Ποια ελεύθερη αγορά! – Η ασυδοσία σκιάζει και την ελευθερία

Με κάθε κρίση παρών ο πληθωρισμός και η ακρίβεια. Γιατί αυτό; Μας λένε κάποιοι ειδικοί: Έτσι λειτουργούν οι δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης στην ελεύθερη αγορά. Και αυτό είναι το παραμύθι που μας εξιστορούν για αιώνες τώρα τα τσακάλια της ελεύθερης αγοράς, εν ονόματι, μάλιστα, της δημοκρατίας -και όχι μόνον αυτοί. Οι περισσότεροι αρχηγοί των πολιτικών κομμάτων, εκτός αυτών που είναι οπαδοί της μαρξιστικής συνταγής, μας εξιστορούν το ίδιο παραμύθι και δεν ντρέπονται, γιατί σχεδόν όλοι έχουν σπουδάσει και μάλιστα οικονομικά σε καθώς πρέπει πανεπιστήμια και δίπλα σχεδόν όλα τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στον ίδιο βυζαντινό ήχο: Δημοκρατία έχουμε.

Όταν ο Άνταμ Σμιθ έγραφε το βιβλίο του(1776) με τίτλο: «Ο Θησαυρός των Εθνών» είχε την πεποίθηση ότι η ελεύθερη αγορά θα λειτουργούσε, κανονικά, με τους γνωστούς συγκεκριμένους κανόνες. Για το λόγο αυτό και ανέπτυξε το επιχείρημά του, ότι με αυτήν σε λειτουργία θα ωφελείτο ο καταναλωτής. Η κεντρική υπόθεσή του ήταν ότι οι ατομικές μας ανάγκες να ικανοποιήσουμε προσωπικά συμφέροντα οδηγεί σε παραγωγή ωφελημάτων για την κοινωνία. Μάλιστα τη δύναμη αυτή που παράγει τέτοια οφέλη την ονόμασε το αόρατο χέρι.

Ο Άνταμ Σμιθ θεωρείται ο πρόγονος της καπιταλιστικής σκέψης, αν και τον πρόλαβαν σε αυτό οι αρχαίοι Αθηναίοι, μιας και το σύστημα παραγωγής και εμπορίου εκείνης της εποχής είχε τα χαρακτηριστικά ενός πρώιμου καπιταλισμού, όπως αναφέρω και στο βιβλίο μου. Βέβαια μίλησε χωρίς να λαμβάνει υπόψη του τον ξενοδόχο που και αυτός διαθέτει το δικό του αόρατο χέρι. Για το λόγο αυτό η πραγματικότητα τον διέψευσε, γιατί η αγορά ήταν ελεύθερη μόνον στα χαρτιά. Ο Ρόμπερτ Ράιχ, πρώην υπουργός εργασίας των ΗΠΑ στο βιβλίο του Saving Capitalism: For the Many, Not the Few (Να Σώσουμε τον Καπιταλισμό: Για τους Πολλούς, Όχι τους Ολίγους) αναφέρει πως ουδέποτε υπήρξε ελεύθερη αγορά, και αυτό το λένε πολλοί σαν αυτόν, που πασχίζουν να σώσουν τον καπιταλισμό.

Σε βοήθεια αυτής της δυσάρεστης για τον καταναλωτή εξέλιξη προσέτρεξε Ο Τζων Μέυναρντ Κέυνς, ο οποίος, με το βιβλίο του με τίτλο: «Γενική Θεωρία της Απασχόλησης, του Τόκου και του Χρήματος» (1936), μας διαβεβαίωνε ότι με την κρατική παρέμβαση αυτή η εικόνα θα διορθωνόταν, δηλαδή η αγορά θα μεταμορφώνονταν σε μια αγορά ελεύθερη, απαλλαγμένη από τον αθέμιτο ανταγωνισμό. Με τον ερχομό του Κέυνς το καθεστώς, σε ορισμένες χώρες, άλλαξε και έκτοτε άρχισε και το κράτος να γίνεται παραγωγός. Αυτό το νέο καθεστώς άνοιξε και τις πύλες εισόδου στο πολιτικό γίγνεσθαι σοσιαλδημοκρατικές απόψεις-διάφορες μεταμαρξιστικές μεταλλάξεις-που είχαν ως στόχο τη μετατροπή του ληστρικού καπιταλισμού σε καπιταλισμό με δήθεν ανθρώπινο πρόσωπο, κάτι που, αντικειμενικά, είναι αδύνατον να συμβεί, παρά μόνον προσωρινά χωρίς την αλλαγή του πολιτικού πλαισίου.

Διαψεύσεις επί διαψεύσεων

Είχε βέβαια προηγηθεί η εμφάνιση της μαρξιστικής συνταγής η οποία καθόριζε, με αποκλειστικό τρόπο, το προλεταριακό κράτος και κανέναν άλλον ως παραγωγό και έμπορο. Το προλεταριακό κράτος, φυσικά, που θα αποτελούσε το πολιτικό πλαίσιο στήριξης της παραγωγικής διαδικασίας και του εμπορίου θα προέκυπτε με επανάσταση των ενωμένων προλετάριων σε κόμμα. Ένα τέτοιο κατασκεύασμα προέκυψε στη Ρωσία με την επανάσταση που ηγήθηκε ο Λένιν και το οποίο διέπρεψε με την παταγώδη πτώση του(1991) και ήδη αποτελεί παρελθόν.

