Κορυφή του παγόβουνου η εξέγερση των αγροτών στην Ευρώπη

Ας πιάσουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή. Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, η οποία πυροδότησε και την μετέπειτα κρίση του ευρώ στις αρχές της δεκαετίας του 2010, μπορεί τα επόμενα χρόνια να αμβλύνθηκε, αλλά δεν έγινε παρελθόν. Συνέχιζε να υποφώσκει, δημιουργώντας ένα ευάλωτο οικονομικό υπόστρωμα για τις ευρωπαϊκές οικονομίες. Πριν ακόμα εκδηλωθεί η πανδημία, ήταν ορατό δια γυμνού οφθαλμού πως η Ευρώπη είχε εισέλθει σε μία παρατεταμένη περίοδο, η οποία χαρακτηριζόταν από την οικονομική στασιμότητα (χαμηλοί ρυθμοί μεγέθυνσης) και την όξυνση των κοινωνικών αντιφάσεων.

Στη ρίζα του φαινομένου είναι οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές και η “αδελφή” τους παγκοσμιοποίηση, με τη μετανάστευση της βιομηχανικής παραγωγής σε χώρες με μικρότερο κόστος εργασίας και στην εντεινόμενη ανισοκατανομή του πλούτου προς όφελος μίας διεθνούς ολιγαρχίας του χρήματος. Το μεγάλο θύμα αυτού του μετασχηματισμού είναι τα μικρομεσαία στρώματα στην Ευρώπη –και στις ΗΠΑ– τα οποία λειτουργούσαν σαν αμορτισέρ, ως παράγοντας κοινωνικής σταθερότητας.

Σ’ αυτό το προβληματικό οικονομικό-κοινωνικό υπόστρωμα εκδηλώθηκε η πανδημία. Τα lockdown όχι μόνο επιδείνωσαν την κατάσταση των οικονομιών, αλλά και προκάλεσαν ρήγματα στις εφοδιαστικές αλυσίδες, τις συνέπειες των οποίων πληρώνουμε ακόμα. Από τότε άρχισε να εμφανίζεται ένα επίμονος πληθωρισμός κυρίως, λόγω της αύξησης των τιμών της ενέργειας και των τροφίμων. Και ενώ η ανθρωπότητα προσπαθούσε να επανέλθει σιγά-σιγά στην κανονικότητα, προέκυψαν ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας.

Όπως απέδειξαν τα γεγονότα, η ρωσική οικονομία μπορεί να τραυματίστηκε αρχικά από αυτές, αλλά σε καμία περίπτωση δεν κατέρρευσε, όπως προσδοκούσαν οι Δυτικοί. Το αντίθετο, μάλιστα. Προσαρμόστηκε με εντυπωσιακό τρόπο, βρήκε εναλλακτικές αγορές για τις εξαγωγές της και οι υψηλές τιμές πετρελαίου, φυσικού αερίου, πρώτων υλών και αγροτικών προϊόντων επέτρεψαν στη Ρωσία να σταθεί όρθια, χωρίς μεγάλες απώλειες.

Μπούμεραγκ για την Ευρώπη

Η ειρωνεία της υπόθεσης είναι ότι δεν συνέβη το ίδιο με την ΕΕ, η οποία είχε με φανατισμό υιοθετήσει αλλεπάλληλα πακέτα κυρώσεων. Μπορεί και οι ΗΠΑ να πλήρωσαν κάποιο τίμημα, αλλά το μεγάλο θύμα του Ουκρανικού τελικώς είναι η Ευρώπη. Ήταν αναμενόμενο, παρότι οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, με πρώτη τη γερμανική, δεν μπόρεσαν να το δουν, τυφλωμένες από την αμερικανόπνευστη προσδοκία ότι με την πολιτική των κυρώσεων θα εξουθένωναν τη Ρωσία.

Η διακοπή της ροής του φθηνού ρωσικού φυσικού αερίου στη γερμανική οικονομία και η υποκατάστασή του από το πολλαπλάσια ακριβότερο αμερικανικό υγροποιημένο αέριο (LNG) είχε αναπόφευκτα ισχυρές αρνητικές επιπτώσεις και στη βιομηχανία και στην αγροτική παραγωγή. Απεδείχθη ότι το γερμανικό εξαγωγικό θαύμα χρωστούσε πολλά στην φθηνή ρωσική ενέργεια, κυρίως στο φυσικό αέριο που ερχόταν μέσω του αγωγού NordStream.

Τελικώς, οι κυρώσεις για την ΕΕ αποδείχθηκαν περισσότερο μπούμεραγκ και λιγότερο όπλο κατά της Ρωσίας. Και –όπως προανέφερα– ήταν ο τελευταίος κρίκος μίας αλυσίδας πληγμάτων για την ευρωπαϊκή οικονομία. Δεν πρόκειται για κάποιου είδους κυκλική κρίση, η οποία μετατραπεί νωρίτερα ή αργότερα σε παρελθόν. Μπορεί να αμβλυνθεί, αλλά –όπως επίσης προανέφερα– πρόκειται για αλλαγή εποχής, για ιστορική φάση παρακμής κι όχι για συγκυριακό φαινόμενο.

