Οι πληγές της δημόσιας Υγείας – Η πανδημία ως ευκαιρία

Μια νέα κατάσταση διαμορφώνεται σταδιακά μετά την παγκόσμια εμπειρία της πανδημίας. Το εύρος, η ταχύτητα και η σφοδρότητα της εξάπλωσης υπήρξε πρωτοφανής,τα συστήματα υγείας δοκιμάσθηκαν έντονα, οι κυβερνήσεις αντέδρασαν με εθνικούς αυτοσχεδιασμούς.Την επόμενη μέρα υπάρχει μια διεθνής πίεση για δημιουργία ενός πραγματικά παγκόσμιου συντονιστικού δικτύου Δημόσιας Υγείας όσο και για σημαντική βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών σε κάθε κράτος.

Η χώρα μας είχε μια έγκαιρη και εξαιρετική ανταπόκριση στην αντιμετώπιση του προβλήματος ωστόσο τώρα θα πρέπει να αντιδράσει γρήγορα και μεθοδικά αξιοποιώντας την πρόσφατη εμπειρία. Ταυτόχρονα όμως θα πρέπει να αντιμετωπίσει και να υπερβεί χρόνιες παθογένειες και στρεβλώσεις του συστήματος υγείας που προέρχονται από πολιτικούς αναχρονισμούς, λανθασμένες αντιλήψεις της κοινωνίας και εσωτερικές αρρυθμίες του ίδιου του συστήματος:

Πρώτον, η υπερφόρτωση και συγκεντρωτισμός της κεντρικής κυβέρνησης, απότοκος πελατειασμού και γραφειοκρατίας, διαπερνά όλη τη λειτουργία της διοίκησης καθηλώνοντας και τεμαχίζοντας την ολοκληρωμένη και αποτελεσματική παροχή υπηρεσιών. Η αυτονόμηση και αναδιοργάνωση του ΕΣΥ και η μετατροπή του ΕΟΠΥΥ σε “κανονικό” ασφαλιστικό ταμείο, μπορεί να αποσυμπιέσει το κράτος δίνοντας αναπτυξιακή πνοή και αποτελεσματικότητα με υγιή ανταγωνισμό στο σύστημα.

Παράλληλα μια γενναία μεταφορά πόρων και αρμοδιοτήτων στην αυτοδιοίκηση με συγκεκριμένη εμπλοκή, επιχειρησιακή συμμετοχή και λογοδοσία της θα έδινε αναπτυξιακή πνοή στις περιφέρειες φέρνοντας τις υπηρεσίες πιο κοντά στους πολίτες

Δεύτερον, Η κοινωνία, δέσμια αντιλήψεων και πρακτικών του παρελθόντος εξακολουθεί να ρέπει σε μια νοσοκεντρική συμπεριφορά που καλλιεργήθηκε μεταπολεμικά και ακόμα σε ένα νοσοκομειοκεντρικό τροπισμό, απότοκο του ραγδαίου εξ αστισμού του 1960-1970. Η ιλιγγιώδης ανάπτυξη της βιοϊατρικής τεχνολογίας και η εισαγωγή νέων επαναστατικών θεραπειών και φαρμάκων μαζί με τον έντονο καταναλωτισμό την τελευταία εικοσαετία, επέτεινε αυτήν την εμμονή.

Η υπερσυνταγογράφηση, οι υπερβολικές παραπομπές και οι συνεχείς εξετάσεις και άσκοπες θεραπείες, έχουν γίνει ρουτίνα μιας αναγκαίας καθημερινότητας που έχει επιβάλλει τους όρους της πιέζοντας σημαντικά πέρα από τις δημόσιες δαπάνες και τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς. Η μετάβαση από αυτήν την παγιδευμένη νοσοκεντρική νοοτροπία στην αναζήτηση της ενεργού υγείας είναι δύσκολη και μακρόχρονη ,απαιτεί δε μια συστηματική επανεκπαίδευση των πολιτών και μια ριζικά νέα μάθηση, αγωγή και προαγωγή της υγείας στις νέες γενιές.

Νέα σύνθεση του νοσοκομειακού χώρου

Τρίτον, το σύστημα υγείας της χώρας υφίσταται όλα αυτά τα χρόνια ένα διχασμό καθώς το ΕΣΥ δεν μπόρεσε να ολοκληρωθεί παραμένοντας κυρίως ένα σύστημα νοσοκομείων οργανωμένο με παρωχημένο τρόπο και επικαλύψεις. Η λειτουργία των νοσοκομείων επιβαρύνεται τόσο με τεράστιο όγκο αχρείαστων εισαγωγών και επανεισαγωγών, όσο και με προβλήματα διοίκησης, διαχείρισης και αποδοτικότητας.

