Κοινοτικό χρήμα έναντι δημοσιονομικής κυριαρχίας – Τροχονόμος η Κομισιόν

Με τη γαλλογερμανική πρόταση, για πρώτη φορά στην ιστορία της ΕΕ προωθείται η Κομισιόν, μη εκλεγμένο όργανο, σε ρόλο χρηματοπιστωτικού παράγοντα του ευρωπαϊκού γίγνεσθαι. Η στήριξη της ανάκαμψης θα συνοδεύεται από μεταρρυθμίσεις. Ενώ οι άμεσα ενδιαφερόμενοι δεν έχουν ακόμη εκφρασθεί, οι αγορές έχουν ήδη συμφωνήσει.

Η πρόταση έχει βγάλει από το τραπέζι τα ευρωομόλογα και παραπέμπει το Ταμείο Ανάκαμψης στην χρονοβόρα διαπραγμάτευση του προϋπολογισμού. Η βοήθεια θα υπόκειται στον έλεγχο του ευρωπαϊκού εξαμήνου, δηλαδή θα συνοδεύεται από προϋποθέσεις μεταρρυθμίσεων και προκαθορισμένους στόχους. Η επιστολή των εννέα χωρών για την έκδοση ευρωομολόγων έκρυβε την αγωνία των οικονομιών που βαρύνονται με υψηλό χρέος, να μην βρεθούν λιγότερο ανταγωνιστικές, περισσότερο χρεωμένες και με μικρότερο δημοσιονομικό χώρο, μετά το lockdown.

Καθώς οι κυβερνήσεις είναι αναγκασμένες να αυξήσουν τα επίπεδα του χρέους τους, οι υπερχρεωμένες χώρες φοβούνται ότι θα οδηγηθούν μοιραία στα μνημόνια του ESM (Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας) και θα έχουν την τύχη της Ελλάδας. Tο διακύβευμα αυτό συγκαλύπτεται για να εφαρμοσθεί πάλι η συνταγή της διαρθρωτικής προσαρμογής.

Επιχορηγήσεις 310 δισ. για ανάκαμψη

Το προτεινόμενο Ταμείο των 750 δισ, με τίτλο Next Generation EU, πλησιάζει το 4-5% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ και φιλοδοξεί να διανείμει 310 δισ ως επιδοτήσεις και 250 δισ ως δάνεια για την ανάκαμψη. Το υπόλοιπο ποσό μέχρι τα 750 δισ προικοδοτεί διάφορα άλλα μικρά προγράμματα και ταμεία, που αποτελούν “γλυκαντικά” για τον δελεασμό χωρών του Νότου (συνοχή) ή της ανατολικής Ευρώπης (αγροτικά).

Η Κομισιόν θα επιδοτήσει τις περιοχές και κλάδους που έχουν πληγεί, μέσω προγραμμάτων που θα ενταχθούν σε εθνικά Σχέδια Μεταρρυθμίσεων. Προτεραιότητα θα δοθεί σε Ιταλία και Ισπανία, που έχουν πληγεί περισσότερο. Λαμβάνοντας υπόψη τους ρητούς και άρρητους στόχους, φαίνεται πως υπάρχει ιδιαίτερη ευαισθησία της γερμανικής βιομηχανίας για περιοχές της Ιταλίας (Λομβαρδία) και της Ισπανίας, που είναι υπεργολάβοι εφοδιαστικών αλυσίδων της γερμανικής αυτοκινητοβιομηχανίας και όχι μόνο.

Κατευθυντήριοι στόχοι, συνοδευόμενοι και από άλλα ταμεία, είναι να γίνει η ΕΕ “πράσινη” και ψηφιακή, να επενδύσει σε στρατηγικές εφοδιαστικές αλυσίδες, να ενισχύσει την βιομηχανία, την εσωτερική αγορά και να μειώσει την εξάρτησή της από τρίτες χώρες. Σημαντικές λεπτομέρειες, όπως ο ορισμός των πληττόμενων περιοχών και κλάδων, δεν έχουν διευκρινισθεί και θα αποτελέσουν αντικείμενο δύσκολης διαπραγμάτευσης.

Παρακάμπτονται οι κυβερνήσεις

Αυτό, όμως, που έχει πολιτική σημασία, είναι ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να συμφωνήσουν να χρηματοδοτήσουν μια πρόταση, που τους αποσπά δημοσιονομική κυριαρχία πάνω στους πόρους που θα διατεθούν. Η Κομισιόν θα καταστεί ο μεγάλος παίκτης, ενώ οι εκλεγμένες κυβερνήσεις θα αιτούνται βοήθεια και θα συμμορφώνονται προς τις υποδείξεις των Βρυξελλών.

Κλειδί της πρότασης είναι η ετυμηγορία ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να αναλάβουν την δημοσιονομική απάντηση στην κρίση και όχι το πρόγραμμα της ΕΚΤ (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα), που τώρα διατηρεί το αξιόχρεο των ασθενέστερων μελών. Τα χρήματα που θα δανειστεί η Κομισιόν, δεν θα επιβαρύνουν άμεσα το χρέος των υπερχρεωμένων χωρών, όπως Ιταλία, Ισπανία κλπ.

