Ο ιός χτυπάει στην πρώτη γραμμή – Ο χρόνος, οι δράσεις τα δεδομένα

Δεν  γνωρίζω πολλούς που θα ήθελαν να είναι στη θέση του πρωθυπουργού και του επιτελείου του Μαξίμου στη διαχείριση μιας τέτοιας κρίσης. Παρότι ως πολίτης και ως πολιτικός επιστήμονας έχω θέσει την όποια γνώση και εμπειρία μου στη διάθεσή τους, αυτές τις δύσκολες στιγμές, ανησυχώ πολύ… και όσο περνάνε οι μέρες ακόμη περισσότερο. Ο ιός, άλλωστε, επελαύνει…

Γιατί κάθε λέξη κρύβει μια αλήθεια και κάθε συμβουλή μια μεγάλη ευθύνη. Γι’ αυτό οφείλουμε όλοι όσοι συμμετέχουμε στα κοινά και το δημόσιο διάλογο να είμαστε φειδωλοί, εποικοδομητικοί και όχι επικριτικοί. Για να δώσεις αξιόπιστες συμβουλές σε ένα τόσο πολυπαραγοντικό πρόβλημα, για να συμβάλεις θετικά στη χάραξη στρατηγικής, πρέπει να έχεις “υπό έλεγχο” τουλάχιστον μια από τις τρεις παραμέτρους που ορίζουν αυτό το ευρύ και πολυσύνθετο αντικείμενο: Ποιες είναι αυτές;

• Ο χρόνος (timing) και η ταχύτητα λήψης αποφάσεων.
• Οι δράσεις-ενέργειες, όπως αυτές τοποθετούνται στο χρόνο και στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου και όχι αποσπασματικού σχεδίου.
• Τα δεδομένα και εν προκειμένω τα big data.

Ο χρόνος

Ο χρόνος στην κρίση του Covid-19 είναι εντελώς σχετικός. Δεν είναι μόνο “χρήμα”, όπως λέει το κοινότοπο ρητό. Κάθε κλικ του ρολογιού κάνει τη διαφορά ανάμεσα σε μια ζωή και ένα θάνατο. Όταν σύντομα η πανδημία θα μπει στη φάση της κλιμάκωσης [πρώτα θα έρθουν τα SMS της ανησυχίας συγγενών και φίλων με “δέκατα” και μετά οι εικόνες από τα φέρετρα θα αντικαταστήσουν τα χαβαλεδιάρικα memes (άραγε πότε;)], όλοι οι σημερινοί “αμέριμνοι του καναπέ” θα μετατραπούν εν μια νυκτί σε άτεγκτους κριτές. Θα γυρνάνε με υπέρμετρη αυστηρότητα τον χρόνο πίσω, θα κουνάνε το γαντοφορεμένο δάκτυλό τους και θα αναζητούν ευθύνες ως ειδικοί νέο-λοιμωξιολόγοι για τις εγκληματικές “καθυστερήσεις” της διοίκησης…

Ο παράγων χρόνος είναι πολύ σχετικός. Τί σημαίνει “βρισκόμαστε 10 ημέρες πίσω από την Ιταλία”; Ποιος επέλεξε ως σημείο αναφοράς τη χειμαζόμενη γείτονα και π.χ. όχι την Κίνα από όπου ξεκίνησε η καταστροφή, ή τη Νότια Κορέα που φαίνεται να στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων; Πόσο παρήγορο θα είναι ότι “η πανίσχυρη Αμερική βρίσκεται πίσω” μας, την απευκταία ώρα που ο αριθμός των θυμάτων μας ενδέχεται να γίνει –μακάρι όχι– τριψήφιος;

Ο χρόνος θα καθορίσει και το peak της κρίσης. Οι σεισμοί που διαχειριστήκαμε επί Σημίτη το 1999 με τη Βάσω Παπανδρέου, τον Γιώργο Φλωρίδη, τον Ντίνο Ρουτζούνη και τον Θοδωρή Σκυλακάκη, ήταν ένα “στιγμιαίο” δράμα. Κράτησαν μόλις μερικά δευτερόλεπτα, μπροστά σε αυτό που εκτυλίσσεται τώρα. Οι φωτιές του 2007 που διαχειριστήκαμε με τον Κώστα Καραμανλή, τον Βαγγέλη Μεϊμαράκη, τον Βύρωνα Πολύδωρα και τον Θεόδωρο Ρουσόπουλο ήταν ένα δράμα τριών εβδομάδων.

