Ο αμετακίνητος Ιανός-Ευκλείδης

της Νεφέλης Λυγερού  – 

Η κυβερνητική ανακοίνωση ήταν λιτή και με παιγνιώδη διάθεση. Σπάζοντας κάθε παράδοση, μας ενημέρωσε ότι ο Ευκλείδης Τσακαλώτος είναι αμετακίνητος στο υπουργείο Οικονομικών. Υποτίθεται ότι ήταν απάντηση σε δημοσιεύματα, Τέτοια, όμως, δημοσιεύματα εν όψει ανασχηματισμού είναι πολλά και αναφέρονται σε πολλούς υπουργούς, όχι μόνο στον Ευκλείδη. Για τους άλλους το Μαξίμου δεν ένοιωσε την ανάγκη να διαψεύσει. Να λοιπόν η απόδειξη ότι ο Τσακαλώτος είναι από μόνος του ξεχωριστή κατηγορία.

Στο εσωκομματικό τοπίο ουσιαστικά λειτουργούσε και συνεχίζει να λειτουργεί ως άτυπος ηγέτης της “ομάδας των 53”. Διεκδικούσε κατά κάποιον τρόπο τον ρόλο του αριστερού πόλου στους κόλπους του ΣΥΡΙΖΑ. Με αυτή την έννοια, η σχέση του με την Αλέξη Τσίπρα είχε και ένα στοιχείο ανταγωνισμού.

Αυτός ήταν και ο λόγος που στο πρώτο κυβερνητικό σχήμα τον Ιανουάριο του 2015, ο Ευκλείδης ορίζεται αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών για τις διεθνείς οικονομικές σχέσεις, αποκλειόμενος ουσιαστικά από την άσκηση της οικονομικής πολιτικής. Δεν ήταν μόνο, επειδή εκείνη την εποχή έλαμπε το αστέρι του Γιάνη Βαρουφάκη. Άλλα στελέχη, που στην περίοδο της αντιπολίτευσης συναποτελούσαν το οικονομικό επιτελείο του ΣΥΡΙΖΑ, βρέθηκαν με βαριά χαρτοφυλάκια. Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό του Γιώργου Σταθάκη.

Ουσιαστικά, ο Τσακαλώτος δεν άσκησε ποτέ τα καθήκοντα που του ανατέθηκαν στην πρώτη κυβέρνηση. Ένοιωθε, άλλωστε, κάπως σαν να βρίσκεται σε εξορία! Αυτό, ωστόσο, κράτησε λίγο. Όταν την άνοιξη του 2015 ο Βαρουφάκης είχε δείξει τα όριά του και ο Τσίπρας δεχόταν ασφυκτικές πιέσεις για να τον αντικαταστήσει, επιστράτευσε τον Ευκλείδη στον ρόλο του διαπραγματευτή με τους δανειστές. Θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί πως κρίθηκε κατάλληλος για διαπραγματευτής ένας -κατά δήλωσή του- ακραιφνής μαρξιστής. Δικαιολογημένη η απορία, αλλά η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη από τους αυτοπροσδιορισμούς.

Η κοινή γλώσσα

Ο Ευκλείδης μπορεί να έχει υψωμένη αριστερή σημαία, αλλά δεν παύει να είναι γόνος μεγαλοαστικής οικογένειας που διαμορφώθηκε στο περιβάλλον της βρετανικής μεγαλοαστικής τάξης, όπως είναι το Ίτον και η Οξφόρδη, όπου και σπούδασε. Με άλλα λόγια, είχε τις κοινωνικές προϋποθέσεις να βρει κάποιου είδους κοινή γλώσσα με τους δανειστές. Έτσι και έγινε.

Το αξιοπερίεργο είναι πως ο Τσίπρας είδε αυτή την πτυχή. Προφανώς, τον έχρισε διαπραγματευτή και με σκοπό να τον εμπλέξει, ώστε να μην μπορεί να “πουλήσει” εσωκομματική αντιπολίτευση. Δεν ήταν, όμως, μόνο αυτός ο λόγος. Εκείνη την εποχή ο πρωθυπουργός έψαχνε απεγνωσμένα για μια συμφωνία με τους δανειστές και άρα δεν θα το διακινδύνευε.