Η πρόταση, εκμεταλλεύεται επίσης την ευκαιρία για να ξεμπλοκάρει και τον προϋπολογισμό, που ήταν σε αδιέξοδο για μεγάλο διάστημα, λόγω ασυμφωνίας. Παραμένει το συνολικό ποσό των περίπου 1,1 τρισ. ευρώ για επτά χρόνια, αλλά υπάρχουν δραστικές αλλαγές στις προτεραιότητες. Ωστόσο, η Κομισιόν αξιοποιεί τα δανειακά περιθώρια, για να προφέρει δωράκια σε δύσκολους διαπραγματευτές.

Περικοπές σε τομείς όπως η Συνοχή και ο αγροτικός τομέας αποζημιώνονται με μικρά προγράμματα από τo δανειακό πακέτο, προκειμένου να καμφθούν οι αντιρρήσεις χωρών του Νότου και της Ανατολικής Ευρώπης. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που το Ταμείο Ανάκαμψης ενσωματώνεται στον προϋπολογισμό. Παράλληλα ενσωματώνονται στο ίδιο το Ταμείο, οι βασικοί στόχοι της προεδρίας φον ντερ Λάιεν, δηλαδή η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και ο ψηφιακός μετασχηματισμός.

Ανεξαρτητοποίηση της Κομισιόν

Κρίσιμο θέμα είναι ότι το Ταμείο θα χρηματοδοτηθεί με βάση τον προσωρινό διπλασιασμό του πλαφόν των ιδίων πόρων, του μέγιστου δηλαδή ποσού που μπορεί να ζητηθεί από τις χώρες-μέλη, να εισφέρουν στον προϋπολογισμό. Η Κομισιόν θα χρησιμοποιήσει το αυξημένο πλαφόν ως εγγύηση για να δανεισθεί από τις αγορές. Τα δάνεια θα αποπληρωθούν σε 30 χρόνια «μετά το 2027 και έως το 2058 το αργότερο».

Η αύξηση της συνεισφοράς των κρατών-μελών στον προϋπολογισμό συναντά μεγάλες αντιδράσεις από πολλές χώρες. Η Κομισιόν προτείνει για τον λόγο αυτό την επιβολή νέων φόρων για τον άνθρακα, τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, ψηφιακό φόρο κλπ για να πείσει ότι μπορεί να βρει και άλλους πόρους αποπληρωμής του χρέους που θα συνάψει.

Προτείνει όμως, οι φόροι να αποτελούν δικά της έσοδα, χωρίς την πολιτική έγκριση των χωρών-μελών στην συνέχεια. Οι κυβερνήσεις τα 20 τελευταία χρόνια, ήταν αντίθετες στην οικονομική ανεξαρτητοποίηση της Κομισιόν, η οποία δεν είναι εκλεγμένο όργανο. Το κρίσιμο ερώτημα είναι εάν τώρα θα αλλάξουν στάση λόγω της ανάγκης που προέκυψε από την πανδημία.

Ελεγχόμενη αναδιάρθρωση

Η πολιτική αντιμετώπισης της κρίσης, λοιπόν, δεν στοχεύει στην προώθηση της δημοσιονομικής ένωσης, ούτε πρόκειται για αμοιβαιοποίηση χρέους. Η Γερμανία επιδιώκει να εντάξει την ευρωπαϊκή αναδιάρθρωση σε υφιστάμενους θεσμούς που ελέγχει. Θέλει το Ταμείο να υπόκειται στην διαχείριση και εποπτεία της Κομισιόν με την διαδικασία του ευρωπαϊκού εξαμήνου, ενώ οι πόροι να διατίθενται χωρίς την πολιτική διαμεσολάβηση των κυβερνήσεων και με προκαθορισμένους στόχους.

Έτσι, το φλέγον ζήτημα της άμεσης εξασφάλισης πιστοληπτικής φερεγγυότητας των υπερχρεωμένων χωρών, που έχουν επιφυλάξεις για τον ESM, παραπέμπεται στις καλένδες. Με ενδιαφέρον αναμένεται η αντίδραση του Ιταλού πρωθυπουργού Κόντε, ο οποίος αρνείται την χρήση του ESM, επειδή φέρει το στίγμα της “διάσωσης” της Ελλάδας με τις γνωστές για την ελληνική κοινωνία τραγικές συνέπειες.

Η Γερμανία φαίνεται ότι αδιαφορεί για την άμεση αντιμετώπιση του αξιόχρεου, γιατί θεωρεί πως αυτό πρέπει να αντιμετωπισθεί με διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Ο μηχανισμός που προτείνει λοιπόν για το Ταμείο Ανάκαμψης είναι αυτός, με το οποίο δημιουργήθηκε ο ESM το 2010, όταν η Κομισιόν δανείστηκε 60 δισ. ευρώ με εγγύηση τον κοινοτικό προϋπολογισμό.

Σήμερα, επομένως, οι χώρες-μέλη έχουν να διαλέξουν ανάμεσα στις προϋποθέσεις του ESM και στους όρους του Ταμείου Ανάκαμψης. Είναι ενδιαφέρον πως ενώ δεν είναι σαφές ποια θα είναι η αναλογία παροχής βοήθειας σε κλάδους και περιοχές, ούτε το είδος του πλήγματος για το οποίο θα δοθεί στήριξη, οι “στρουθοκάμηλοι” πανηγυρίζουν για τους πακτωλούς χρημάτων που έρχονται στον ευρωπαϊκό Νότο.