Με την καραντίνα αγοράσαμε χρόνο – Η Πολιτική μας χτυπάει την πόρτα

Η διαχείριση της πανδημίας του νέου κορονοϊού στις περισσότερες δυτικές χώρες του κόσμου λειτούργησε, αρχικά και σε μεγάλο βαθμό, περισσότερο ως υγειονομική διαχείριση της ένδειας και λιγότερο ως πολιτική διαχείριση της κρίσης. Η ολική ή μερική καραντίνα που επιβλήθηκε στον οικονομικό και κοινωνικό ιστό, κυρίως είχε σκοπό την εξαγορά χρόνου για να προετοιμαστούν οι δομές υγείας και να αναχαιτιστούν οι ταυτόχρονες συσσωρευτικές ροές των ασθενών στα νοσοκομεία.

Χωρίς να υπεισέλθω στην αξιολόγηση της καραντίνας, αξίζει εντούτοις να γίνει μία υπενθύμιση ότι η καραντίνα είναι ένα μέτρο που εφαρμόστηκε στο Μεσαίωνα, όταν οι υλικοτεχνικές υποδομές ήταν ανύπαρκτες, ή άκρως πενιχρές: δομές υγείας και περίθαλψης, ιατρικοί εξοπλισμοί, επιστημονικές έρευνες, τεχνολογική ανάπτυξη, κρατικός σχεδιασμός.

Όμως, στον 21 αιώνα της εξέλιξης και της προόδου, θα περίμενε κανείς οι χώρες να είναι πιο κατάλληλα εξοπλισμένες για να αντιμετωπίσουν έκτακτα πανδημικά ενδεχόμενα: με ή χωρίς καραντίνα, με μερική ή ολική καραντίνα, με αποκλειστική καραντίνα, ή με συνδυασμό καραντίνας και άλλων εναλλακτικών μέτρων. Αποδεικνύεται, λοιπόν, στην πράξη ότι η εξελικτική πρόοδος δεν είναι αρκετή συνθήκη για την καταπολέμηση μιας πανδημίας.

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι πρέπει να γυρίσουμε την πλάτη στην πρόοδο, αλλά να εξασφαλίσουμε ώστε η πρόοδος να μπαίνει στην υπηρεσία του παγκόσμιου αγαθού της υγείας. Κυρίως, να μην γίνεται μια ελαστικοποιημένη μεταβλητή της αγοράς και να μην αφήνεται έρμαια στους ανεξέλεγκτους κλοιούς οικονομικών συμφερόντων. Αλλά αυτό προϋποθέτει την ύπαρξη και λειτουργία ενός ισχυρού κράτους με πολιτικές αποφάσεις και στρατηγικό-επιχειρησιακό σχέδιο.

Αντίδραση εν θερμώ

Δυστυχώς, όμως, αποδείχτηκε στην πράξη ότι μπροστά στην πανδημία, στον 21ο αιώνα, οι περισσότερες δυτικές χώρες βρέθηκαν απροετοίμαστες και αναγκάστηκαν να διαχειριστούν την έλλειψη προετοιμασίας τους. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της υγειονομικής διαχείρισης της ένδειας ήταν η εν θερμώ αντίδραση στο σοκ της πανδημίας, με ιεράρχηση αναγκών και μετατόπιση του κέντρου βάρους στους ειδικούς επιδημιολόγους.

Όμως, επειδή λειτουργεί δια του αποκλεισμού, δηλαδή σε βάρος άλλων επιτακτικών αναγκών του ατόμου και της κοινωνίας, η υγειονομική διαχείριση ένδειας δεν μπορεί να συνεχίζει επ’ αόριστον. Έχει ημερομηνία λήξης και, αργά ή γρήγορα, πρέπει να αφήσει τη σκυτάλη στην πολιτική διαχείριση της κρίσης. Διότι, οι ανάγκες θεραπείας είναι πολλαπλές. Δεν είναι ιατρικά ηθικό να αντιμετωπίζονται οι ασθενείς άλλων νοσημάτων ως υγειονομικοί πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Εξάλλου, η βιολογική υγεία είναι συνάμα, κοινωνική, οικονομική και ψυχική υγεία.

Τέλος, για τα ήδη φτωχά και τα υπό φτωχοποίηση στρώματα, η διατροφική ένδεια είναι εξίσου, αν όχι περισσότερο, απειλητική. Οι μετασεισμικές δονήσεις της πανδημίας είναι αναπόφευκτες. Ήδη, εστίες κοινωνικών εκρήξεων άναψαν στα προάστια του Παρισιού και θα αναζωπυρωθούν και αλλού. Το πέρασμα στην πολιτική διαχείριση της κρίσης επιβάλλεται όχι μόνο για την ανθρώπινη υγεία, αλλά και για την υγεία της ίδιας της δημοκρατίας.

