Μύθοι και αλήθειες για τον Κώστα Σημίτη

Αξίζει μια αναφορά σε αυτά και ένας έλεγχος βάσει γεγονότων και πεπραγμένων. Διευκρινίζουμε ότι το παρόν δεν αφορούν προσωπικά στοιχεία του Κώστα Σημίτη: Πόσο μεθοδικός, εργατικός, φιλικός, προσηνής υπήρξε. Ούτε η αξιόλογη αντιδικτατορική του δράση. Κι αυτό, όχι γιατί αυτά δεν ενδιαφέρουν, αλλά διότι εδώ εξετάζουμε την πολιτική του και τα αποτελέσματά της.

Απλός λογιστής ή οραματιστής; Οι αντίπαλοι του Σημίτη ισχυρίζονται ότι δεν ήταν πολιτικός με όραμα και μακρόπνοους στόχους. Ότι ήταν απλά – για κάποιους καλός  –διαχειριστής. Το υποτιμητικό για κορυφαίο πολιτικό προσωνύμιο «λογιστής» παραπέμπει εκεί. Η αντίληψη αυτή δεν ευσταθεί. Το όραμά του το ονόμασε «εκσυγχρονισμό» και ήταν συνυφασμένος με τον ευρωπαϊσμό: Είχε δηλωμένο σκοπό να αλλάξει στους Έλληνες κοσμοαντίληψη και ταυτότητα. Να τους απομακρύνει από την ελληνική και να τους κάνει να αφομοιώσουν μια “ευρωπαϊκή ταυτότητα” στο πλαίσιο της ΕΕ.

Επρόκειτο για έργο τιτάνιο, αφού οι εθνικές ταυτότητες είναι απότοκα Ιστορίας αιώνων αν όχι χιλιετηρίδων. Αυτό φάνηκε καθαρά στην Παιδεία με την αλλαγή των βιβλίων Ιστορίας. Στην εξωτερική πολιτική τα εθνικά κριτήρια, ακόμα και αυτό της εθνικής κυριαρχίας, εξέλειπαν. Έθεσε ως κυρίαρχο στόχο την επίλυση των ελληνοτουρκικών προβλημάτων όχι με κριτήριο το εθνικό συμφέρον, αλλά με κριτήρια ευρωπαϊκά. Επιδίωξε την αντιμετώπιση της Τουρκίας όχι στη βάση του διεθνούς δικαίου και της ισχύος της χώρας μας, αλλά με υποχώρηση της Ελλάδας στο πλαίσιο μιας ευρωτουρκικής προσέγγισης.

Για αυτό προώθησε το άκρως ετεροβαρές, συνταγματικά εκτρωματικό σχέδιο Ανάν επιβράβευσης του Αττίλα, που μάλιστα συνέδεσε με την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ. Γι’ αυτό δέχτηκε την απομείωση της εθνικής κυριαρχίας στο Αιγαίο με τα Ίμια και την υπογραφή της Μαδρίτης. Γι’ αυτό υπέγραψε το Ελσίνκι που αναγνώριζε συνοριακές διαφορές Ελλάδας – Τουρκίας, κατά πάγια τουρκική αξίωση και παρέκκλιση από τη διαχρονική ελληνική θέση περί μόνο μιας διαφοράς ελληνοτουρκικής, αυτής της οριοθέτησης της ΑΟΖ – υφαλοκρηπίδας. Συνεπώς, ο Σημίτης είχε όραμα, μάλιστα μακρόπνοο.

ΟΝΕ και ένταξη Κύπρου στην ΕΕ

Στα κορυφαία επιτεύγματά του απαριθμούνται η είσοδος στην ΟΝΕ και η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ. Ο Σημίτης, πράγματι, διαχειρίστηκε και τα δύο, αλλά δεν μπορούν να του πιστωθούν αυτά ως δικά του επιτεύγματα. Δεν μπορεί να του πιστωθεί η ένταξη στην ΟΝΕ όπως η ένταξη στην ΕΟΚ στον Καραμανλή. Η ένταξη στην ευρωζώνη – επωφελής ή όχι για την Ελλάδα, είναι άλλο θέμα – είχε αποφασισθεί με ευρεία πλειοψηφία στην ελληνική βουλή (ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, ΣΥΝ) το 1992 στην υπερψήφιση της συνθήκης του Μάαστριχτ. Πρωταγωνιστές πολύ κοντά στον Σημίτη (πχ Παπαντωνίου) καταθέτουν ότι η ΟΝΕ ήταν προτεραιότητα των Ανδρέα Παπανδρέου και Κωνσταντίνου Μητσοτάκη από τις αρχές του 1990.

