Κι όμως, απλή αναλογική δεν σημαίνει ακυβερνησία

Στο προηγούμενο άρθρο μου για την απλή αναλογική έδειξα πως θα είχε διαμορφωθεί η κατανομή των εδρών χωρίς το όριο εισόδου 3%, το οποίο καθιστά το σύστημα αποδυναμωμένη και όχι απλή αναλογική. Το όριο εισόδου λειτουργεί περίπου όπως η ενισχυμένη αναλογική, δηλαδή ανακατανέμει τις έδρες όσων κομμάτων μένουν εκτός Βουλής. Στην ενισχυμένη – με ή χωρίς όριο εισόδου – υπάρχει και εσωτερικό όριο, δηλαδή ένα ποσοστό (π.χ. το 1981 ήταν 17%), το οποίο πρέπει να λάβουν τα κόμματα για να εισέλθουν στην 2η Κατανομή. Συνεπώς, κακώς αποκαλείται ενισχυμένη αφού, πρακτικώς, αποδυναμώνει την αναλογική κατανομή υπέρ των μεγάλων κομμάτων.

Καλόν είναι, όμως, να γνωρίζουμε τις εγγενείς αδυναμίες του συστήματος της απλής αναλογικής. Για την ακρίβεια, αξίζει να γίνει κατανοητό ότι μόνη απολύτως γνήσια αναλογική είναι αυτή που εφαρμόζεται στην επικράτεια, δηλαδή όταν ολόκληρη η χώρα είναι μια εκλογική περιφέρεια. Όμως, όπως ανέφερα στο προηγούμενο άρθρο, αν το εφαρμόζαμε, θα είχε προκύψει Βουλή 25 κομμάτων!

Μπορεί αυτό να είναι δίκαιο και ηθικό, αλλά καταργεί τελείως την αμεσότητα & τοπικότητα της σχέσεως εκλογέων και βουλευτών, οι οποίοι θα εξαρτώνται από τα μεγάλα μέσα μαζικής επικοινωνίας για να εκλεγούν. Άλλωστε, είναι πρακτικώς αδύνατον για την πλειοψηφία των ψηφοφόρων να έχουν προεπιλέξει π.χ. 100 υποψηφίους, αν υποθέσουμε ότι η σταυροδοσία είναι στο 30% των εδρών. Συνεπώς, η ύπαρξη εκλογικών περιφερειών είναι απολύτως απαραίτητη.

Όμως, μήπως η υπάρχουσα κατανομή, σε 59 εκλογικές περιφέρειες, δεν είναι η πλέον σωστή; Ο τρόπος για να το διαπιστώσουμε είναι να συγκρίνουμε το εκλογικό μέτρο κάθε περιφερείας με το εθνικό εκλογικό μέτρο. Υπενθυμίζω ότι το εκλογικό μέτρο προκύπτει από την διαίρεση των εγκύρων ψηφοδελτίων με τον αριθμό των εδρών κάθε περιφέρειας.

Στον πίνακα που ακολουθεί περιέχονται δύο συγκρίσεις. Η πρώτη αφορά τις 59 περιφέρειες. Στην στήλη Εκλογικό Μέτρο παρατίθεται το μέτρο κάθε περιφέρειας ενώ στις διπλανές στήλες παρατίθεται η απόκλιση από το εθνικό εκλογικό μέτρο σε αριθμούς και ποσοστά.

Αα. Παρατηρούμε ότι στην πλειοψηφία των εκλογικών περιφερειών η απόκλιση είναι σημαντική, καθ’ όσον υπερβαίνει το 5% των ψήφων, ενώ σε μονοεδρικές τα ποσοστά δεν είναι μόνον διψήφια, είναι και τεράστια.

Αβ. Οι αρνητικές αποκλίσεις σημαίνουν υπέρ-αντιπροσώπευση, ενώ οι θετικές υπό-αντιπροσώπευση. Η Ευρυτανία, επί παραδείγματι, εκπροσωπείται κατά 30,71% περισσότερο από όσο αναλογεί στα έγκυρα ψηφοδέλτιά της, ενώ η Θεσπρωτία εκπροσωπείται 52,53% λιγότερο!

Αγ. Βεβαίως, η έννοια της αντιπροσωπεύσεως είναι αόριστη, αλλά αυτό που σαφώς καταδεικνύεται είναι ότι δεν έχουν την ίδια ισχύ όλες οι ψήφοι, άρα καταστρατηγείται η συνταγματική αρχή της ισοπολιτείας.

Αναλογία ψήφων και εδρών

Η δεύτερη σύγκριση που περιέχει ο Πίνακας είναι μια προσομοίωση: Συγχώνευσα τις εκλογικές περιφέρειες ανά διοικητική περιφέρεια. Για την ακρίβεια άφησα ως έχουν τις τέσσερις περιφέρεις των Αθηνών, ενοποίησα τις δύο του Πειραιώς (αριθμός 5), τις δύο του υπολοίπου Αττικής (αριθμός 6), τις δύο της Θεσσαλονίκης (αριθμός 14) και τις δύο του Αιγαίου (αριθμός 17). Έτσι ο αριθμός των μεγάλων, πλέον, εκλογικών περιφερειών ανήλθε σε 18. Το εκλογικό μέτρο κάθε μεγάλης περιφέρειας προκύπτει από την διαίρεση του αθροίσματος των εγκύρων ψηφοδελτίων των νομών που την απαρτίζουν, δια του αθροίσματος των εδρών των νομών αυτών.