Η πρωτοβάθμια φροντίδα πολυδιασπασμένη (Κέντρα Υγείας, Μονάδες ΠΕΔΥ, ΤΟΜΜΥ, Δημοτικά ιατρεία ) δεν λειτουργεί ως σύστημα και δεν επιτελεί ουσιαστικά τον ρόλο της. Ο ιδιωτικός τομέας λειτουργεί παράλληλα, συχνά κερδοσκοπικά και εκτός κανόνων, με νοσοκομειακές μονάδες, διαγνωστικά κέντρα και έναν αστερισμό ειδικών γιατρών κυρίως στα μεγάλα –και κερδοφόρα– αστικά κέντρα και άλλων άνισα σκορπισμένων σε όλη την επικράτεια.

Οι τρεις αυτοί χώροι δεν επικοινωνούν συστηματικά μεταξύ τους δεν έχουν λειτουργική διασύνδεση, κανένας δεν συντονίζει την παρακολούθηση και πλοήγηση των ασθενών, δεν αξιολογεί τα αποτελέσματα και δεν ορίζει και καθοδηγεί την πρόληψή. Η επιδημία των χρόνιων νοσημάτων και της πολυνοσηρότητας τα τελευταία χρόνια παράλληλα με την επιδείνωση του δημογραφικού, έχει αυξήσει άνισα και δυσβάστακτα τις δημόσιες δαπάνες υγείας (10% των ασθενών καταναλώνουν περισσότερο από το 70% των συνολικών δαπανών) την ίδια στιγμή που η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας υποχρηματοδοτείται.

Μια νέα σύνθεση του νοσοκομειακού χώρου με το ολοκληρωμένο σύστημα πρωτοβάθμιας που θα αναλάβει την πρόσβαση, τον συντονισμό, την συνέχεια, αλλά και την πρόληψη των τριών βαθμών, είναι η απαραίτητη νέα τομή. Η ολοκλήρωση και ενίσχυση αυτού του ενιαίου πρωτοβάθμιου χώρου που θα αναλάβει την συστηματική φροντίδα δια βίου των πολιτών, περιλαμβάνει την συμμετοχή και συνεργασία του σύνολο των επαγγελματιών υγείας (οικογενειακοί και ειδικοί γιατροί, νοσηλευτές επισκέπτες υγείας, κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι κλπ.).

Διδάγματα της πανδημίας

Η πρόσφατη κρίση έκανε κατεπείγουσα αυτήν την αναγκαία μεταρρυθμιστική παρέμβαση στο σύστημα υγείας καθώς οι πολίτες βίωσαν συμπυκνωμένα εμπειρίες που συνοψίζονται σε πέντε αλήθειες:

1. Την εκτεταμένη αποφυγή των εξωτερικών ιατρείων των νοσοκομείων για άσκοπες επισκέψεις καθημερινής ρουτίνας με τον ορατό κίνδυνο ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων (παράδειγμα Ιταλίας) και άρα τις ανάγκες αυτές να καλύπτονται σε πρωτοβάθμιο επίπεδο
2. Το μεγάλο έλλειμμα σε πρωτοβάθμια δίκτυα γειτονιάς και προσωπικό γιατρό αναφοράς που να έχει πρόσβαση στον φάκελο ασθενούς και να μπορεί να συμβουλέψει υπεύθυνα και να θεραπεύσει άμεσα.
3. Τη σημαντική απουσία της οργανωμένης και στα τρία επίπεδα πρόληψης, μέσα από εθνικά σχέδια δράσης (προ συμπτωματικοί έλεγχοι, εμβολιασμοί κλπ.) αλλά και της διαχείρισης των χρονίως πασχόντων που αφορούν το πλαίσιο της νέας Δημόσιας Υγείας. Ευτυχώς ο άλλος βραχίονας της υγειονομικής επιτήρησης λειτούργησε, παρά τις αδυναμίες, ικανοποιητικά, αλλά χρειάζεται ουσιαστική υλικοτεχνική ενίσχυση.
4. Η ταχύτητα άμεσης εφαρμογής και το σημαντικό όφελος από την χρήση της άυλης συνταγογράφησης και αποκάλυψε την προσχηματική και ιδιοτελή καθυστέρηση επί οκτώ χρόνια της πλήρους λειτουργίας της ηλεκτρονικής όπως και τόσων άλλων εφαρμογών της ψηφιοποιησης στην Υγεία (ΚΕΝ, ΕΣΥΝΕΤ, ICD10, DATA, φάκελος ασθενούς )
5. Την απόλυτη ανάγκη υπερεθνικού συντονισμού δράσεων στο εγγύς μέλλον ,όχι μόνο για την αποφυγή νέου κύματος πανδημίας και κοινής προσπάθειας για το εμβόλιο και την θεραπευτική αντιμετώπιση. Η διαμόρφωση μιας παγκόσμιας Δημόσιας υγείας είναι πια επιθυμία εκατομμυρίων πολιτών στο σύνολο σχεδόν του πλανήτη διαμορφώνοντας έδαφος σημαντικών υγειονομικών αλλά και πιθανόν ευρύτερων οικουμενικών συγκλίσεων και συναινέσεων.