Ο χρόνος θεωρητικά τότε ήταν τουλάχιστον διαχειρίσιμος. Το ίδιο και η δημοσιονομική κρίση, που μπροστά της η κρίση δημόσιας υγείας θα φαίνεται μικρή, το καλοκαίρι του 2015 που παραλίγο να μας επαναφέρει βίαια και “δημοκρατικά”, μέσω δημοψηφίσματος, στη δραχμή. Με τον κορονοϊό, όμως, ο χρόνος (ή καλύτερα οι χρόνοι) διαχείρισης ξεφεύγουν. “Απλώνονται” σε άγνωστο διάστημα. Κι αυτό είναι που δυσκολεύει αφάνταστα τον καθορισμό του επιχειρησιακού πεδίου των δράσεων, του ειδικού βάρους και του χρονικού βάθους-ορίζοντα και των αποφάσεων.

Οι δράσεις-ενέργειες

Για πόσο χρόνο μπορείς να κρατάς μια, εξ ορισμού, εξωστρεφή κοινωνία κλεισμένη στο σπίτι της; Πόσο χρόνο θες να κατασκευάσεις 500 κλίνες ΜΕΘ; Αυτά τα απίθανα επιτεύγματα που προπαγανδίζει η Κίνα (ισχύουν όλα;), με την κατασκευή εξειδικευμένου νοσοκομείου σε μόλις εννέα ημέρες, έχουν ως υποστήριξη ένα ΑΕΠ τρισ. δολαρίων. Το λειτουργικό παράδοξο είναι πως η “αποτελεσματικότητα” είναι κεκτημένο της αυταρχικότητας ενός καθεστώτος, που έχει λυμένα τα “χέρια του”, περνώντας –στην κυριολεξία– απόχες στα κεφάλια των “απείθαρχων” πολιτών.

Εμείς τι μπορούμε να κάνουμε για να πείσουμε τα δικά μας “ατίθασα παππούδια”; Θα τους κερνάμε φραπέ για να μην κρυφοστριμώχνονται στους καφενέδες της επαρχίας, ή θα τους κυνηγάμε με παντόφλες-drone; Εδώ που η έννοια της ατομικής ευθύνης είναι σχεδόν άγνωστη, κάθε πολίτης θα χρειάζεται σε λίγο και από έναν αστυφύλακα…

Τα δεδομένα

Επιπλέον, τα σενάρια της διαχείρισης της κρίσης αυτής είναι βασισμένα όλα σε “what ifs”, σε υποθέσεις και αβεβαιότητες. Από τη στιγμή που δεν μπορέσαμε να ακολουθήσουμε το μοντέλο δειγματοληψίας των Ταϊβάν, Σιγκαπούρης και Νοτίου Κορέας, τα δικά μας data είναι εξ ορισμού ελλειπή. Δείτε πως θα περιέγραφε το τρέϊλερ μιας ταινίας του μέλλοντος αυτό που συμβαίνει σήμερα στον κόσμο μας:

«Ένας ιός δολοφόνος, χωρίς εμβόλιο, ο οποίος πολλαπλασιάζεται με καταιγιστικό ρυθμό σε ολόκληρο τον πλανήτη, είναι αόρατος, πανέξυπνος και ασταμάτητος. Κατεδαφίζει επελαύνων ακόμη και τα πιο προηγμένα συστήματα υγείας. Αφοπλίζει πρώτα τους φερόμενους ως ηγέτες και μετά τους απλούς ανθρώπους».

