Οικονομικός εθνικισμός απάντηση στο “φθινόπωρο” της αμερικανικής ηγεμονίας

Πολλοί ομιλούν για μία ιδιότυπη επανάσταση, νέου τύπου, αφού επιχειρείται με άγαρμπο και μη διπλωματικό τρόπο η ανατροπή του ηγεμονικού, επί πολλά χρόνια συστήματος του ελεύθερου εμπορίου, δηλαδή της παγκοσμιοποίησης, που οι ίδιες οι ΗΠΑ θεμελίωσαν. Με δική τους συνεπώς ευθύνη η διαδικασία αυτή είχε ως τελικό αποτέλεσμα τη σταδιακή μετατροπή τους από βιομηχανική και πλεονασματική χώρα, σε εισαγωγική με χρέος, που αγγίζει τα 36 τρις δολάρια για την εξυπηρέτηση του οποίου, απαιτείται περίπου ένα τρις δολάρια τον χρόνο.

Αποτελεί ειρωνεία της ιστορίας, ότι η μαζική μεταφορά των βιομηχανιών στην Ασία και κυρίως στην Κίνα, που την έβλεπαν ως χώρα εκμετάλλευσης, χωρίς να μπορούν να φανταστούν, ότι αυτή θα αξιοποιούσε τη διαδικασία αυτή για δική της ενίσχυση, ξεκίνησε από τον Ρίγκαν με τη στήριξη του ρεπουμπλικανικού κόμματος, που είναι αυτό που αρχικά προώθησε τις αρχικές διαδικασίες της παγκοσμιοποίησης.

Σήμερα, την αντίστροφη διαδρομή επιχειρεί να βαδίσει ο Τραμπ με τις αποφάσεις του, έναντι του βασικού εμπορικού και όχι μόνο αντιπάλου των ΗΠΑ, την Κίνα, που μέσω των τεραστίων κερδών τις προηγούμενες δεκαετίες από το εμπόριο με τις ΗΠΑ, έχει μετατραπεί στους μεγαλύτερους αγοραστές του αμερικανικού χρέους, μέσω της κατοχής τεραστίων ποσοτήτων ομολόγων του αμερικανικού δημοσίου.

Η φαρέτρα των δασμών από τον Τραμπ είναι, συνεπώς, ένα εργαλείο για την αναδιαμόρφωση της αμερικανικής ηγεμονίας στον κόσμο και της προσπάθειας ανακοπής της προϊούσας οικονομικής αποδυνάμωσης αυτών, που έχει σοβαρές επιπτώσεις την πλανητική ηγεμονία, σε ένα υπό διαμόρφωση πολυπολικό κόσμο, όπου οι νέοι πόλοι (Κίνα, Ινδία, Ρωσία κλπ.) επιδιώκουν αρχικά την πλήρη ισοτιμία στις παγκόσμιες εξελίξεις και στη συνέχεια την εκθρόνιση των ΗΠΑ από τον θρόνο του πλανητικού ηγεμόνα.

Τα δύο ερωτήματα

Τα δύο μείζονα ερωτήματα, που προκύπτουν από αυτόν τον ιδιότυπο οικονομικό εθνικισμό των ΗΠΑ, είναι για ποιον λόγο επιλέγεται αυτή η πολιτική, που αντικειμενικά στρέφει εναντίον τους ιστορικούς συμμάχους της επί δεκαετίες (Ευρώπη, Ιαπωνία, Κορέα κλπ.), αν θα υπάρξουν τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα για τις ΗΠΑ και ποια μπορεί να είναι τα αποτελέσματα αυτού του ακραίου εμπορικού πολέμου στον πλανήτη και την ανθρωπότητα.

Η επιχειρηθείσα pax Americana, μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ είχε πολύ σύντομη χρονική διάρκεια για δύο βασικούς λόγους. Από τη μια μεριά, ο καπιταλισμός «ζόμπι», παρά τους θεωρητικούς βερμπαλισμούς γιγάντωσε, την ανισότητα των κοινωνιών και την εξαθλίωση του τρίτου και τετάρτου κόσμου στον πλανήτη με συνέπεια να θαμπώσει πολύ γρήγορα το δυτικό αφήγημα.

