Κόμματα και πανδημία – Σοσιαλπατριωτισμό η ΝΔ, “γραμμή Άττλη” ο ΣΥΡΙΖΑ

Η πανδημία επεκτείνεται και δημιουργεί ειδικά καθεστώτα, πρωτόγνωρους περιορισμούς σε βασικά συνταγματικά δικαιώματα, συνθήκες ραγδαίας οικονομικής κρίσης, με σημαντικότατες επιπτώσεις στις κοινωνίες, στις οικονομίες και στις ζωές των ανθρώπων διεθνώς. Αποτελεί κοινό τόπο ότι η ΕΕ πιάστηκε στον ύπνο. Το γεγονός ότι ο κλάδος της υγείας δεν ανήκει στην αρμοδιότητά της, αλλά στις αρμοδιότητες συντονισμού των εθνικών πολιτικών (αρ. 6 και 168 Συνθ. Λ.Ε.Ε.), ουδόλως αθωώνει το ευρωιερατείο, τα όργανα και τις λειτουργίες του.

Με δεδομένο τον σχετικά ευάλωτο χαρακτήρα των ευρωπαϊκών κοινωνιών λόγω δημογραφικής γήρανσης, η ΕΕ επέδειξε εντυπωσιακή ολιγωρία, καθώς είχε το χρόνο να οργανώσει την άμυνα, έχοντας τη σχετική εμπειρία από τον τρόπο που είχαν διαχειριστεί την κρίση τα κράτη της Νοτιοανατολικής Ασίας. Η πρωτοφανής ανεπάρκεια παχυλά αμειβομένων πολιτικών και τεχνοκρατών του υπερεθνικού-υπερτροφικού γραφειοκρατικού στρώματος έχει φανεί προ πολλού, αλλά μέχρι χθες κάθε αναφορά στιγματιζόταν σαν “εθνολαϊκισμός”. Σήμερα όμως;

Από την αντιμετώπιση της πανδημίας θα εξαχθούν συμπεράσματα για το επίπεδο των δημοσίων συστημάτων υγείας των κρατών-μελών, των διαφορών τους, του βαθμού αντοχής τους στις από δεκαετίες πολιτικές νεοφιλελεύθερης ρύθμισης του χώρου της υγείας. Οι νεοφιλελεύθερες δοξασίες στον χώρο της υγείας τινάχτηκαν στον αέρα και ουδείς φαίνεται να τις υπερασπίζεται στη δημόσια σφαίρα σ’ αυτή τη φάση, ακόμα και οι μέχρι πριν λίγο καιρό θερμοί υποστηρικτές της “απελευθέρωσης των υπηρεσιών υγείας”.

Η ελληνική κυβέρνηση –με τα ειδικότερα χαρακτηριστικά– δεν προετοιμάστηκε εγκαίρως σε επίπεδο υποδομής, κλινών, ΜΕΘ, αναπνευστήρων, δυνατότητας ελέγχων και εξετάσεων, πρόσληψης προσωπικού, καθώς ήταν σαφές ότι η κρίση πλησίαζε. Έχουμε βέβαια και δύο δεδομένα:

• Πρώτον, τα κενά του εθνικού συστήματος υγείας λόγω των μνημονιακών πολιτικών που το αποδυνάμωσαν πολύ
• Δεύτερον, τη μετανάστευση πολλών ιατρών.

Η πανουργία της Ιστορίας

Για την ελληνική περίπτωση φαίνεται να επαληθεύεται το χεγκελιανό σχήμα του «δόλου του Λόγου και της Ιστορίας», της πανουργίας της Ιστορίας, τουλάχιστον από τις αρχές Μαρτίου. Η ΝΔ, σε επίπεδο προγραμματικού λόγου, θέσεων στην παιδεία και πολιτικής καταγωγής του προέδρου της, ηγεμονεύονταν από την αποεθνικοποιημένη-νεοφιλελεύθερη τάση στο χώρο της Δεξιάς.

Αψευδής μαρτυρία ήταν τα έργα και οι ημέρες της κυβέρνησης της ΝΔ τους πρώτους επτά μήνες της θητείας της. Στα εργασιακά, ακυρώθηκαν αρκετές φιλεργατικές ρυθμίσεις της προηγούμενης κυβέρνησης με νέες φιλελεύθερης έμπνευσης. Αυτό έγινε είτε με τις τροπολογίες Βρούτση, είτε με τον αναπτυξιακό νόμο Γεωργιάδη με τη ιδιωτικοποίηση της ενέργειας. Είχαμε, εξάλλου, και την ατζέντα “νόμος και τάξη” με όλη τη συνοδευτική ορολογία και σκηνοθεσία.