Αν ένα από αυτά δεχθούμε πως είναι το βρετανικό σύστημα υγείας (NHS), ο Covid-19 το διαλύει λες και έχει το δικό του νοσηρό σχέδιο. Ξεκίνησε την πορεία του παίρνοντας στην “αγκαλιά” του τους πιο επώνυμους, όπως την Βρετανίδα υφυπουργό Υγείας τη σύζυγο του Καναδού μοντέλου πρωθυπουργού, τις ομάδες μπάσκετ και ποδοσφαίρου της κοσμαγάπητης Real Madrid και έφθασε στην Ελλάδα των 500 ΜΕΘ, χτυπώντας τη σύζυγο του Υπουργού Επικρατείας και τον πρόεδρο της δεύτερης μεγαλύτερης τράπεζας…

Εφιαλτικό, αλλά πολύ αληθινό. Ο ιός χτυπάει όσους είναι στην πρώτη γραμμή. Πρώτα τους ηρωϊκούς γιατρούς και τους νοσηλευτές. Μετά; Αν ο έντιμος, συμπαθέστατος και φιλότιμος καθηγητής Τσιόδρας –χτύπα ξύλο– νοσήσει, μια χώρα που κρέμεται τώρα από τα χείλη του, από τι θα “κρέμεται” μετά; Υπάρχει back up μέχρι να επανέλθει; Γιατί προς το παρόν η δημόσια υγεία της Ελλάδας κρέμεται από μια κλωστή, ή για να κυριολεκτούμε από λίγα ml αντισηπτικό…

Ιός και “πληθοπορισμός” ιδεών

Σε αυτές τις δύσκολες στιγμές οι επισημάνσεις είναι καλές –και πάντα καλοπροαίρετες– αλλά ακόμη πιο χρήσιμες είναι οι προτάσεις. Ας γίνουμε συγκεκριμένοι λοιπόν: ideascrowd Sourcing (“πληθοπορισμός” ιδεών). Γνωρίζει η Τρόικα του Μαξίμου (Γεραπετρίτης, Σκέρτσος, Δημητριάδης) τι σημαίνει αυτός ο όρος; Φοβάμαι, όμως, πως ο όγκος του προβλήματος είναι τέτοιος που δεν αρκούν τρία μυαλά, όσο κοφτερά και αν είναι.

Τί εννοώ; Υπάρχουν πλέον οι κατάλληλες τεχνολογίες για επεξεργασία σεναρίων. Φτιάξτε άμεσα ένα Center for Collective Intelligence (Κέντρο Συλλογικής Πληροφόρησης). Συγκεντρώστε τις καλύτερες ιδέες και τις βέλτιστες πρακτικές από όλο τον κόσμο και επεξεργαστείτε τις. Συνθέστε και προσαρμόστε τις σε ένα ελληνικό σχέδιο με βάση τα όποια data διαθέτετε.

Απαιτούνται αλήθειες (ίσως και ωμές), ορθή κρίση και ταχύτητα. Και βέβαια όχι διχόνοιες, διχογνωμίες και αποκλεισμοί. Ακόμη και αν “νικήσουμε” (λάθος η χρησιμοποίηση πολεμικών-αγωνιστικών όρων), η “νίκη” θα είναι Πύρρειος. Γιατί μετά θα αρχίσει η διπλή μάχη της ανάταξης της οικονομίας και του διαλυμένου κοινωνικού ιστού.

Οι πολιτικοί “στρατηγοί” δεν θα απολαύσουν δόξα όταν καταμετρηθεί από την κοινωνία η εκατόμβη. Ας μην ξεχνάμε πως ο Περικλής “έφυγε” από τον Λοιμό των Αθηνών (ή “σύνδρομο του Θουκυδίδη”) το 429 π.Χ. Αντίθετα, ο γιατρός Ιπποκράτης βοήθησε και ευτυχώς επέζησε. Οι πολίτες σε τέτοιες ώρες δεν αναζητούμε μόνο ήρωες. Χρειαζόμαστε στιβαρή ηγεσία, γρήγορες και στοχευμένες αποφάσεις, σωστή και κυρίως έγκυρη και έγκαιρη καθοδήγηση. Καλή δύναμη σε όλους!