Παράλληλα, η πλήρης διάλυση του ελέγχου της κίνησης κεφαλαίων σε παγκόσμιο επίπεδο και η κατάργηση των εθνικών συνόρων και ελέγχων προκειμένου να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντα του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, μετέτρεψαν την Κίνα αρχικά σε παγκόσμιο πλανητικό εργοστάσιο και σήμερα σε υποψήφια ηγεμονική οικονομική, στρατιωτική και πολιτική δύναμη. Από την άλλη πλευρά, η αντιτρομοκρατική σταυροφορία των ΗΠΑ και των δυτικών χωρών στην Ασία και τη Μέση Ανατολή, μετά το τρομοκρατικό χτύπημα της 11 ης Σεπτεμβρίου, κατέληξε σε παταγώδη αποτυχία, όχι μόνο στρατιωτική και γεωπολιτική, αλλά και οικονομική, αφού ξοδεύτηκαν πάνω από 6 τρις δολάρια για τους πολέμους αυτούς, που επέτειναν την οικονομική αποδυνάμωσή τους.

Η κρίση της αμερικανικής ηγεμονίας έχει οδηγήσει το διεθνές σύστημα σε φάση γενικής αστάθειας, αφού έχουμε την άνοδο ανταγωνιστικών παγκόσμιων πόλων (Κίνα, Ρωσία, Ινδία). Ο ισχυρότερος από αυτούς, η Κίνα, δεν φαίνεται ικανή ακόμα να αναδειχθεί σε νέο ηγετικό πλανητικό κέντρο με συνέπεια την πλήρη ρευστότητα και την άσκηση αυτόνομης πολιτικής, όχι μόνο από τους ισχυρούς πόλους, αλλά και από ενδιάμεσες περιφερειακές δυνάμεις (Ιράν, Τουρκία κλπ).

Μάλιστα για το θέμα αυτό είναι άκρως ενδιαφέρουσα η άποψη του Ι. Βάλερσταϊν, ο οποίος, εκτιμώντας ότι η ανερχόμενη Κίνα δεν έχει τις προϋποθέσεις να αναδειχθεί σε νέο ηγεμονικό κέντρο, λόγω του αυταρχικού πολιτικού συστήματος της, θεωρούσε βέβαιη την κατάρρευση του καπιταλιστικού κοσμοσυστήματος, με μοιρασμένες πιθανότητες η σημερινή κρίση να καταλήξει είτε σε ένα άλλο, δικαιότερο κοσμοσύστημα, είτε σε μια μετα-καπιταλιστική πλανητική δυστοπία. Ανεξάρτητα του τελικού αποτελέσματος που θα φέρει η πολυπολική διαμόρφωση του διεθνούς πλαισίου, η σημερινή κατάσταση μόνο ως νέα αταξία των πραγμάτων μπορεί να χαρακτηριστεί.

Το ζήτημα της Ηγεμονίας

Για το ζήτημα της ηγεμονίας, που οι μεγάλοι διανοητές Ιμάνουελ Βάλερσταϊν και ο Τζιοβάνι Αρίγκι, ανέλυσαν και ανέδειξαν την θεωρία των κοσμοσυστημάτων (World System Theory) δικαιώνονται σήμερα απόλυτα. Σύμφωνα με αυτήν, το διεθνές σύστημα διευθύνεται κατά καιρούς από κάποια ηγεμονική δύναμη, που επιβάλλει τους κανόνες στην οικονομία, την διπλωματία, την πολιτική, την κουλτούρα και τον πόλεμο, λειτουργώντας ως οργανωτική αρχή του παγκόσμιου συστήματος στη βάση ενός συγκεκριμένου κοινωνικού και πολιτικού παραδείγματος και προσφέροντας ταυτόχρονα και κυβερνησιμότητα στο όλο σύστημα

Η εξέλιξη του διακρατικού συστήματος έχει τον χαρακτήρα μιας κυκλικής διαδικασίας ανόδου και πτώσης ηγεμονικών κρατών, διαδικασία κατά την οποία μετατοπιζόταν το κέντρο εντός του καπιταλιστικού κοσμοσυστήματος. Σε κάθε μία από αυτές τις φάσεις ο κύκλος της κυριαρχίας του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου σηματοδοτεί τη λεγόμενη εποχή του «φθινοπώρου» της εκάστοτε ηγεμονίας, δηλαδή την περίοδο της αρχής του τέλους της. Το «φθινόπωρο» κάθε ηγεμονίας αποτελεί την έναρξη μιας μακράς περιόδου μεγάλης αστάθειας και όξυνσης των ανταγωνισμών. Στο στάδιο αυτό βρισκόμαστε σήμερα εν σχέσει με την αμερικανική ηγεμονία.

Η βασική αιτία της καθοδικής πορείας των ΗΠΑ οφείλεται στην πολιτική τους στόχευση της επικράτησης της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης με την δημιουργία υπερεθνικών θεσμών, αλλά και την άμεση στρατιωτική και πολιτική επέμβαση τους σε όλα τα μέρη του κόσμου με το πρόσχημα της επέκτασης δήθεν της Δημοκρατίας σε όλο τον πλανήτη.