Επίσης, είχαμε την προσπάθεια έμπρακτης εφαρμογής της κυρίαρχης ερμηνείας της κοινής δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας με την απόφαση δημιουργίας μόνιμων κλειστών δομών προσφύγων-μεταναστών στα νησιά. Μια ερμηνεία που ενώ στρέφεται σε βάρος της χώρας και των προσφύγων-μεταναστών, εξυπηρετεί τόσο την ΕΕ, όσο και την Τουρκία. Η ΕΕ θέλει να μεταβάλει την Ελλάδα σε μόνιμη κλειστή δομή φύλαξης και συνεπώς τα νησιά κρίνονται ιδανικός τόπος γι’ αυτό τον στόχο.

Η στρατηγική του τουρκικού αναθεωρητισμού στο Αιγαίο εξυπηρετείται και με την αλλαγή του πληθυσμού των κατοίκων των νησιών του ανατολικού Αιγαίου δια της πολιτικής εποικισμού μέσω κατευθυνόμενων μουσουλμανικών μεταναστευτικών ροών. Η παλλαϊκή κινητοποίηση των νησιωτών που έλαβε εξεγερσιακά χαρακτηριστικά απέναντι στα ΜΑΤ στα τέλη Φεβρουαρίου οδήγησε την κυβέρνηση στην πρώτη της ήττα, αλλά και σ’ ένα αναγκαστικό αναστοχασμό. Βοήθησαν σ’ αυτό και οι απροκάλυπτες ενέργειες του Ερντογάν με την εργαλειοποίηση του προσφυγικού-μεταναστευτικού και όλη τη συνοδευτική ρητορεία.

Η σοσιαλπατριωτική γραμμή της ΝΔ

Η προσπάθεια παραβίασης των χερσαίων συνόρων στον Έβρο με τη χρησιμοποίηση προσφύγων-μεταναστών, οδήγησε την κυβέρνηση στην αναγκαία απόφαση κλεισίματος των συνόρων. Παράλληλα η επέλαση της πανδημίας του κορωνοϊού υποχρέωσε την κυβέρνηση σε αλλαγή κατεύθυνσης και στο ζήτημα της δημόσιας υγείας. Ο συνδυασμός των ανωτέρω γεγονότων είχε ως αποτέλεσμα την συνειδητοποίηση της ανάγκης εγκατάλειψης της αποεθνικοποιημένης-νεοφιλελεύθερης πολιτικής ως απολύτως ακατάλληλης για την αντιμετώπιση του εθνικού και του κοινωνικού ζητήματος. Έτσι υιοθετήθηκε μια οιονεί σοσιαλπατριωτική γραμμή.

Αυτό αποτυπώθηκε με τη στάση στον Έβρο και την υπεράσπιση της εθνικής κυριαρχίας με παράλληλο σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα, κρατική παρέμβαση στην οικονομία, υποστήριξη του Εθνικού Συστήματος Υγείας και θεσμοθέτηση απαγόρευσης απολύσεων στους περισσότερους κλάδους της ιδιωτικής οικονομίας. Πρόκειται, δηλαδή, για πολιτικές εντελώς αντίθετες με τις νεοφιλελεύθερες δοξασίες και πράξεις της κυβέρνησης μέχρι τον Φεβρουάριο του 2020.

Είναι ακριβώς η σοσιαλπατριωτική γραμμή με όρους πραγματισμού που οδήγησε στην πλατιά κοινωνική συσπείρωση και λαϊκή υποστήριξη, όπως αποτυπώθηκε στον Έβρο, παρά τις μεμονωμένες εκδοχές ακροδεξιού λόγου, αλλά και στην ολοένα και αυξανόμενη πειθαρχία των πολιτών στην αντιμετώπιση της πανδημίας. Αυτό καταγράφεται και στη διαφαινόμενη αποδοχή του οριακού από συνταγματική άποψη μέτρου του περιορισμού κυκλοφορίας και του συνοδευτικού πρωθυπουργικού διαγγέλματος, όπου κυριάρχησε η σοσιαλπατριωτικής έμπνευσης συνάρθρωση της ατομικής με την κοινωνική ευθύνη για το κοινό-εθνικό καλό.

Η διαρκώς αναγκαία και παρούσα ατομική ευθύνη που συνεχώς προπαγανδίζεται, εν προκειμένω αναδεικνύεται κυριολεκτικά ζωτικής σημασίας –και η κυβέρνηση το γνωρίζει καλά– λόγω των ελλείψεων και της πολυετούς υπονόμευσης του εθνικού-δημόσιου συστήματος υγείας. Αλλά αυτό είναι η συζήτηση της επόμενης ημέρας, εφόσον σήμερα καθίσταται κοινή συνείδηση, με την ελπίδα να μην γίνει και οδυνηρή εμπειρία.