Η δε ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ – ανεξάρτητα αν ωφέλησε το Κυπριακό ή όχι – ήταν πολιτική των Κυπρίων από το 1990, οπότε ο Βασιλείου υπέβαλε αίτημα. Η στρατηγική επίλυσης του Κυπριακού μέσω της ένταξης στην ΕΕ ανήκει στον Κρανιδιώτη πολύ προτού αναλάβει ο Σημίτης. Όλες οι κυπριακές κυβερνήσεις μετά την υποβολή του αιτήματος ένταξης (Βασιλείου, Κληρίδη, Παπαδόπουλου) εργάσθηκαν προς αυτή την κατεύθυνση. Το ίδιο και οι ελληνικές κυβερνήσεις από το 1990 και μετά. Στα 1993 – 1994 η ευρωπαϊκή επιτροπή και η σύνοδος κορυφής της ΕΕ αποφάσισαν υπέρ της ένταξης της Κύπρου στην επόμενη διεύρυνση.

Άρα εφόσον δεν του πιστώνονται ως στρατηγική, ο Σημίτης κρίνεται για τη διαχείριση και προετοιμασία αυτών των σημαντικών ζητημάτων. Ειδικά της ΟΝΕ, εφόσον την ένταξη της Κύπρου διαχειρίστηκαν πρωταρχικά οι κυπριακές κυβερνήσεις. Η ένταξη στην ΟΝΕ δεν προετοιμάστηκε καθόλου. Καμμιά προσπάθεια για τη δημοσιονομική εξυγίανση δεν υπήρξε. Η ομολογία Γιουνκέρ χρόνια μετά και η αποκάλυψη για το περίφημο swap για την απόκρυψη μέρους του χρέους και του ελλείμματος με βάση την απογραφή του 2005 που αποδέχτηκε η ΕΕ δεν αφήνουν περιθώρια για αμφιβολίες.

Τα ελλείμματα παρέμειναν, η παραγωγή και η πραγματική οικονομία αποδυναμώθηκαν. Το χρηματιστικό, τραπεζικό και παρασιτικό κεφάλαιο άνθισαν, η κατανάλωση ενισχύθηκε με δανεικά. Οι υπηρεσίες κατασκευών και τουρισμού κυριάρχησαν έναντι της μεταποίησης και του πρωτογενούς τομέα. Η δημόσια διοίκηση δεν κατέστη πιο χρηστή, το θεσμικό πλαίσιο κατά της διαφθοράς παρέμεινε ανίσχυρο. Άλλωστε, είναι δυνατή η εξυγίανση της δημόσιας διοίκησης, όταν ανθεί η διαφθορά που αποδεδειγμένα πλέον φτάνει μέχρι το Μαξίμου;

Ο έντιμος πρωθυπουργός

Στην πολιτική, εντιμότητα πέραν της χρηστής διοίκησης σημαίνει να λέει κανείς την αλήθεια, να παραδέχεται λάθη, να αποδέχεται ευθύνες και να φέρεται έντιμα σε συνεργάτες και αντιπάλους. O διαχρονικά στενότερος συνεργάτης του Σημίτη, Τάσος Μαντέλης, χρηματίστηκε από τη Siemens και καταδικάστηκε. Ο έτερος στενός συνεργάτης Τσουκάτος παραδέχτηκε ότι εισέπραττε χρηματοδοτήσεις εκατομμυρίων από τη Siemens για το κόμμα.

Ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Τσοχατζόπουλος πέθανε στη φυλακή για τις μίζες στα εξοπλιστικά που αποφασίζονταν στο ΚΥΣΕΑ στο οποίο προέδρευε ο Σημίτης. Ο έτερος υπουργός άμυνας Παπαντωνίου καταδικάστηκε στο Εφετείο για το πλημμέλημα της «ψευδούς δήλωσης πόθεν έσχες», προφυλακίστηκε επί 17 μήνες για δωροδοκία και νομιμοποίηση παράνομων εσόδων από τις συμβάσεις των υποβρυχίων, για να απαλλαχθεί τελικά «λόγω αμφιβολιών» 20 χρόνια μετά, παρά την αντίθετη εισήγηση του εισαγγελέα. Ο ικανός Σημίτης δε γνώριζε τίποτα για όλα αυτά;

Αναφορικά με την αποδοχή ευθυνών, όλοι οι πρωθυπουργοί και αρχηγοί της μεταπολίτευσης έχουν παραδεχτεί κάποια λάθη. Ποιος δε θυμάται το mea culpa του Ανδρέα Παπανδρέου; Ο Λεωνίδας Κύρκος παραδέχτηκε το λάθος της παραπομπής του Ανδρέα Παπανδρέου στο ειδικό δικαστήριο. Ο Κώστας Καραμανλής παραδέχτηκε ότι είχε υποτιμήσει την υπόθεση Βατοπαιδίου. Ο Τσίπρας παραδέχτηκε το λάθος χειρισμό των τηλεοπτικών αδειών και της υπόθεσης Novartis. Ο σημερινός πρωθυπουργός έχει πολλάκις παραδεχτεί αστοχίες και λάθη.

Ο μόνος μεταπολιτευτικός πρωθυπουργός που ποτέ δεν παραδέχτηκε κανένα λάθος υπήρξε ο Σημίτης. Δεν είχε ούτε μια κουβέντα αυτοκριτικής για τα σκάνδαλα που άγγιζαν την αυλή του. Στην αρχή σύστηνε σε όποιον είχε στοιχεία να τα προσκομίσει στον εισαγγελέα. Όταν τα στοιχεία καταθέτονταν στον εισαγγελέα, τότε δήλωνε άγνοια ή σώπαινε. Και πάντοτε άφηνε όλους τους συνεργάτες του εκτεθειμένους. Χαρακτηριστικά, ο Τσουκάτος τον κατηγόρησε ότι τον «πέταξε στα σκυλιά» και δεν τον στήριξε στην υπόθεση Siemens. Απομένει στον καθένα να αναλογιστεί για την πολιτική εντιμότητα του προσώπου.

Ο αντιλαϊκιστής πολιτικός

Ο πλέον διαδεδομένος μύθος για το Σημίτη είναι ότι υπήρξε ο αντίποδας του λαοπλάνου πολιτικού, ένας αντιλαϊκιστής. Το σύνθημά του ήταν αυτό της «ισχυρής Ελλάδας». Το 2001, όταν απέκρυπτε ελλείμματα, δήλωνε ότι «εντός της ευρωζώνης το εισόδημα του μέσου Έλληνα θα αγγίξει αυτό του μέσου Γερμανού το 2010». Το 2010 η Ελλάδα χρεωκόπησε. Την «ισχυρή Ελλάδα» διέλυσε μόνο η κυβέρνηση Καραμανλή του 2008-2009 εν μέσω παγκόσμιας κρίσης;

Ο Σημίτης ήταν κορυφαίο μέλος στις περισσότερες κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου, ενώ διακήρυττε την αντίθεση στον παπανδρεϊκό λαϊκισμό. Ο δημόσιος τομέας διογκώθηκε κατά την πρωθυπουργία του. Το 1999, λίγους μήνες πριν από το κραχ του χρηματιστηρίου δήλωνε «ότι θέλουμε οι επενδυτές να τοποθετούν το περίσσευμά τους στο Χρηματιστήριο και να αμείβονται» και ότι «σε ένα-δύο εικοσιτετράωρα η κατάσταση στο Χρηματιστήριο θα έχει ομαλοποιηθεί». Το ΠΑΣΟΚ πολιτεύτηκε στις ευρωεκλογές του 1999 με το σύνθημα «σήμερα ένα εκατομμύριο επενδυτές ξέρουν ότι οι μετοχές τους έχουν αξία». Είναι λαϊκισμός να παρακινείς τον απλό κόσμο να πλουτίσει άκοπα μέσω μιας φούσκας που γνωρίζεις ότι θα τον χρεωκοπήσει. Επιπλέον, επρόκειτο περί συνειδητού εκμαυλισμού.

Αυτοί υπήρξαν οι μύθοι του Σημίτη και καλό είναι να τους θυμόμαστε. Διότι, μεταξύ άλλων, το όραμα του “εκσυγχρονιστή” Σημίτη έχει συνεχιστές που φτάνουν μέχρι και τη σημερινή κυβέρνηση.