Με τον ίδιο τρόπο που διαψεύστηκε ο Άνταμ Σμιθ, διαψεύστηκε, αιώνες πριν και ο ιδρυτής της δημοκρατίας των Αθηνών Κλεισθένης, από τον οποίο ο Άνταμ Σμιθ τίποτα, δυστυχώς, δεν έμαθε. Και ο Κλεισθένης νόμιζε πως με το θεσμό της εκκλησίας του δήμου και τους συγκεκριμένους κανόνες της θα λειτουργούσε η άμεση δημοκρατία. Η συμμετοχή στις συνελεύσεις της των ανδρών είκοσι ετών και άνω ήταν εθελοντική. Άρα δεν συμμετείχαν όλοι και αυτό ακριβώς συνέβη. Μάλιστα συμμετείχαν σε κάποιες συνελεύσεις της απελπιστικά λίγοι, για αντικειμενικούς λόγους. Πολλοί έπρεπε να βγάλουν τον επιούσιο, ενώ άλλοι ήταν πολύ μακριά από τη Πνύκα. Έτσι πλούσιοι που ενδιαφέρονταν και οι πληρωμένοι χειροκροτητές τους ήταν, κυρίως, οι θαμώνες των συνεδριάσεων. Άρα αντιπροσωπευτική και όχι του λαού ήταν το κοινό των παρευρισκομένων και μάλιστα κακής γεωγραφικής, οικονομικής, κοινωνικής και άλλων τινών σύνθεσης, οι συνελεύσεις της εκκλησίας του δήμου. Οι αποφάσεις της δια της πειθούς ήταν των παρευρισκόμενων, αλλά οι απόψεις ήταν των αριστοκρατών και πλουσίων με τις οποίες έλυναν, συγχρόνως, και τις προσωπικές τους διαφορές.

Οι αιτίες που στερούσαν τη δημοκρατική λειτουργία της εκκλησίας του δήμου δεν διαφέρουν και πολύ από αυτές που στερούν στην αγορά την προσθήκη του επιθετικού προσδιορισμού  ελεύθερης. Όλοι οι παραγωγοί δεν είχαν τις ίδιες δυνατότητες-γνώσεων, εμπειριών, οικονομικής υποδομής κτλ.-στήριξης και παρουσίασης των προϊόντων και δεν είχαν τις ίδιες ή καθόλου προσβάσεις στην εξουσία. Έτσι ο αθέμιτος ανταγωνισμός ήταν, από την αρχή ακόμα, το χαρακτηριστικό γνώρισμα της αποκαλούμενης ελεύθερης αγοράς.

Ισότητα στην ιδεατή αγορά

Στη δημοκρατία, δηλαδή εκεί όπου ισχύει η ισοκρατία των δημοτών, οι ίσες ευκαιρίες και ίσα δικαιώματα είναι αυτονόητα στοιχεία. Αυτά τα αυτονόητα δεν μπορούσαν, αντικειμενικά, να υπάρξουν, ούτε στην εκκλησία του δήμου, ούτε στην ελεύθερη αγορά. Οι ισχυρότεροι οικονομικά, σε γνώσεις κτλ. καπέλωναν τους αδύναμους. Αυτό συνέβαινε γιατί σε αυτούς τους θεσμούς δεν λειτουργούσε η δημοκρατία. Και αυτό είναι το πρόβλημα.

Άρα άμεση δημοκρατία υπό τις σημερινές ανισότητες σε προσόντα και πλούτο, καθώς και η πρωτόγονη βαρβαρότητα που διαπερνά όλες τις κοινωνικές τάξεις δεν είναι δυνατόν να υπάρξει. Για το λόγο αυτό οι λάτρεις της άμεσης δημοκρατίας ίσως χρειαστεί να περιμένουν επ’ αόριστον, γιατί οι σημερινές κοινωνίες, από εκεί όπου βρίσκονται για να φτάσουν στο σημείο να αποκτήσουν τα απαραίτητα χαρακτηριστικά πολιτισμού θα περάσει πολύς καιρός.

Αυτό που χρειαζόμαστε για να φέρουμε στα ίσια τη λειτουργία αυτών των δύο θεσμών, δηλαδή η λειτουργία τους να είναι δημοκρατική, είναι, αναγκαστικά, η κατασκευή δημοκρατικών εκπροσωπήσεων με στόχο να βάλουμε τους δύο αυτούς θεσμούς σε μια διαφορετική τροχιά, ώστε η λειτουργία τους να είναι δημοκρατική. Τέτοιες κατασκευές, που να είναι σε μεγάλο βαθμό δημοκρατικές εκπροσωπήσεις, είναι εφικτές με τη χρήση κατάλληλων διαδικασιών και κανόνων. Τα δημοκρατική εκπροσώπηση αναφέρω στο βιβλίο μου πως. Για όλα τα άλλα θα έχουμε το χρόνο, τουλάχιστον, να τα συζητάμε στο μέλλον.