Ισχυρό κράτος η απάντηση

Στο ιστορικό γίγνεσθαι, οι κρίσεις, όποιες και αν είναι αυτές (υγειονομικές, οικονομικές, ή φυσικές καταστροφές) συνοδεύονται πάντοτε από βαθιές τομές αλλαγών, ανακατατάξεων, αναδιαρθρώσεων και μεταρρυθμίσεων. Όμως, οι κατευθύνσεις που θα πάρουν και οι ράγες, στις οποίες θα δρομολογηθούν αυτές οι αλλαγές δεν είναι προκαθορισμένες, ούτε από μαθηματικούς αλγόριθμους, ούτε από προφητικές εικασίες.

Καθορίζονται από ένα ισχυρό κράτος, με ισχυρή πολιτική βούληση και ισχυρό στρατηγικό σχέδιο. Μόνο με τέτοια όπλα μπορεί η πολιτική πράξη να αναχαιτίσει τις διάφορες καιροσκοπικές και κερδοσκοπικές πιέσεις συμφερόντων, στην προσπάθειά τους να τοποθετηθούν ως ρυθμιστές στο παζλ μιας νέας τάξης πραγμάτων. Για να θυμηθούμε και το “Δόγμα του Σοκ” της Καναδής Ναόμι Κλάιν, το σίγουρο είναι ότι η ελίτ κάνει τα πάντα για να εκμεταλλευτεί τις κρίσεις και να προωθήσει στρατηγικές πλουτισμού.

Το πέρασμα στην πολιτική διαχείριση της κρίσης φέρνει απαρέγκλιτα στο προσκήνιο την πολιτική ευθύνη των ιθυνόντων. Σε αντίθεση με την υγειονομική διαχείριση της ένδειας, όπου το κέντρο βάρους μετατοπίστηκε στους εμπειρογνώμονες και οι πολιτικές αποφάσεις διυλίστηκαν στις συμβουλευτικές εισηγήσεις των ειδικών, η πολιτική διαχείριση της κρίσης καλείται να επαναφέρει τους ρόλους, όπως συμβαίνει άλλωστε, σε μια κανονική διαδικασία λήψης αποφάσεων.

Είναι γνωστή η παρομοίωση της χοάνης, στη βάση της οποίας το στόμιο είναι ευρύτερο και εκεί παρεμβαίνουν οι εμπειρογνώμονες για να βοηθήσουν να εμπλουτιστεί η κλινική εικόνα διάγνωσης της υπό αντιμετώπιση κατάστασης. Σημειωτέον, υπάρχουν πολλοί σκόπελοι στη φάση αυτή, διότι ούτε ομοφωνία υπάρχει μεταξύ εμπειρογνωμόνων της ίδιας ειδικότητας, ούτε τηρείται ο πλουραλισμός εμπειρογνωμόνων διαφορετικών ειδικοτήτων.

Δεν κυβερνούν οι εμπειρογνώμονες

Στο τέλος της διαδικασίας, η χοάνη κάποια στιγμή πρέπει να κλείσει και κλείνει με την πολιτική απόφαση. Αυτές οι δύο φάσεις, η μία συμβουλευτική και η άλλη πολιτική, είναι συνδεδεμένες, αλλά με ξεχωριστούς ρόλους. Αυτή που φέρνει τη σφραγίδα της ευθύνης απέναντι στους πολίτες και με τη σφραγίδα αυτή υπογράφεται το κοινωνικό συμβόλαιο Πολιτείας-πολιτών, είναι η πολιτική επιλογή. Η πολιτική επιλογή στηρίζεται βέβαια στην παροχή εργαλείων βοήθειας των εμπειρογνωμόνων, αλλά δεν υποκαθίσταται από αυτούς, ούτε κρύβεται πίσω από αυτούς.

Οι εμπειρογνώμονες βοηθούν, δεν κυβερνούν. Αυτός που επιλέγει και λογοδοτεί στους πολίτες είναι αποκλειστικά και μόνον αυτός που εκλέχτηκε από το λαό. Επίσης, σε αντίθεση με την υγειονομική διαχείριση της ένδειας, όπου το κέντρο βάρους μετατοπίστηκε στην ιεράρχηση αναγκών και στην εν θερμώ αντίδραση, η πολιτική διαχείριση της κρίσης καλείται να αναλάβει εν ψυχρώ δράση και να εξισορροπήσει όλες τις πολύπλευρες ανάγκες των πολιτών.

Παράλληλα, καλείται να ενσωματώσει μια ολιστική και συστημική προσέγγιση της υγείας και των συνεπειών της σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Η υγεία είναι τόσο πολύτιμο αγαθό που δεν επιτρέπεται να “αρρωσταίνει” ούτε από ένδεια, ούτε από εμπορική εκμετάλλευση, γιατί αυτό θα γυρίσει μπούμερανγκ, ειδικά σε περίοδο πανδημίας. Αν οι ιθύνοντες αναγκάστηκαν να εγκλωβιστούν σε μια υγειονομική διαχείριση της ένδειας, ας ελπίσουμε στο μέλλον ότι η πολιτική διαχείριση της κρίσης θα είναι το πλάνο Α.