Αυτή η αλαζονεία τους όμως ως νικητών του Ψυχρού Πολέμου μετατράπηκε σε μπούμερανγκ, αφού το αποτέλεσμα αυτών των επιλογών της αμερικανικής ελίτ, ήταν αφενός τα τεράστια οικονομικά προβλήματα (δυσθεώρητο δημόσιο χρέος και προβληματική παραγωγική βάση), και αφετέρου η δημιουργία νέας αταξίας πραγμάτων (Μέση Ανατολή, Αφγανιστάν κλπ.) με αποτέλεσμα την σταδιακή, αλλά ορατή οπισθοχώρηση τους, που έλαβε χαρακτηριστικά πολιτικού προτάγματος επί Τραμπ, από την πρώτη τετραετία του με το σύνθημα First America.

Το αμερικανικό δράμα

Αυτή την παρακμιακή πορεία των ΗΠΑ επιχειρεί με τις πολιτικές του να ανακόψει ο Τραμπ και ο κύκλος των δισεκατομμυριούχων φεουδαρχών του χρήματος που τον στηρίζουν. Πλην όμως η προσπάθεια αυτή, με αυτούς τους απλοϊκούς τρόπους της επιβολής δασμών, προκειμένου μακροπρόθεσμα να μετατραπούν οι ΗΠΑ σε μία χώρα, που θα παράγει και θα καταναλώνει κυρίως αμερικανικά προϊόντα, έχει στενούς ορίζοντες, αφού το σύστημα της παγκοσμιοποίησης, που οι ίδιες δημιούργησαν και γιγάντωσαν αποτελεί σήμερα μία λερναία ύδρα που είναι δύσκολο να ανατραπεί με τέτοιου είδους πολιτικές, ακόμα και αν τις επιχειρούν οι γεννήτορές του, δηλαδή οι ΗΠΑ, που έχουν ακόμα καθοριστικό και πρωταγωνιστικό ρόλο στα παγκόσμια πράγματα.

Και αυτό γιατί πέραν του ότι είναι βέβαιον, ότι οι συνέπειες και αυτών των πολιτικών, όπως και της άκρατης καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, θα τις αντιμετωπίζουν πρωτίστως τα πλατιά λαϊκά στρώματα κάθε κοινωνίας, αρνητικές συνέπειες προβλέπεται να υπάρξουν και στο εσωτερικό των ΗΠΑ με αύξηση του πληθωρισμού και αδυναμία υλοποίησης των υποσχέσεων Τραμπ για μεγάλες βιομηχανικές επενδύσεις για πλούτο και νέες θέσεις εργασίας, που είναι βέβαιον ότι θα πλήξουν γρήγορα την εικόνα του, στο εκλογικό του ακροατήριο που τον στηρίζει στο εσωτερικό της χώρας του.

Το αμερικανικό δράμα που έχει δύο κυρίαρχες συνιστώσες, αφενός την βαθιά εσωτερική κοινωνική διαίρεση μεταξύ των ελίτ πάσης φύσεως και της μεγάλης λαϊκής πλειοψηφίας, που τελεί υπό οικονομική κατάρρευση και αισθάνεται περιθωριοποιημένη και απομονωμένη και αφετέρου την επιταχυνόμενη καθοδική πορεία της αμερικανικής ισχύος και οι δρομολογούμενες πολιτικές ακραίου απομονωτισμού και ανεξέλεγκτου εμπορικού πολέμου με υψηλούς δασμούς είναι βέβαιο, ότι θα οδηγήσει το διεθνές σύστημα σε φάση περαιτέρω αστάθειας. Ο ανταγωνισμός για την πλανητική ηγεμονία, θα είναι περισσότερο οξύς και λυσσαλέος, όπως εύστοχα είχε προδιαγράψει ο Παναγιώτης Κονδύλης στο βιβλίο του «Από τον 20ό στον 21ό αιώνα: τομές στην πλανητική πολιτική περί το 2000».

Βρισκόμαστε στην εποχή, που είναι η τελευταία μιας μακράς περιόδου αδιαμφισβήτητης δυτικής ηγεμονίας, που συνδέθηκε με την εμφάνιση του καπιταλισμού, χωρίς σαφή προσανατολισμό ως προς την κατάληξη. Οπότε απαιτείται η πρόσδεση με «ζώνη ασφαλείας» στην σημερινή εποχή της νέας αταξίας πραγμάτων, αφού κανείς δεν ξέρει τι θα εξέλθει από το ανοιχτό πλέον «κουτί της Πανδώρας».