Πράγματι, το πείραμα επέτυχε. Μπορεί ο Τσακαλώτος να μην μπόρεσε να φέρει συμφωνία τον Ιούνιο του 2015, αλλά αυτό οφείλεται σε άλλους λόγους. Μετά την υπογραφή και ψήφιση του 3ου μνημονίου, ο Ευκλείδης αποδείχθηκε ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση.

Η Τρόικα και τα “παιδιά” του Eurogroup όχι μόνο τον αποδέχθηκαν, αλλά και έχουν προ πολλού στείλει μηνύματα στον Τσίπρα να μην σκεφτεί να τον αντικαταστήσει. Είναι αλήθεια ότι θα προτιμούσαν τον τόσο μα τόσο συνεργάσιμο(!) Γιώργο Χουλιαράκη, αλλά το 2015 αυτός ήταν ακόμα χαμηλά στην κυβερνητική ιεραρχία. Και κυρίως δεν είχε την κομματική εμβέλεια του Τσακαλώτου.

Προς τη γραμμή Χουλιαράκη

Η αλήθεια είναι ότι με τη στάση του έχει μπερδέψει πολλούς. Μας το είχε πει από τότε στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ: «Η συμπεριφορά του Ευκλείδη μας έχει μπερδέψει. Παίζει σε πολλά ταμπλό και διεκδικεί αντιφατικούς μεταξύ τους ρόλους». Η αντίφαση, όμως, φαίνεται ότι είναι κάτι που γενικότερα ακολουθεί τον υπουργό Οικονομικών.

Είναι ενδεικτικό πως όταν ο Τσακαλώτος είχε αναλάβει το χαρτοφυλάκιο των Οικονομικών, οι εσωκομματικοί φίλοι του προεξοφλούσαν πως θα υψώσει το αριστερό ανάστημά του στους δανειστές. Θα έπρεπε να είχαν προσγειωθεί από τη στάση του, όταν επί υπουργίας του Βαρουφάκη, διαπραγματευόταν με την Τρόικα.

Είναι αξιοσημείωτο ότι ακόμα και στο μέγαρο Μαξίμου είχαν εκπλαγεί με την προσαρμοστικότητά του στις απαιτήσεις των δανειστών. Η αλήθεια είναι πως ποτέ δεν έκανε το βήμα πίσω, εάν δεν είχε πάρει το πράσινο φως από το Μαξίμου. Όπως μας λέει, όμως, πηγή που είχε εικόνα, η λογική των εισηγήσεών του προς τον πρωθυπουργό άρχισε να προσεγγίζει τη γραμμή Χουλιαράκη: να εφαρμόσουμε χωρίς πολλές αντιδράσεις το μνημόνιο για να απαλλαγούμε από αυτό!

Στη μάχη της 1ης αξιολόγησης

Μετά την εκλογική νίκη του Σεπτεμβρίου του 2015, έχοντας εδραιωθεί ως υπουργός Οικονομικών, ο Τσακαλώτος ασχολείται με την 1η αξιολόγηση, η οποία, μετά από πολλές περιπέτειες, έκλεισε τον Μάιο του 2016. Παρά τις καθυστερήσεις και παρά το γεγονός ότι το τίμημα ήταν βαρύ, στο Μαξίμου έβγαλαν αναστεναγμό ανακούφισης. Ακόμα μεγαλύτερο αναστεναγμό ανακούφισης έβγαλε ο κόσμος της αγοράς που αποζητούσε λίγη σταθερότητα για να πιαστεί.

Θα περίμενε κανείς πως ο Ευκλείδης θα πήγαινε στο συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ (Οκτώβρης του 2016) με τα αριστερά φτερά του κομμένα, ή τουλάχιστον μαζεμένα. Αυτές είναι σκέψεις όσων δεν είναι μυημένοι στα μυστήρια της Κουμουνδούρου. Ο Τσακαλώτος αποδεικνύεται πολιτικός Ιανός.

Όπως έλεγαν τότε σύντροφοί του, «από τη μία πλευρά εκτοξεύει ακροαριστερές μαρξιστικές κορώνες και από την άλλη υπογράφει τις απαιτήσεις των δανειστών. Δεν είναι μία και δύο οι φορές που ο Ευκλείδης έχει ξεπεράσει την κόκκινη γραμμή. Και πάντα η δικαιολογία του είναι ότι αλλιώς δεν θα έκλεινε η αξιολόγηση. Ο μόνος που τον ξεπερνάει είναι ο Χουλιαράκης!»