Αυτός είναι ο λόγος που οι τωρινές αγροτικές κινητοποιήσεις στις ευρωπαϊκές χώρες εμπεριέχουν –έστω κι αν οι αγρότες δεν το συνειδητοποιούν– ένα δυναμικό ευρύτερης κοινωνικής αμφισβήτησης. Προφανώς, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο κάποια στιγμή θα εκτονωθούν, αλλά ο πυρήνας του προβλήματος θα παραμείνει, η κοινωνική δυσαρέσκεια θα συσσωρεύεται και θα διογκώνεται μέχρι με κάποια αφορμή να εκδηλωθεί ως κοινωνική αναταραχή.

Ο λογαριασμός στις ευρωεκλογές

Προφανώς, αυτό το κλίμα δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστη την εκλογική συμπεριφορά των μικρομεσαίων στρωμάτων στην Ευρώπη. Και δεν την έχει αφήσει. Έχω εδώ και χρόνια γράψει για την πολιτική-εκλογική φθορά του μεταπολεμικού διπόλου Κεντροδεξιά-Κεντροαριστερά, η οποία κατ’ αντιδιαστολή έχει τροφοδοτήσει τη δυναμική επέλαση της λεγόμενης Alt-Right ή “Νέας Δεξιάς”, ή Ακροδεξιάς όχι μόνο στην Ευρώπη (Σαλβίνι και Μελόνι στην Ιταλία, Λεπέν στη Γαλλία, Όρμπαν στην Ουγγαρία, Εναλλακτική στη Γερμανία κλπ), αλλά και στις ΗΠΑ με το φαινόμενο Τραμπ. Και βεβαίως θα ήταν παράλειψη να ξεχάσουμε το Brexit. Ήταν ένα ιδιαίτερο μήνυμα που δεν μπορεί να παρακαμφθεί. Δεν πρόκειται απλά και μόνο για την εκδήλωση μόνο του παραδοσιακού βρετανικού ευρωσκεπτικισμού. Ήταν ταυτοχρόνως και εκδήλωσης της ραγδαίας ανόδου της αντισυστημικής ψήφου σ’ όλη τη Γηραιά Ήπειρο.

Το πολιτικό κενό, λοιπόν, που άφησε η υποχώρηση της (νέο)φιλελεύθερης συναίνεσης το κάλυψε η “Νέα Δεξιά”, λόγω της πολιτικής αδυναμίας της δικαιωματιστικής Αριστεράς να εκφράσει την κλιμακούμενη αμφισβήτηση που αναδύεται από τους πόρους των δυτικών κοινωνιών. Κι αν στις ΗΠΑ δεν υπήρχε αριστερή παράδοση, στην Ευρώπη υπήρχε. Κι όπου η κοινωνία αρχικά στράφηκε αριστερά (Ελλάδα-ΣΥΡΙΖΑ, Ισπανία-Ποδέμος και Ιταλία-Κίνημα 5 Αστέρων) απογοητεύθηκε με τα γνωστά αποτελέσματα.

Αυτό είναι το ευρωπαϊκό πολιτικό τοπίο εν όψει των ευρωεκλογών στις αρχές Ιουνίου. Γι’ αυτό και η εν λόγω αναμέτρηση αποκτά πολιτικά κρίσιμο χαρακτήρα. Όλα δείχνουν πως είναι η “Νέα Δεξιά” που θα αντιπαρατεθεί με την εν μέρει κυρίαρχη, αλλά σε κρίση, (νέο)φιλελεύθερη συναίνεση, την οποία εκφράζει το πρώην δίπολο και πλέον σχεδόν δίδυμο Κεντροδεξιά-Κεντροαριστερά. Πριν κάποια χρόνια, οι ευρωεκλογές ήταν περισσότερο μία πολιτική τελετουργία, η οποία σε κάθε χώρα-μέλος λειτουργούσε κατά κάποιον τρόπο και ως πρόβα τζενεράλε για τις εθνικές εκλογές. Εάν οι ευρωκάλπες επιβεβαιώσουν τις προβλέψεις, η μετατόπιση του κέντρου βάρους στον συσχετισμό δυνάμεων στο Ευρωκοινοβούλιο θα επηρεάσει αναπόφευκτα την περαιτέρω πορεία της ΕΕ-Ευρωζώνης.

Αναφορικά δε με τη Γερμανία –η άλλοτε ατμομηχανή της ΕΕ και το άτυπο αφεντικό της– όχι μόνο διολισθαίνει σε κρίση, αλλά υπό τον καγκελάριο Σολτς απαξιώνεται και πολιτικά. Έτσι όπως εξελίσσονται τα πράγματα, η κρίση δεν είναι απλώς το άθροισμα των επιμέρους κρίσεων (οικονομική, μεταναστευτική, πολιτισμική και γεωπολιτική). Η ταυτόχρονη έκθεση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος σ’ αυτές τις παράλληλες κρίσεις έβγαλε με δύναμη στην επιφάνεια τις ασυμμετρίες και τις αντιφάσεις του, με αποτέλεσμα η ΕΕ να αντιμετωπίζει σήμερα υπαρξιακή κρίση, η οποία αναπόφευκτα θα αντανακλαστεί στα αποτελέσματα των ευρωεκλογών.