Βα. Παρατηρούμε ότι η πλειοψηφία των μεγάλων αποκλίσεων έχει εξομαλυνθεί στο πλαίσιο της ευρύτερης εκλογικής περιφέρειας. Αυτό σημαίνει ότι σχεδόν αγγίζουμε την ισοδυναμία των ψήφων ενώ δεν έχει χαθεί η αμεσότητα και τοπικότητα της σχέσεως ψηφοφόρου και βουλευτή. Βεβαίως, σε επίπεδο περιφέρειας δεν υπάρχει τόσο έντονο το στοιχείο της προσωπικής γνωριμίας, αλλά αυτό δεν είναι αρνητικό στο βαθμό που αποτρέπει τις πελατειακές σχέσεις. Επίσης, πιστεύω ότι θα βοηθήσει με μεγαλύτερη περιφερειακή ενοποίηση, άρα θα ισχυροποιηθεί ο θεσμός της περιφερειακής αυτοδιοικήσεως και θα μειωθούν οι αναχρονιστικοί τοπικισμοί.

Ββ. Η κατάσταση θα βελτιωθεί ακόμη περισσότερο αν οι νομοί των Ιονίων ενταχθούν στις όμορες εκλογικές περιφέρειες, δηλαδή η Κέρκυρα στην Ήπειρο και η Λευκάδα, η Κεφαλληνία και η Ζάκυνθος στην Δυτική Ελλάδα. Κάτι τέτοιο δεν είναι παράλογο αφού, τα νησιά του Ιονίου μόνον πολιτισμική σχέση έχουν και όχι οικονομική, ενώ δεν διαθέτουν καν ακτοπλοϊκή σύνδεση μεταξύ τους. Βεβαίως, αυτό θα ενοχλήσει π.χ. την περηφάνεια των Κερκυραίων, αλλά δεν μπορούμε να τα έχουμε όλα…

Εάν είχαμε 18 μεγάλες εκλογικές περιφέρειες (όπως στον ανωτέρω Πίνακα) η κατανομή των εδρών με βάση τα αποτελέσματα της 21^ης Μαΐου θα ήταν η εξής:

Απλή αναλογική και πλειοψηφία

Παρατηρούμε ότι ακόμη και με αυτόν τον – πλέον δίκαιο και ορθολογικό – καθορισμό των εκλογικών περιφερειών η κατανομή των εδρών δεν αλλάζει τόσο, ώστε να μην προκύπτει συσχετισμός που να δίνει ισχυρή κυβέρνηση συνεργασίας. Μάλιστα, είναι απολύτως προφανές ότι δεν μπορεί να σχηματισθεί κυβέρνηση άνευ συμμετοχής της ΝΔ, δηλαδή του σχετικώς πλειοψηφούντος κόμματος. Αυτό αποδεικνύει ότι η απλή αναλογική, στην πλέον δίκαιη μορφή της, δεν αναιρεί την αρχή της πλειοψηφίας, αφού το πρώτο κόμμα είναι απαραίτητος εταίρος για τον σχηματισμό κυβερνήσεως συνεργασίας.

Όλα τα ανωτέρω ισχύουν υπό την προϋπόθεση ότι είναι ορθή η απογραφή του νομίμου πληθυσμού των περιφερειών, αφού βάσει αυτού γίνεται η κατανομή των εδρών. Επίσης, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα μειωθεί η αποχή, η οποία οπωσδήποτε δεν είναι 40%, αλλά περί το 25%, αφού το υπόλοιπο 15% είναι λάθη εκλογικών καταλόγων και συνήθης αποχή όσων δεν μπορούν να ασκήσουν το δικαίωμά τους λόγω ηλικίας, ασθενείας, αποστάσεως κλπ.

Τέλος, επισημαίνω ότι αξίζει να εξετασθεί η σκοπιμότητα αυξήσεως του αριθμού των βουλευτών επικρατείας, η οποία θα δώσει ακόμη μεγαλύτερη αναλογικότητα στο σύστημα. Μάλιστα, αυτό μπορεί να γίνει ανεξαρτήτως εκλογικού συστήματος, αρκεί για την κατανομή των εδρών επικρατείας να χρησιμοποιείται το εθνικό εκλογικό μέτρο.

Βεβαίως, αν το πολιτικό σύστημα ρευστοποιηθεί, όπως συνέβη το 2012, δεν είναι εύκολος ο σχηματισμός κυβερνήσεως συνεργασίας. Όμως, το εκλογικό σύστημα με το bonus των 50 εδρών δεν εμπόδισε την ρευστοποίηση του πολιτικού συστήματος το 2012. Ακόμη πιο σημαντικό είναι ότι η ρευστοποίηση δεν προέκυψε λόγω του εκλογικού συστήματος, αλλά λόγω της ανικανότητος του πολιτικού συστήματος να επιτύχει συνθήκες πολιτικής σταθερότητος. Μάλιστα, αν οι εκλογές του 2009 είχαν γίνει με απλή αναλογική είναι πολύ πιθανό να είχαμε αποφύγει τις τραγικές συνέπειες της ανερμάτιστης διακυβερνήσεως ΓΑΠ και Γιώργου Παπακωνσταντίνου.

Συμπερασματικώς, θεωρώ ότι έχω καταδείξει πως το πρόβλημα δεν είναι το εκλογικό σύστημα! Το επισήμανα και στο παρελθόν, όταν προέβλεψα την συγκρότηση της κυβερνήσεως Σαρμά, αλλά και όταν επισήμανα ότι το εκλογικό σύστημα πρέπει να εξετάζεται σε σχέση με το αληθώς σημαντικό ζήτημα, δηλαδή τον τρόπο διακυβερνήσεως, το πολιτειακό σχήμα και τον διαχωρισμό των εξουσιών.