ΣΥΡΙΖΑ: Από τη διγλωσσία στη “γραμμή Άττλη”

Το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης στη μετακυβερνητική του περίοδο εμφανίζεται με δύο κατευθύνσεις. Η μία καθορίζεται από τον κυρίαρχο κυβερνητισμό του και η άλλη από την από δεκαετίες διαμορφωμένη αντίληψη διαχωρισμού εθνικού-κοινωνικού στον ιδεολογικό του πυρήνα. Στην περίπτωση του Έβρου, οι δύο κατευθύνσεις (αμφότερες εγγράφονται σε όλες τις εσωκομματικές τάσεις) οδήγησαν στην αμηχανία της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Αυτό εκδηλώθηκε με την αδυναμία του να λάβει καθαρή θέση τις πρώτες μέρες στο ερώτημα που τέθηκε για κλειστά ή ανοιχτά σύνορα, ενώ πλευρές του κόμματος έθεταν ζήτημα “ανοιχτών συνόρων”.

Χρειάστηκε να παρέλθουν τέσσερις μέρες, σημαντικό χρονικό διάστημα σε περιόδους κρίσης, για να διατυπωθεί η θέση του ΣΥΡΙΖΑ και με ορατό τον κίνδυνο πολιτικής απομόνωσης από το κυρίαρχο λαϊκό αίσθημα υπέρ των κλειστών συνόρων για να μιλήσει ο Τσίπρας (Mega Channel). Η πολιτική ζημιά όμως καταγράφηκε. Στο θέμα του κορωνοϊού ο ΣΥΡΙΖΑ κινήθηκε γρήγορα. Το θέμα (δημόσια υγεία και αναντικατάστατος ρόλος του εθνικού συστήματος υγείας) του “πήγαινε” περισσότερο. Μπορούσαν, δηλαδή, να ενοποιηθούν οι δύο τάσεις.

Ο Τσίπρας κινήθηκε λοιπόν στην αυτονόητη υποστήριξη της κυβερνητικής πολιτικής με ωφέλιμες κριτικές κυρίως στα εργασιακά. Επιφυλάχθηκε για την επόμενη μέρα, νομιμοποιημένος από την τωρινή στάση του. Η γραμμή αυτή καταγράφεται στο άρθρο του Τσίπρα στο Έθνος, την οποία έχουμε κωδικοποιήσει ως γραμμή Άττλη, συνοψίζοντας τους λόγους εκλογικής ήττας των Εργατικών στη Βρετανία.

Το κράτος πρόνοιας

Θυμίζουμε ότι στις δυτικές κοινωνίες, το κράτος πρόνοιας οικοδομήθηκε μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτό ήρθε ως αποτέλεσμα της εμπειρίας του πολέμου, της τάσης εξισωτισμού, λόγω της συνειδητοποίησης της κοινής μοίρας και της κυρίαρχης αντίληψης ότι η μεσοπολεμική κατάρρευση του καπιταλιστικού συστήματος, που πυροδότησε την άνοδο του ναζισμού, οφείλεται στη φιλελεύθερη εκδοχή της οικονομίας της αγοράς. Βέβαια, στο ευρωπαϊκό κράτος πρόνοιας έπαιξε καταλυτικό ρόλο και ο πιεστικός παράγοντας ΕΣΣΔ που ασκούσε αίγλη στις κυριαρχούμενες τάξεις και προκαλούσε φόβο στις ελίτ.

Ήταν ο μεταπολεμικός συμβιβασμός μεταξύ καπιταλισμού-δημοκρατίας, που αποτέλεσε τον κοινό και ηγεμονικό τόπο της μεταπολεμικής χριστιανοδημοκρατίας και της παραδοσιακής σοσιαλδημοκρατίας. Στη χώρα μας, λόγω ιστορικής καθυστέρησης, επιχειρήθηκε να οικοδομηθεί ετεροχρονισμένα τη δεκαετία του 1980. Τις τελευταίες δεκαετίες το κοινωνικό κράτος πρόνοιας βρίσκεται υπό διαρκή νεοφιλελεύθερη πίεση στην Ευρώπη.

Με την έξοδο από την πανδημία και με εξελισσόμενη την οικονομική κρίση, θα διατυπωθούν ανταγωνιστικά σχέδια για την οργάνωση βασικών πτυχών των κοινωνιών και της διευρυμένης αναπαραγωγής τους, ή σε δημοκρατική-κοινωνική κατεύθυνση, ή σε αυταρχική-νεοφιλελεύθερη ή σε κάποιο συνδυασμό. Η Ιστορία τρέχει με ρυθμούς γρήγορους, με δυνατότητες και κινδύνους.