Ρητορικός ριζοσπαστισμός και σπόντες για το Μαξίμου

Το φθινόπωρο του 2016, στις παραμονές του συνεδρίου, ο Τσακαλώτος έφθασε να δηλώσει ότι πρέπει να συζητηθεί το εάν η Ελλάδα μπορεί να επιβιώσει εντός της Ευρωζώνης. Η δήλωσή του προκάλεσε νευρική κρίση, επειδή από τους μη γνωρίζοντες ερμηνεύτηκε σαν επαναφορά του σεναρίου για Grexit. Ο υπουργός Οικονομικών υποχρεώθηκε να προβεί σε διορθωτική ανακοίνωση, αλλά οι εσωκομματικές ανάγκες ενόψει του συνεδρίου τον ωθούσαν σε ρητορικό ριζοσπαστισμό.

Από την άλλη πλευρά, καλλιεργούσε εμμέσως πλην σαφώς και την αντίθεση με το Μαξίμου. Σε συνέντευξη που είχε δώσει στις παραμονές εκείνου του συνεδρίου στη βρετανική Guardian, ο Ευκλείδης είχε πει off the record πως έχει υποψίες ότι τον προορίζουν για νέο εξιλαστήριο θύμα με σκοπό να εξευμενίσουν τους ψηφοφόρους και να δικαιολογήσουν την καθυστέρηση στην 1η αξιολόγηση.

Την ίδια στιγμή, βέβαια, συνέχιζε να συνεργάζεται απευθείας με τον πρωθυπουργό, διεκδικώντας όχι μόνο την παραμονή του στο υπουργείο Οικονομικών, αλλά και την αναβάθμισή του με την ταυτόχρονη απονομή τίτλου αντιπροέδρου. Όπως μας είχε πει τότε στέλεχος της προεδρικής τάσης, «ο Ευκλείδης το πρωί είναι ο υπουργός του μνημονίου και το βράδυ βρίσκεται στις επάλξεις της εσωκομματικής αντιπολίτευσης».

Win-win συνεργασία

Ο Τσίπρας είχε από τότε αποφασίσει να μην έρθει σε μετωπική σύγκρουση με την “ομάδα των 53”. Η τακτική του ήταν να την παρακάμψει και να την αποδυναμώσει. Είχε εκτιμήσει, άλλωστε, ότι ο Τσακαλώτος είχε παίξει καθοριστικό ρόλο στο δύσκολο καλοκαίρι του 2015 για να συγκρατηθεί ο κορμός αυτής της ομάδας εντός κόμματος.

Ο Ευκλείδης ουσιαστικά ήταν και παραμένει ο πρωταγωνιστής σ’ αυτή την άτυπη συναλλαγή με το Μαξίμου. Χρησιμοποιεί την ηγετική θέση του και την αναμφισβήτητη επιρροή του στην “ομάδα των 53” για να διαπραγματεύεται με τον πρωθυπουργό, ο οποίος με τη σειρά του κρατάει τον Τσακαλώτο στο υπουργείο Οικονομικών αφενός για να κάνει τη δουλειά με τους δανειστές, αφετέρου για να κρατάει τους “53” σε ομηρία. Με άλλα λόγια, υπάρχει βάση για win-win συνεργασία.

Όπως ήταν αναμενόμενο η τακτική του υπουργού Οικονομικών να πατάει σε δύο βάρκες είχε προκαλέσει αντιδράσεις και στην εσωκομματική ομάδα του. Αρκετοί πίστευαν ότι δεν μπορεί να έχει και τον σκύλο χορτάτο και την πίτα ολάκερη. Από την άλλη πλευρά, όμως, στον μνημονιακό ΣΥΡΙΖΑ τίποτα δεν είναι αδύνατον. Ακόμα και η εξόφθαλμα αντιφατική σχοινοβασία του Τσακαλώτου.

