Παραπληροφόρηση και ψευδαισθήσεις: Το μάθημα των Κεμαλιστών από τις δημοσκοπήσεις

Στην προσπάθειά του να αποκτήσει πλεονέκτημα, ο Σελίμ κατέφυγε σε έναν πρωτότυπο για την εποχή, αλλά διαχρονικά έξυπνο μηχανισμό παραπληροφόρησης: Διέσπειρε ψεύτικα γράμματα. Αυτά τα γράμματα ήταν επιστολές, που φέρονταν να έχουν γραφτεί από επιφανείς στρατιωτικούς ή τοπικούς αξιωματούχους, και δήθεν αποκάλυπταν ότι οι Οθωμανοί μπέηδες και στρατηγοί είχαν πάψει να στηρίζουν τον Σελίμ και είχαν στραφεί πλέον στον Αχμέτ. Ο στόχος ήταν να παραπλανηθεί ο Αχμέτ, να πιστέψει ότι ο αντίπαλός του είχε αποδυναμωθεί, και έτσι να αποφασίσει να κινηθεί πρόωρα, πριν έχει εδραιώσει πλήρως την ισχύ του.

Το σχέδιο πέτυχε. Ο Αχμέτ πείστηκε από τα «γράμματα» και πέρασε στην επίθεση, εκτιμώντας λανθασμένα τη δύναμή του. Αυτό ακριβώς περίμενε ο Σελίμ: εκμεταλλεύτηκε την πρόωρη κίνηση του αδελφού του και τον κατατρόπωσε, ανοίγοντας τον δρόμο για να ανέβει ο ίδιος στον θρόνο και να ξεκινήσει την περίφημη εκστρατεία κατά του Σάχη Ισμαήλ.

Σήμερα, τα «γράμματα» αυτά έχουν πάρει τη μορφή δημοσκοπήσεων, social media και επιδέξια κατασκευασμένων πολιτικών αφηγήσεων με στόχο την παραπληροφόρηση: άρθρων και αναλύσεων στις εφημερίδες, τηλεοπτικών πάνελ όπου εμφανίζονται δήθεν ουδέτεροι σχολιαστές, ακόμα και δημοσκοπήσεων που ανατρέπουν κάθε επιστημονική μέθοδο και κάθε εβδομάδα παρουσιάζουν νέα αποτελέσματα.

Κι αυτές ακριβώς οι πληροφορίες καταλήγουν στα γραφεία των κομματικών ηγεσιών, καλλιεργώντας συχνά ψευδαισθήσεις, διαστρεβλώνοντας την ορθή αποτίμηση της πραγματικότητας και οδηγώντας σε πολιτικές αποφάσεις που ενδέχεται να αποβούν ολέθριες.

Ένα παράδειγμα: πριν από τις εκλογές του 2023, ο υποψήφιος της αντιπολίτευσης για την προεδρία, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, πίστευε (ή «είχε πειστεί») βλέποντας τα social media και τις δημοσκοπήσεις που έφταναν στο γραφείο του ότι, θα κέρδιζε τον Ερντογάν με 60%. Διαφορετικά, με ψύχραιμη σκέψη, ίσως να μην είχε ρισκάρει να τσακωθεί με τη Μεράλ Ακσενέρ.

Το σήμερα και οι ψευδαισθήσεις του CHP

Αυτή η ιστορία, πέρα από την αξία της ως ιστορικό μάθημα, έχει άμεση αντήχηση στο παρόν. Οι πρόσφατες συγκεντρώσεις που οργάνωσε ο Οζγκιούρ Οζέλ σε μεγάλες πόλεις της Ανατολίας, για να διαμαρτυρηθεί ενάντια στις διώξεις εναντίον δημάρχων του CHP (Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα-κεμαλιστές) όπως ο Ιμάμογλου, δημιούργησαν ένα κύμα ενθουσιασμού και συσπείρωσης, όχι μόνο μέσα στον ίδιο τον χώρο του CHP, αλλά και σε ευρύτερες αντιπολιτευτικές δυνάμεις.

Όμως, αυτή η θετική ατμόσφαιρα φαίνεται να ωθεί το CHP σε μια πρόωρη και ίσως παρορμητική – αν όχι βιαστική- κίνηση εναντίον του κυβερνώντος κόμματος, AKP. Οι δημοσκοπήσεις που φθάνουν στο γραφείο του Οζέλ και αναπαράγονται από φιλο-αντιπολιτευτικά μέσα εμφανίζουν το CHP με ποσοστά πάνω από 40% και το AKP (Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης) κάτω από 30%, δημιουργώντας σχεδόν την εντύπωση ότι «ο κόσμος έχει ήδη εγκαταλείψει το AKP».

Δεν θα ήταν σωστό και δίκαιο να κατηγορούνται όλες οι δημοσκοπικές εταιρείες· υπάρχουν κι εκείνες που αγωνίζονται να κάνουν σωστά τη δουλειά τους. Όμως υπάρχουν και ιστορικά παραδείγματα παραπληροφόρησης.

Είναι κρίσιμο να θυμηθούμε, λέει ο Τούρκος αναλυτής Μουράτ Γιετκίν, ότι οι δημοσκοπήσεις δεν είναι απλά αριθμοί, αλλά εργαλεία που συχνά διαμορφώνουν συνειδήσεις και πολιτικές συμπεριφορές. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ιστορικά, η παραπληροφόρηση έχει περιλάβει και τέτοιου είδους ψευδείς εντυπώσεις, με στόχο να εξυπηρετήσουν συγκεκριμένες πολιτικές στρατηγικές. Ο κίνδυνος παραπληροφόρησης υπάρχει όταν επιλεκτικά δημοσιεύονται ευνοϊκά αποτελέσματα για μια πλευρά, τα οποία παγιώνουν ψευδείς βεβαιότητες και οδηγούν σε βιαστικές, λανθασμένες κινήσεις.

Ο Ναζίμ Χικμέτ

Αν υπάρχει μια φράση που αποτυπώνει αυτή την κατάσταση είναι το απόσπασμα από τον Ναζίμ Χικμέτ, που παραθέτει ο Γιετκίν:

«Αν οι κεραίες λένε ψέματα,
αν οι μηχανές εκτύπωσης λένε ψέματα,
αν τα βιβλία λένε ψέματα…»

Και σήμερα το ψέμα συνεχίζεται με τη βοήθεια νέων τεχνολογιών. Ωστόσο, η Ιστορία διδάσκει μαθήματα, σε όποιον θέλει να διδαχθεί.