτερισμού στη βιομηχανία, η ανάγκη κρατικής στήριξης που είναι αβέβαιη στη Δύση κ.ά. Παρά τις μικρές πιθανότητες επιτυχίας, η Δύση βρίσκεται σε τόσο δύσκολη θέση, ώστε στρέφεται και προς τη λύση αυτή.