Η πρωτιά στο συνέδριο

Το 2^ο συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να επιβεβαίωσε την πολιτική κυριαρχία του Τσίπρα, αλλά ανέδειξε και δυνάμει εξισορροπιστικούς παράγοντες στα ηγετικά κλιμάκια όχι μόνο του κόμματος, αλλά και στην κυβέρνηση. Η πρωτιά του Ευκλείδη στην ψηφοφορία για την ανάδειξη της νέας Κεντρικής Επιτροπής, με το Φίλη να τερματίζει πίσω του σε απόσταση αναπνοής, ήταν ένα μήνυμα προς το Μαξίμου.

Το συνέδριο, όμως,, ήταν με ελάχιστες διαφοροποιήσεις συνέδριο του παραδοσιακού κομματικού μηχανισμού που εκλογικά αντιστοιχεί στο 4%. Δεν ήταν συνέδριο της μη δομημένης παραταξιακά εκλογικής βάσης του 35%, ή τουλάχιστον αυτού που είχε τότε απομείνει από το 35%.

Παρά τις προσπάθειες που έκανε το Μαξίμου, οι κομματικές οργανώσεις παρέμειναν κατά κανόνα ερμητικά κλειστές σε νεόφερτους. Το αποτέλεσμα ήταν στο συνέδριο να εκπροσωπηθεί μόνο ο παραδοσιακός κομματικός μηχανισμός και όχι και το πιο ενεργό κομμάτι των πολιτών που από το 2012 έχουν προσχωρήσει εκλογικά στον ΣΥΡΙΖΑ.

Η αντίφαση ανάμεσα στον μικρό και στο μεγάλο ΣΥΡΙΖΑ είναι βαθύτατα πολιτικό ζήτημα που έχει συγκεκριμένες επιπτώσεις κυρίως στο κομματικό, αλλά και στο κυβερνητικό επίπεδο. Κάποιοι υπουργοί αντλούσαν τη δύναμή τους από το ακροατήριο του μικρού ΣΥΡΙΖΑ.

Όπως ο ίδιος ο Φίλης ομολόγησε δημοσίως, σάρωσε σε σταυρούς στο συνέδριο, λόγω της κόντρας του με την Εκκλησία. Είναι αποκαλυπτικό της προαναφερθείσας αντίφασης το γεγονός πως αυτή η κόντρα, ενώ στοιχίζει εκλογικά στο κυβερνών κόμμα, αποτελεί παράγοντα επιβράβευσης στη συνείδηση του κομματικού μηχανισμού.

Στην ίδια βάρκα

Η πρωτιά του υπουργού Οικονομικών, ωστόσο, ήταν πιο σύνθετη περίπτωση. Η “ομάδα των 53” είχε διχαστεί τότε στην πορεία προς το συνέδριο. Οι πιο σκληροπυρηνικοί, μάλιστα, είχαν θέσει θέμα ακόμα και προκήρυξης εκλογών με σκοπό την απομάκρυνση από την εξουσία, προκειμένου να αποτραπεί η εκλογική καθίζηση.

Ο Τσακαλώτος είχε καταφέρει όχι μόνο εξαλείψει αυτό το σημείο, αλλά και να οδηγήσει τους “53” σε μία πολιτική συμφωνία με το Μαξίμου. Συμφωνία που δεν αμφισβητεί την ασκούμενη μνημονιακή πολιτική, παρά το γεγονός ότι οι επιφυλάξεις σ’ αυτή την πτέρυγα του κόμματος είναι πολλές.

Ο Ευκλείδης είχε εμφανισθεί ενωτικός, αλλά ουσιαστικά είχε επιτύχει να καταστήσει σαφές πως η κομματική ενότητα εξαρτάται από την ομάδα του και κατ’ επέκτασιν από τον ίδιο. Αυτό τον έχει καταστήσει “βαρόνο” του ΣΥΡΙΖΑ και του επέτρεψε μία σχετική πολιτική αυτονομία έναντι του Μαξίμου.

Ο Τσίπρας είναι υποχρεωμένος να διαβουλεύεται και αν χρειασθεί να διαπραγματεύεται μαζί του για τα θέματα της οικονομίας. Από την άλλη πλευρά, όμως, είχε ήσυχο το κεφάλι του και εσωκομματικά και με τους δανειστές. Δεν είναι και λίγο. Στην πραγματικότητα, πέρα από τις γκρίνιες και τα μικροκομματικά, οι δυο τους είναι στην ίδια βάρκα, γεγονός που αποτελεί στέρεα βάση για τη συνεργασία τους.